Ακόμα και νευρολόγους είχαν επιστρατεύσει να σχολιάσουν τα περί απώλειας της βραχυχρόνιας μνήμης, καθώς κάποιοι επέμεναν να βλέπουν σεναριακές τρύπες στο «διαμαντάκι» του Κρίστοφερ Νόλαν.
Μόνο που ακόμα και όσοι ομολογούσαν πως δεν κατάλαβαν τίποτα και θεώρησαν την όλη ιστορία καθαρή μπερδεψοδουλειά, μονολογούσαν πως τους άρεσε η ταινία, ακόμα και αν δεν ήξεραν ακριβώς το γιατί. Ή μάλλον το ήξεραν, δεν ήθελαν απλώς να το παραδεχτούν. Γιατί τα πισωγυρίσματα της ιστορίας του Leonard Shelby και η οδύσσειά του να βρει τον δολοφόνο της γυναίκας του είχε περισσότερα σεναριακά αγκίστρια και από τσαπαρί!
«Memento» (2000) λοιπόν, μια ταινία σασπένς και μυστηρίου στην οποία ο ερασιτέχνης ντετέκτιβ κυνηγά τον δολοφόνο της συζύγου του παρά το μικρό τεχνικό προβληματάκι που αντιμετωπίζει, το γεγονός ότι η μνήμη τού παίζει περίεργα παιχνίδια, λες και αναβοσβήνει κάθε τρεις και λίγο.
Με αυτά τα απλά υλικά ο αδερφός του σκηνοθέτη, Τζόναθαν Κόλαν, υπέγραψε ένα εντυπωσιακότατο σενάριο που ο μαέστρος -όπως θα αποδεικνυόταν αργότερα- Κρίστοφερ θα μετέτρεπε σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ταινίες της δεκαετίας. Η προδρομική αμνησία του πρωταγωνιστή (δεν μπορεί να απομνημονεύσει νέα επεισόδια) καλεί σε ανατρεπτικές λύσεις, εκεί δηλαδή που οι φωτογραφίες polaroid, τα ραβασάκια, τα σχεδιαγράμματα, οι χάρτες, ακόμα και τα τατουάζ συνυφαίνουν μια ιστορία που δεν μοιάζει να έχει αρχή και τέλος.
Πραγματικός πρωταγωνιστής είναι ωστόσο ο ίδιος ο χρόνος, αυτό το επίμονο καπρίτσιο της ζωής μας που κανείς δεν μπορεί να πετάξει έξω. Μπορείς απλώς να τον δαμάσεις, κάνοντας ένα δικό σου, εγωκεντρικό και περίεργο ταξίδι εντός του, κάτι που μας σιγομουρμουρίζει ο Νόλαν παίζοντας με τον κινηματογραφικό χρόνο και τοποθετώντας την πλοκή από το τέλος προς την αρχή.
Το ίδιο το μυστήριο δεν θα το μάθουμε εξάλλου παρά στο τέλος, μιας και η πρώτη σκηνή δεν εμφανίζεται παρά στο απόλυτο τέλος του φιλμ. Γιατί το τέλος του φιλμ δεν είναι το τέλος της ιστορίας μας, κάτι που θα εξόργιζε όσο να πεις τον Αριστοτέλη, θα του το συγχωρούσε όμως του Νόλαν το μυθοπλαστικό ατόπημα, μιας και η πλοκή του «Memento» έχει και αρχή και μέση και τέλος. Γραμμική αφήγηση δεν έχει μόνο, αν και ο σκηνοθέτης βοηθά τον θεατή του να κατευθυνθεί μέσα στον σεναριακό λαβύρινθο πιστοποιώντας χρωματικά πού ανήκει η εκάστοτε σκηνή (χρωματικές εναλλαγές μεταξύ παρελθόντος και παρόντος).
Είναι σίγουρο πως το «Memento» το θυμούνται όσοι το έχουν δει, καθώς σπανίως το σινεμά έχει τέτοια αβυσσαλέα διάθεση να παίξει με τον χρόνο, καταστρατηγώντας την ίδια την κινηματογραφική συνθήκη. Αυτό το ασταμάτητο μπρος-πίσω του σεναρίου, το παρόν που περνά στο παρελθόν και ξανά πίσω, η αναδρομική αφήγηση, αυτά είναι επικίνδυνα πράγματα και μόνο ένα στιβαρό σενάριο μπορεί να τα επιχειρήσει και να μη χαθεί.
