Διάλογος χωρίς… λόγια

Οι κραυγές, οι χαριτωμένοι ήχοι, οι μορφασμοί και οι χειρονομίες είναι ο δικός του τρόπος «ομιλίας». Γιατί η επικοινωνία με το μωρό σας ξεκινά πολύ πριν καταφέρει να πει «μαμά».

Μιλάτε διαρκώς στο μωρό σας από την πρώτη στιγμή που γεννήθηκε (πιθανόν ακόμη και από την εποχή που ζούσε ακόμη μέσα στην κοιλιά σας). Του επαναλαμβάνετε πόσο πολύ το αγαπάτε, του εξηγείτε ότι ήρθε η ώρα να το αλλάξετε, του αναγγέλλετε πότε θα το ταΐσετε, του ψιθυρίζετε λόγια παρηγοριάς όταν κλαίει. Πολλές φορές μάλιστα το ρωτάτε κάτι και αφήνετε παύσεις στα σημεία όπου θα απαντούσε αν μπορούσε να μιλήσει.

Αλλά και το μικρό σας αντιδρά στα ηχητικά ερεθίσματα από την ημέρα της γέννησής του. Αυτές οι αντιδράσεις είναι πολύ σημαντικές, καθώς μας δείχνουν ότι αναπτύσσεται σωστά και δημιουργείται το υπόβαθρο για να μάθει να μιλάει. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό να αναπτύξετε και να εξελίξετε αυτή την αρχικά πρωτόγονη μορφή επικοινωνίας, η οποία πολύ σύντομα θα εξελιχθεί σε ανθρώπινο λόγο.

Ο κόσμος των ήχων
Το μωρό αναπτύσσει την ακοή του από την εποχή που βρίσκεται μέσα στην προστατευτική μήτρα (τα αυτάκια του εμβρύου αναπτύσσονται από την 3η κιόλας εβδομάδα της κύησης και αποκτούν την τελική μορφή τους την 30ή εβδομάδα). Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που η πρώτη φωνή που αναγνωρίζει όταν έρχεται στον κόσμο είναι αυτή της μαμάς. Ωστόσο, αν παρακολουθήσετε λίγο πιο στενά το μωράκι σας, θα δείτε ποιες είναι οι αντιδράσεις του στον ήχο και πώς το ίδιο ξεκινά να παράγει ήχους με στόχο και νόημα.

• Από την πρώτη μέρα
Το μωράκι σας ακούει την ομιλία άλλων, ενώ ξαφνιάζεται ή κλαίει με το θόρυβο και ξυπνάει με τους δυνατούς ήχους. Επίσης σταματά μια δραστηριότητα με το άκουσμα ενός νέου ήχου. Και φυσικά παράγει και το ίδιο ήχους δυσαρέσκειας και ευχαρίστησης.

• Έως 3 μηνών
Γυρίζει προς το μέρος σας όταν μιλάτε και χαμογελάει όταν του απευθύνεστε. Αναγνωρίζει τη φωνή σας και ησυχάζει αν κλαίει. Σταματά μια δραστηριότητα για να προσέξει μια άγνωστη φωνή που ακούγεται στο χώρο. Επαναλαμβάνει την ίδια συλλαβή πολύ συχνά («γκου», «κου»). Πλέον είναι ξεκάθαρο ότι παράγει διαφορετικό κλάμα για διαφορετικές του ανάγκες.

• 4-6 μηνών
Ανταποκρίνεται στο «όχι» και σε διαφορετικούς τόνους φωνής. Κοιτά τριγύρω για να εντοπίσει την πηγή νέων ήχων (κουδούνι πόρτας, γαύγισμα σκύλου κλπ.). Παρατηρεί με ενδιαφέρον τα παιχνίδια που παράγουν ήχους και δίνει προσοχή στη μουσική. Προσπαθεί να χρησιμοποιήσει ήχους ή κινήσεις όταν θέλει να κάνετε κάτι. Το μωρό παράγει «γουργουριστούς» ήχους όταν μένει μόνο του ή όταν παίζει μαζί σας. Το βάβισμα του αρχίζει να μοιάζει πιο πολύ με πραγματική ομιλία και έχει πολλούς διαφορετικούς ήχους όπως «π», «μπ» και «μ».

• 7-12 μηνών
Αναγνωρίζει λέξεις και ονόματα αντικειμένων που χρησιμοποιεί καθημερινά, όπως «ποτήρι», «παπούτσι», «γάλα» κλπ. Ακούει επίσης με προσοχή όταν του μιλάνε και αρχίζει να ανταποκρίνεται σε καλέσματα («Έλα εδώ!») και ερωτήσεις («Θέλεις άλλο;»). Πλέον γυρίζει και κοιτά όταν φωνάζουν το όνομά του.

