Το κεντρικό θέμα της ατζέντας της Συνόδου Κορυφής των BRICS (Ρωσία, Κίνα, Ινδία, Νότια Αφρική και Βραζιλία) που πραγματοποιήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ ήταν η διεύρυνση. Και αυτή – παρά τις επιμέρους διαφωνίες – φαίνεται πως επετεύχθη και μάλιστα με ηχηρό τρόπο για τη συμμαχία που επιδιώκει να αναδειχθεί σε έναν ισχυρό πόλο έναντι της Δύσης.
Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, δύο ισχυρές πετρελαϊκές δυνάμεις, έλαβαν πρόσκληση ένταξης, ενώ από το επόμενο έτος αναμένεται να ενταχθούν και το Ιράν, η Αίγυπτος, η Αιθιοπία και η Αργεντινή. Όλες οι χώρες που προσκλήθηκαν είχαν ήδη εκφράσει ενδιαφέρον να συμμετάσχουν και η ένταξη θα τεθεί σε ισχύ από την 1η Ιανουαρίου 2024. Συνολικά, περισσότερα από 20 χώρες είχαν ζητήσει επίσημα την ένταξή τους πριν από τη Σύνοδο Κορυφής.
Πρόκειται για την πρώτη επέκταση του γκρουπ μετά από σχεδόν μια δεκαετία και αποτυπώνει μια «στροφή» του «Παγκόσμιου Νότου» – με την ευρύτερη γεωπολιτική έννοια – προς μια ομάδα, που ήδη αμφισβητεί την παγκόσμια δυτική ηγεμονία και φιλοδοξεί να κλιμακώσει αυτή τη στάση της.
Αξίζει να σημειωθεί πως η ένταξη της Σαουδικής Αραβίας στους BRICS σημαίνει πως στο ίδιο μπλοκ θα βρίσκεται ο μεγαλύτερος εξαγωγέας αργού πετρελαίου στον κόσμο, και ο μεγαλύτερος παγκόσμιος εισαγωγέας, η Κίνα. Επίσης σημαίνει πως η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία, και οι δύο χώρες μέλη του ΟΠΕΚ+, της ομάδας των πετρελαϊκών δυνάμεων, αναπτύσσουν μια νέα συνεργασία που μπορεί η βάση της να φαίνεται κυρίως οικονομική, έχει όμως και σημαντικές γεωπολιτικές προεκτάσεις. Είναι χαρακτηριστικό πως οι δεσμοί που σφυρηλατήθηκαν με τα χρόνια μεταξύ των χωρών μελών των BRICS εκτιμάται ότι συνέβαλαν σημαντικά και στον περιορισμό των επιπτώσεων των κυρώσεων που επιβλήθηκαν από τη Δύση στη Ρωσία μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Η διεύρυνση της ομάδας των BRICS εκτιμάται πως θα ωφελήσει πρωτίστως το Πεκίνο. Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, που ηγείται στην παρούσα φάση του γκρουπ, επιχειρεί να αναπτύξει νέες «σφαίρες επιρροής» ώστε να ενισχύσει τη θέση της στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα και να αντιμετωπίσει την κυριαρχία του δυτικού μπλοκ των G7 και των οικονομικών και στρατιωτικών οργανισμών που ελέγχει, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΝΑΤΟ. Είναι χαρακτηριστικό πως ενώ οι BRICS αντιπροσωπεύουν περίπου το 27% του παγκόσμιου χάρτη και το 42% του παγκόσμιου πληθυσμού, τα μέλη τους κατέχουν λιγότερο από 15% των ψήφων στην Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ.
Επίσης η διεύρυνση του μπλοκ φέρνει ξανά στο προσκήνιο και το ενδεχόμενο της αποδολαριοποίησης, της απομάκρυνσης δηλαδή των χωρών από τη χρήση του δολαρίου για τις διεθνείς συναλλαγές και τη στροφή προς άλλα νομίσματα. Στο τραπέζι των BRICS βρέθηκε το προηγούμενο διάστημα και το σενάριο για τη δημιουργία ενός νέου κοινού νομίσματος, ωστόσο στην παρούσα φάση αυτό το ενδεχόμενο αξιολογείται από τα ίδια τα μέλη του γκρουπ αλλά και από αναλυτές ως «εξαιρετικά δύσκολο». Σε κάθε περίπτωση, οι δημόσιες δηλώσεις για το εν λόγω σχέδιο καταδεικνύουν και την πρόθεση αλλά και τις προσπάθειες των εμπλεκόμενων να ξεπεράσουν τα όποια προβλήματα.