Κι εδώ αυτό ακριβώς συνέβη, παρά τις στρατιές των κινηματογραφόφιλων που ορκίζονταν πως κάπου χάθηκαν στην πορεία. Ακόμα και κριτικοί κινηματογράφου ομολόγησαν πως χρειάστηκε να την ξαναδούν, καθώς αν χάσεις τα κλειδιά που σου δίνονται, δεν θα βρεις ποτέ τον μίτο. Έναν μίτο σε μια προσωπική ιστορία εκδίκησης που ακριβώς επειδή δεν υπάρχουν και δεν φτιάχνονται μνήμες, όλα είναι αναγκαστικά ρευστά. Ακόμα και ο χρόνος, που μοιάζει να κοιτά κι αυτός αμήχανος τον Leonard Shelby (Γκάι Πιρς) και να αναρωτιέται φωναχτά πώς στο καλό θα αποδώσει δικαιοσύνη μέσα στα παιχνίδια του μυαλού του και την απώλεια της συντρόφου του που τον στοιχειώνει.
Θα ήταν πράγματι άδικο να περιγράψει κανείς το «Memento» με ένα καλά δομημένο κείμενο, γιατί δεν θα σεβόταν το ίδιο το πυρηνικό του στοιχείο, το σπάσιμο της αφήγησης και το τρεμόπαιγμα του χρόνου. Αυτό ήταν που το έκανε τόσο πρωτότυπο και ιδιοσυγκρασιακό, τρελαίνοντας τα διεθνή φεστιβάλ (Βενετία, Σάντανς, Τορόντο), τους κριτικούς και το κοινό, που είναι εξάλλου και το μεγάλο ζητούμενο. Και το αστείο είναι πως μόνο στα Όσκαρ έμεινε απλά με την υποψηφιότητα για το σενάριό του, καθώς οπουδήποτε αλλού αυτό ακριβώς βραβευόταν (πάνω από 40 βραβεία), η εξαιρετική ιστορία του Τζόναθαν Νόλαν που έγινε συναρπαστική ταινία από τον Κρίστοφερ Νόλαν.
Ο οποίος έμελλε να έχει μια τρομακτική εξέλιξη στο Χόλιγουντ, αν και όλα τα υλικά που θα τον έκαναν μεγάλο και τρανό ενυπάρχουν στο «Memento» και σε άφθονες μάλιστα δόσεις. Σου δίνει εξάλλου το τέλος και ψάχνεις μόνο την αρχή! Όσο για το φινάλε (μη γελιέστε, για τα τελευταία λεπτά του φιλμ λέμε), το ψάχνουν ακόμα, καθώς για άλλους ήταν ανατρεπτικό, για κάποιους άλλους ακραία αμφιλεγόμενο και για μια μερίδα ολότελα ακατανόητο.
Αν πρέπει να το πούμε, δεν είναι! Το φιλμ μπορεί να μοιάζει δαιδαλώδες, μια αναπόδραστη μαύρη τρύπα που καταπίνει τα πάντα εντός της, φταίει όμως που είναι καταραμένα ιδιοφυές τόσο στη σύλληψη όσο και την εκτέλεσή του. Γιατί μπορεί ο πρωταγωνιστής και ο θεατής να μην ξέρουν τι τους γίνεται, ο Νόλαν ξέρει και παραξέρει όμως, γι’ αυτό και χειρίζεται το υλικό του με τέτοια επίγνωση που στο τέλος μπορεί και να γελάσεις όχι με το πώς αποπειράθηκε να σε μπερδέψει, αλλά πώς τα έκανες μόνος σου μαντάρα, λες και μπήκες ανέτοιμος και αρχάριος σε έναν λαβύρινθο για πολύ δυνατούς λύτες…
Γιατί να το δεις: Γιατί όπως μας λέει και αποδεικνύει περίτρανα, μερικές αναμνήσεις είναι καλύτερο να ξεχνιούνται. Γιατί όταν αναζητάς εκδίκηση, όλα πρέπει να τα περιμένεις, ακόμα και αυτά για τα οποία δεν είσαι έτοιμος. Ή θέλεις να σβήσεις από τη μνήμη σου. Μια μνήμη δυσλειτουργική εδώ, η οποία πυροδοτεί όμως μια από αυτές τις σινεφιλικές εμπειρίες που δεν πρέπει να χάσεις, σου αρέσει δεν σου αρέσει.
Δες τη και θα καταλάβεις πώς ο Νόλαν ήταν ο μόνος ίσως που θα μπορούσε να κάνει δέκα χρόνια αργότερα το «Inception». Αν ψάχνεις ταινία να δέσει κόμπο το μυαλό σου, εδώ είσαι…
«Memento»
Παραγωγή: Αμερική
Σκηνοθεσία: Κρίστοφερ Νόλαν
Πρωταγωνιστούν: Γκάι Πιρς, Κάρι-Αν Μος, Τζο Παντολίανο