Το βάβισμα του έχει σύντομες αλλά και μακρές ομάδες ήχων όπως «τατα, απαπ, μπιμπιμπιμπι», μιμείται διάφορους ήχους ομιλίας και χρησιμοποιεί ήχους που μοιάζουν με ομιλία και όχι με κλάμα για να κερδίσει και να κρατήσει την προσοχή μας. Καθώς πλησιάζει στα πρώτα του γενέθλια κατέχει 1 ή 2 λέξεις («γεια», «μπαμπά», «μαμά», «ναι») αν και μπορεί να μην τις προφέρει ακόμη καθαρά.

Με τη γλώσσα του σώματος
Χειλάκια που σφίγγονται, στόμα που ανοίγει από έκπληξη, φρύδια που ανασηκώνονται σε ένδειξη θαυμασμού, ματάκια που γουρλώνουν από περιέργεια… Όλα αυτά αποτελούν εκφράσεις του μωρού που σας μιλάνε, σας περνούν μηνύματα. Μάθετε λοιπόν να τα… διαβάζετε.

• «Τι ενδιαφέρον!»
Τα φρύδια του μωρού ανασηκώνονται ή χαμηλώνουν ελαφρώς και το στόμα του ανοίγει σε ένδειξη θαυμασμού στη θέα κάποιου αντικειμένου που του έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον. Αν το αντικείμενο που του έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον κινείται, το μωράκι σας θα το ακολουθήσει με το βλέμμα. Αν μάλιστα το μικρό σας είναι σε ηλικία που μπορεί να κινηθεί, θα επιχειρήσει να πάει προς το μέρος του σε μια προσπάθεια να το αγγίξει.

• «Μμμ.. μ’ αρέσει!»
Ένα χαμόγελο φωτίζει το πρόσωπο του μωρού όταν κάτι του αρέσει, τα μάτια του είναι ορθάνοιχτα ή ακόμη γελάει βγάζοντας γλυκούς, τσιριχτούς ήχους.

• «Αχ, τι έκπληξη!»
Τα μάτια του ανοιγοκλείνουν απότομα και το στόμα του ανοίγει σαν να θέλει να φωνάξει από θαυμασμό, ενώ στρέφει το κεφάλι του –κι αν μπορεί και το σώμα του– προς την πηγή του ερεθίσματος.

• «Έχω τόση ενέργεια!»
Χοροπηδάει στην κούνια και κλοτσάει κάθε φορά που επιχειρείτε να του αλλάξετε την πάνα. Το μωρό σας είναι ιδιαίτερα δραστήριο και κρύβει μεγάλα αποθέματα ενέργειας.

• «Μη φεύγεις!»
Την ώρα που βγαίνετε από το δωμάτιο αρχίζει να βγάζει κραυγούλες, οι οποίες εντείνονται και μετατρέπονται σε κλάμα μέχρι να γυρίσετε. Απλώνει τα χεράκια του και σας κοιτάζει παραπονεμένα.

• «Όχι, φοβάμαι!»
Τα ματάκια του ανοίγουν ξαφνικά και το πρόσωπό του χλομιάζει, το πρόσωπό του τρέμει και αρχίζει να φωνάζει ενώ κάθεται ακίνητο, την ώρα που δάκρυα ετοιμάζονται να τρέξουν από τα ματάκια του. Μπορεί επίσης να κλαίει και να στριγκλίζει, τα χειλάκια του τρεμουλιάζουν, τα μάτια του είναι σφιχτά κλειστά και τινάζει τις γροθιές του στον αέρα.

• «Νιώθω άσχημα!»
Όταν το μωρό σας νιώθει δυσάρεστα, ζαρώνει τα φρύδια του και κατεβάζει τα χειλάκια του ή αρχίζει να διαμαρτύρεται με το κλάμα. Τα αίτια της αρνητικής αντίδρασης είναι πολλά: βαριέται, θέλει κάτι που δεν του δίνετε, δεν θέλει να κάνει κάτι που του επιβάλλετε, έχασε κάτι ή βαριέται.

• «Πόσο ντρέπομαι…»
Τα ματάκια του κοιτούν προς το έδαφος και τα βλέφαρά του κλείνουν. Παράλληλα πέφτουν και οι ώμοι του, ενώ μπορεί ακόμη και να κοκκινίσουν τα μαγουλάκια του.