Οι δηλώσεις των ηγετών – Μηνύματα στη Δύση
Σε βιντεοσκοπημένο μήνυμα, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν συνεχάρη τα νέα μέλη των BRICS, προσθέτοντας ότι η παγκόσμια επιρροή του μπλοκ θα συνεχίσει να αυξάνεται. «Θα ήθελα να συγχαρώ τα νέα μέλη που θα εργαστούν σε πλήρη κλίμακα το επόμενο έτος», είπε ο Πούτιν, ο οποίος δεν ταξίδεψε στο Γιοχάνσεμπουργκ καθώς σε βάρος του εκκρεμεί διεθνές ένταλμα σύλληψης λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. «Και θα ήθελα να διαβεβαιώσω όλους τους συναδέλφους μας ότι θα συνεχίσουμε το έργο που ξεκινήσαμε σήμερα για την επέκταση της επιρροής των BRICS στον κόσμο», πρόσθεσε, στέλνοντας το μήνυμα για τις προθέσεις του γκρουπ.
Ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ χαρακτήρισε την επέκταση του μπλοκ «ιστορική», αντανακλώντας την αποφασιστικότητά του να «ενωθεί και να συνεργαστεί με τις αναπτυσσόμενες χώρες». «Θα δώσει νέα ώθηση στον μηχανισμό συνεργασίας BRICS και θα ενισχύσει περαιτέρω τη δύναμη της παγκόσμιας ειρήνης και ανάπτυξης», δήλωσε ο Κινέζος Πρόεδρος και πρόσθεσε: «Αυτή η διεύρυνση ανταποκρίνεται στις προσδοκίες της διεθνούς κοινότητας και εξυπηρετεί τα κοινά συμφέροντα αναδυόμενων αγορών και αναπτυσσόμενων χωρών». Οι χώρες των BRICS, είπε, «είναι όλες χώρες με μεγάλη επιρροή και επωμίζονται σημαντικές ευθύνες για την παγκόσμια ειρήνη και ανάπτυξη».
Ο υπουργός Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας, Πρίγκιπας Φαϊζάλ μπιν Φαρχάν, δήλωσε ότι «οι ειδικές, στρατηγικές σχέσεις με τα έθνη των BRICS προωθούν κοινές αρχές, με σημαντικότερη τη σταθερή πίστη στην αρχή του σεβασμού της κυριαρχίας, της ανεξαρτησίας και της μη ανάμειξης στις εσωτερικές υποθέσεις». Το βασίλειο θα συνεχίσει να είναι ένας «ασφαλής και αξιόπιστος πάροχος ενέργειας», είπε από το βήμα της διάσκεψης των BRICS. Σημειώνεται πως το συνολικό διμερές εμπόριο μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και των χωρών των BRICS ξεπέρασε τα 160 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022.
Ο πρόεδρος των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ, η χώρα του οποίου είναι ήδη μέλος της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας (NDB) των BRICS, δήλωσε πως εκτιμά τη συμπερίληψη της χώρας του στην ομάδα BRICS, την οποία χαρακτήρισε «σημαντική ομάδα». «Προσβλέπουμε σε μια διαρκή δέσμευση συνεργασίας για την ευημερία, την αξιοπρέπεια και το όφελος όλων των κρατών και λαών σε όλο τον κόσμο», ανέφερε σε ανάρτησή του στο X (πρώην Twitter). Ο πρωθυπουργός της Αιθιοπίας Άμπιι Μοχάμεντ ανέφερε σε ανάρτησή του στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης X πως η απόφαση των BRICS να απευθύνουν πρόσκληση για ένταξη στην Αιθιοπία είναι μια «σπουδαία στιγμή» και πως η χώρα θέλει να συνεργασθεί για μια «συμπεριληπτική και εύπορη παγκόσμια τάξη».
Ο Μοχάμεντ Τζαμσίντι, σύμβουλος του Ιρανού προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσί, δήλωσε πως ή ένταξη του Ιράν στις BRICS συνιστά «στρατηγική επιτυχία για την εξωτερική πολιτική» της χώρας του. Η Αίγυπτος προσβλέπει να εργαστεί ώστε «να υψωθεί η φωνή χωρών στον νότο» για να υποστηρίξει τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των αναπτυσσόμενων χωρών, δήλωσε από την πλευρά του ο πρόεδρος Αμπντέλ Φάταχ αλ-Σίσι.«Εκτιμώ το ότι η Αίγυπτος έχει προσκληθεί να ενταχθεί στους BRICS και προσβλέπω σε συνεργασία με την ομάδα προκειμένου να επιτύχει τους στόχους της στην υποστήριξη της οικονομικής ανάπτυξης», πρόσθεσε ο Σίσι.
Ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι χαιρέτισε επίσης την επέκταση, λέγοντας ότι η χώρα του πάντα πίστευε ότι η προσθήκη νέων μελών θα ενίσχυε το μπλοκ. «Η διεύρυνση και το εκσυγχρονισμός των BRICS είναι ένα μήνυμα πως όλοι οι θεσμοί στον κόσμο χρειάζεται να διαμορφωθούν ανάλογα με τους καιρούς που αλλάζουν», είπε.
Ο Νοτιοαφρικανός πρόεδρος Σίριλ Ραμαφόζα, οικοδεσπότης της συνόδου των BRICS, ανακοίνωσε ότι τα νέα μέλη θα γίνουν δεκτά την 1η Ιανουαρίου 2024. «Με τη σύνοδο αυτή οι BRICS ξεκινούν ένα νέο κεφάλαιο», τόνισε. Ο Ραμαφόζα, όπως και ο πρόεδρος της Βραζιλίας Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο της ένταξης νέων μελών στο μέλλον. «Έχουμε ομοφωνία στην πρώτη φάση αυτής της διαδικασίας διεύρυνσης και άλλες φάσεις θα ακολουθήσουν», συμφώνησαν, ενώ ο Λούλα είπε πως το ενδιαφέρον και άλλων χωρών να ενταχθούν στους BRICS δείχνει πόσο επίκαιρη είναι η επιδίωξη μιας νέας παγκόσμιας οικονομικής τάξης. «Θα παραμείνουμε ανοικτοί σε νέα μέλη», τόνισε.
Ο Βραζιλιάνος πρόεδρος σημείωσε ακόμη πως οι υποσχέσεις της παγκοσμιοποίησης απέτυχαν, προσθέτοντας πως είναι καιρός να δοθεί μια νέα πνοή στη συνεργασία με αναπτυσσόμενες χώρες καθώς «υπάρχει κίνδυνος πυρηνικού πολέμου», σε μια προφανή αναφορά στις αυξανόμενες εντάσεις ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση για τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Ένα «νέο σενάριο» ανοίγεται για την Αργεντινή με την πρόσκληση της λατινοαμερικάνικης χώρας στην ομάδα BRICS αναπτυσσόμενων χωρών, δήλωσε ο πρόεδρος της χώρας Αλμπέρτο Φερνάντες. Ο Φερνάντες πρόσθεσε πως η ένταξη στον συνασπισμό αυτών των χωρών θα είναι μια «μεγάλη ευκαιρία» ώστε να ενισχυθεί η χώρα, η οποία βρίσκεται σε οικονομική κρίση με ένα αδυνατισμένο νόμισμα, χαμηλά συναλλαγματικά αποθέματα και έναν ραγδαία αυξανόμενο πληθωρισμό.
Η Αργεντινή ήθελε να ενταχθεί στους BRICS λόγω της γεωπολιτικής και οικονομικής σημασίας του συνασπισμού στη διάρκεια ενός δύσκολου παγκόσμιου περιβάλλοντος, ανέφερε σε μια ομιλία ο Φερνάντες. «Ανοίγονται οι δυνατότητες ένταξής μας σε νέες αγορές, παγίωσης υφιστάμενων αγορών, αύξησης εισερχόμενων επενδύσεων, δημιουργίας θέσεων εργασίας και αύξησης εισαγωγών», είπε.
Αίσθηση προκάλεσαν και οι δηλώσεις του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτέρες, ο οποίος δήλωσε από το βήμα της συνόδου πως «οι σημερινές δομές παγκόσμιας διακυβέρνησης αντικατοπτρίζουν τον κόσμο του χθες» και πως για να παραμείνουν «οι πολυμερείς θεσμοί πραγματικά για όλους, πρέπει να μεταρρυθμιστούν και να αντικατοπτρίζουν την ισχύ και τις οικονομικές πραγματικότητες του σήμερα. Χωρίς μια τέτοια μεταρρύθμιση, ο κατακερματισμός είναι αναπόφευκτος».
«Δημιουργήθηκαν σε μεγάλο βαθμό μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν πολλές αφρικανικές χώρες κυβερνιόντουσαν ακόμη από αποικιοκρατικές δυνάμεις και δεν ήταν καν στο τραπέζι», είπε και πρόσθεσε: «Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και τους θεσμούς του Bretton Woods (σ.σ. Παγκόσμια Τράπεζα και Διεθνές Νομισματικό Ταμείο».