Πολυλογάς από την κούνια
Τον πρώτο χρόνο της ζωής του, πριν ακόμη μάθει να προφέρει λέξεις και να χρησιμοποιεί τον προφορικό λόγο, το μωρό σας έχει το δικό του τρόπο να χρησιμοποιεί τους ήχους προκειμένου να σας μιλήσει.

• Έως 3 μηνών: Κλάμα και γκρίνια
Το κλάμα και η γκρίνια είναι ο βασικός τρόπος επικοινωνίας και σύντομα μαθαίνετε να ξεχωρίζετε από την ένταση και τη χροιά του τι θέλει να σας πει: «πεινάω», «κρυώνω», «ζεσταίνομαι», «νυστάζω», «θέλω στοργή» κλπ.

• 3-6 μηνών: Κραυγές με νόημα
Σιγά-σιγά το μωρό μιμείται την έκφραση στα χείλη σας όταν βγάζετε απλούς ήχους, από σύντομες χαριτωμένες κραυγούλες μέχρι πιο μακρόσυρτους και εκφραστικούς ήχους που απαρτίζονται από φωνήεντα όπως «α» και «ο».
Αν εσείς επαναλαμβάνετε τις ίδιες λέξεις, εκείνο θα αρχίζει να τις ξεχωρίζει, να τις θυμάται και να συνδέει ήχους και λέξεις με συγκεκριμένα αντικείμενα και δραστηριότητες. Σιγά-σιγά θα χρησιμοποιεί περισσότερους ήχους και μπορεί να σας εκπλήξει μιμούμενο ένα φωνήεν ή σύμφωνο που σας άκουσε να λέτε λίγη ώρα νωρίτερα.

• 6-9 μηνών: Το παιχνίδι της μίμησης
Οι μύες του στόματός του συγχρονίζονται καλύτερα και προφέρει πιο συγκεκριμένους και πολύπλοκους ήχους. Καταφέρνει πλέον να επαναλαμβάνει απλές συλλαβές και μπορεί να το ακούσετε να προσπαθεί να μιμηθεί ήχους ζώων ή ακόμη και να προφέρει μια ολόκληρη λέξη χωρίς ωστόσο να αντιλαμβάνεται σε τι αντιστοιχεί.

• 9-12 μηνών: Οι πρώτες λεξούλες
Μετά τους 9 μήνες θα δείτε σημάδια που μαρτυρούν ότι το μικρό σας καταλαβαίνει τι του λέτε. Τώρα μπορείτε να του απευθύνεστε χρησιμοποιώντας περισσότερες από μία λέξεις καθε φορά. Λίγο πριν τους 12 μήνες το μωρό αρχίζει να συνδέει τη λέξη με το αντικείμενο ή το πρόσωπο. Τα περισσότερα μωρά λένε την πρώτη τους λεξούλα κάποια στιγμή μεταξύ 10-14 μηνών. Οι πρώτες λέξεις που θα ακούσετε από το στοματάκι του μικρού σας θα είναι ονόματα ανθρώπων που είναι κοντά του και το φροντίζουν, ρούχα και αγαπημένα φαγητά, παιχνίδια και καθημερινά χρηστικά αντικείμενα. Στην αρχή μάλιστα οι λεξούλες αυτές πιθανότατα θα είναι κατανοητές μόνο σε εσάς τους γονείς του και θα εκφέρει μόνο το πρώτο μισό της λέξης, για παράδειγμα «μπα» αντί για «μπάλα» ή «νε» αντί για «νερό».

Επικοινωνία με δραστηριότητες
• Διαβάστε του πολλά βιβλία και επιλέξτε τα κατάλληλα για την ηλικία του. Φροντίστε να περιγράφετε κάθε φορά αυτά που βλέπετε.
• Πείτε του απλά ποιηματάκια και τραγουδάκια. Ο ρυθμός αρέσει στα παιδιά και τα βοηθάει να μάθουν λέξεις.
• Περιγράψτε τι κάνετε την ώρα που παίζετε. Για παράδειγμα, την ώρα που κρύβετε το παιχνιδάκι πίσω από την πλάτη σας, πείτε: «Πού πήγε το παιχνίδι; Το έκρυψα. Πού το έκρυψα; Πίσω από την πλάτη μου.»
• Γεμίστε ένα κουτί με παιχνίδια από διαφορετικά υλικά σε έντονα χρώματα. Στη συνέχεια καθίστε στο πάτωμα με το μικρό σας και περιεργαστείτε μαζί ένα-ένα τα αντικείμενα περιγράφοντάς τα.
• Χαρίστε του παιχνίδια που παράγουν ήχους ζώων και μηχανών, αλλά αποφύγετε τα πολύ θορυβώδη ηλεκτρικά παιχνίδια.

Δεν μιλάει ακόμη;
Κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό ανάπτυξης και υπάρχουν ορισμένοι απλοί λόγοι για τους οποίους κάποια παιδιά αργούν να μιλήσουν.
• Δεν το χρειάζεται: Το μικρό σας δεν αισθάνεται την ανάγκη να προσπαθήσει να μιλήσει, γιατί εσείς ανταποκρίνεστε αμέσως στις ανάγκες του, με αποτέλεσμα να μην έχει την ανάγκη να εξελίξει περισσότερο τις διόδους επικοινωνίας. Άλλωστε, ακόμα κι αν δεν μιλάει, μπορεί να σας ζητήσει κάτι δείχνοντάς το με το δαχτυλάκι του ή προσεγγίζοντας το.
• Είναι δίγλωσσο: Στην οικογένειά σας μιλάτε δύο ή περισσότερες γλώσσες (είτε επειδή ο ένας γονέας είναι αλλοδαπός είτε επειδή τα φροντίζει μια αλλοδαπή νταντά). Σε ένα τέτοιο περιβάλλον συχνά τα παιδιά έχουν την τάση να μιλούν αργότερα.
• Φύλο ή σειρά γέννησης: Έρευνες δείχνουν ότι τα αγόρια συνήθως μιλούν αργότερα από τα κορίτσια. Επίσης, τα δευτερότοκα παιδιά συνήθως αργούν να μιλήσουν σε σχέση με τα πρωτότοκα, γιατί οι γονείς έχουν λιγότερο χρόνο να ασχοληθούν και να μιλήσουν μαζί τους.
• Υγεία αφτιών: Επαναλαμβανόμενες μολύνσεις (ωτίτιδες) των αφτιών, που μπορεί να προκαλέσουν προσωρινή μείωση της ακοής, ενδέχεται να καθυστερήσουν και την αρχή της ομιλίας.

Στα χέρια του ειδικού
Αν υποπτεύεστε ότι το παιδί σας αντιμετωπίζει δυσκολίες στην ομιλία, μην καθυστερήσετε να συμβουλευτείτε έναν ειδικό. Η πρώιμη αναγνώριση και αποκατάσταση διαταραχών ακοής, λόγου και ομιλίας μπορεί να προλάβει προβλήματα στη συμπεριφορά, τη μάθηση, την ανάγνωση και τις κοινωνικές σχέσεις.

Ο ειδικός θα ελέγξει το ιατρικό ιστορικό του παιδιού από την ώρα της γέννησης (π.χ. αν γεννήθηκε πρόωρα ή αν είχε κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας κατά τον 1ο μήνα της ζωής του) και της οικογένειας και θα σας ρωτήσει αν η ανάπτυξή του μέχρι τώρα υπήρξε ομαλή, δηλαδή αν το παιδί έχει καταφέρει αυτά που αναλογούν στην ηλικία του (π.χ. πότε περπάτησε). Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει να αποκλείσει τυχόν προβλήματα ανάπτυξης. Ενημερώστε τον ειδικό αν το παιδί είχε ελεγχθεί τις πρώτες ημέρες της ζωής του ακουολογικά στο μαιευτήριο (με τη μέθοδο των ωτοακουστικών εκπομπών).

Στη συνέχεια θα ελέγξει την ακουστική ικανότητα του παιδιού βλέποντας αν θα ανταποκριθεί σε χαμηλής έντασης ερεθίσματα, σε ακουστικά ερεθίσματα χωρίς να βλέπει το στόμα του ειδικού και αν μπορεί να διακρίνει ανάμεσα σε ήχους που μοιάζουν (παιχνιδοακουομετρία). Μετά το παιδί θα εξεταστεί κλινικά (στο στόμα, το φάρυγγα, τα αφτιά και τη μύτη) και θα ελεγχθούν οι μηχανικές κινήσεις του, αν μπορεί να συγχρονίσει τους μυς του στόματος και του λαιμού. Ο ειδικός θα αξιολογήσει με ειδικά τεστ το παιδί γνωστικά, φωνολογικά και αντιληπτικά και θα καταλήξει αν η ανάπτυξή του λόγου είναι ανάλογη της ηλικίας του ή αν χρειάζεται βοήθεια.

Πηγή: mybabysworld