Τη χρήση παραισθησιογόνων ναρκωτικών πριν από 3.000 χρόνια αποκαλύπτει μια νέα έρευνα για τις συνήθειες των προγόνων μας. Τα στοιχεία, τα οποία δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Scientific Reports, προέκυψαν από την Ισπανία και συγκεκριμένα από έναν τόπο ταφής στη νοτιοδυτική πλευρά της Μενόρκα, στο σπήλαιο Es Càrritx.
Το σπήλαιο φιλοξενεί περισσότερους από 200 ανθρώπινους τάφους και εκτιμάται πως οι πρόγονοί μας, στην Εποχή του Χαλκού, το αξιοποιούσαν ως χώρο τελετουργίας και ταφής για περίπου 600 χρόνια, μέχρι πριν από περίπου 2.800 χρόνια.
Στο μικροσκόπιο των επιστημόνων τέθηκαν μαλλιά από τον συγκεκριμένο μέρος και αποκαλύφθηκε η χρήση των παραισθησιογόνων ουσιών, που σύμφωνα με τους ερευνητές, προέρχονταν κυρίως από φυτά και θάμνους.
Σύμφωνα με το BBC, πρόκειται για την αρχαιότερη άμεση απόδειξη στην Ευρώπη πως οι άνθρωποι έπαιρναν ναρκωτικά, τα οποία τους έφερναν σε κατάσταση παραληρήματος και τους προκαλούσαν παραισθήσεις. Άμεσα και έμμεσα στοιχεία για την αρχαία χρήση ναρκωτικών έχουν βρεθεί πλέον σχεδόν σε κάθε ήπειρο. Η αρχαιότερη άμεση απόδειξη, από την Ασία, πιθανότατα χρονολογείται πριν από 4.600 χρόνια, ενώ τα πρώτα έμμεσα στοιχεία για τη χρήση ψυχοτρόπων ναρκωτικών στην Ευρώπη χρονολογούνται από τη νεολιθική περίοδο πριν από περίπου 6.000 χρόνια, αλλά μεγάλο μέρος τους είχε αμφισβητηθεί έντονα μέχρι σήμερα.
Ποιες ουσίες εντοπίστηκαν και από που τις έπαιρναν;
Στα δείγματα μαλλιών που συλλέχθηκαν από τη Μενόρκα εντοπίστηκαν ατροπίνη, σκοπολαμίνη, που προκαλούν παραισθήσεις και παραλήρημα, αλλά και εφεδρίνη, η οποία ενισχύει την ενέργεια και την εγρήγορση. Οι συγγραφείς της μελέτης πιθανολογούν ότι η χρήση ατροπίνης και σκοπολαμίνης πιθανόν να γινόταν με κατανάλωση φυτών της οικογένειας των στρυχνοειδών, όπως ο Μανδραγόρας (Mandragora autumnalis), το Γερούλι (Hyoscyamus albus) και το Στραμώνιο (Datura stramonium), ενώ η εφεδρίνη προήλθε πιθανώς από την κατανάλωση του θαμνώδους φυτού Ephedra fragilis.
Οι ερευνητές εκτιμούν πως οι εν λόγω ουσίες, που ήταν αρκετά ισχυρές, ενδεχομένως χρησιμοποιούνταν στο πλαίσιο των τελετουργιών που γίνονταν στο σπήλαιο Es Càrritx. Στις τελετές δεν αποκλείεται να συμμετείχαν και «σαμάνοι», οι τότε μάγοι – ιερείς των παγανιστικών θρησκειών, οι οποίοι είχαν τις γνώσεις και τις ικανότητες να ελέγξουν τις παρενέργειες των φυτικών παραισθησιογόνων ουσιών.
«Τα αλκαλοειδή της ατροπίνης θα μπορούσαν να προκαλέσουν παραισθήσεις, όπως η αίσθηση του πετάγματος ή οι εμπειρίες εκτός σώματος», λέει η Γκουέρα Ντότσε στο National Geographic.
Στην έρευνα αναφέρεται ακόμη ότι βρέθηκαν επίσης δοχεία με σπειροειδή μοτίβα σκαλισμένα στα καπάκια, με τους ερευνητές να εκτιμούν πως ενδεχομένως τα σχέδια αντιπροσωπεύουν τις «μεταβαλλόμενες καταστάσεις συνείδησης» ενός ατόμου, ενώ βρίσκεται υπό την επήρεια παραισθησιογόνων.
Οι ομόκεντροι κύκλοι θα μπορούσαν να σχετίζονται με τα οράματα που έχει κάποιος ύστερα από χρήση παραισθησιογόνων ουσιών και μάλιστα οι επιστήμονες εικάζουν πως το μέρος που βρέθηκαν αποθηκευμένα τα συγκεκριμένα δοχεία, πιθανόν να σχετίζεται με την επιθυμία των προγόνων μας να διατηρήσουν και να μεταδώσουν αυτές τις αρχαίες παραδόσεις.
Μέρος των τελετουργιών και όχι μόνο (;)
«Ήδη από την Παλαιολιθική περίοδο, οι άνθρωποι αντιμετώπισαν τις μη διατροφικές ιδιότητες ορισμένων φυτών», αναφέρουν οι επιστήμονες στην έκθεσή τους και συμπληρώνουν πως «τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται δείχνουν ότι αρκετά φυτά που φέρουν αλκαλοειδή καταναλώθηκαν από άτομα της εποχής του χαλκού στη Μενόρκα και μάλιστα δεν ήταν τα μόνα που καταναλώθηκαν».
Οι επιστήμονες σημειώνουν ακόμη πως «οι ψυχοδραστικές ουσίες που ανιχνεύονται σε αυτή τη μελέτη δεν σχετίζονται με την ανακούφιση του πόνου από σοβαρές παθολογικές καταστάσεις που επιβεβαιώνονται στον πληθυσμό που είναι θαμμένος στο σπήλαιο Es Carritx, όπως περιακροριζικά αποστήματα, σοβαρή τερηδόνα και αρθροπάθειες».
«Λαμβάνοντας υπόψη την πιθανή τοξικότητα των αλκαλοειδών που βρίσκονται στα μαλλιά, ο χειρισμός, η χρήση και οι εφαρμογές τους αντιπροσώπευαν εξαιρετικά εξειδικευμένη γνώση. Αυτή τη γνώση κατείχαν συνήθως οι σαμάνοι, οι οποίοι ήταν σε θέση να ελέγχουν τις παρενέργειες των φυτικών φαρμάκων μέσω μιας έκστασης που καθιστούσε δυνατή τη διάγνωση ή τη μαντεία», τονίζουν.
Τα ευρήματα είναι μια επιβεβαίωση της γνώσης και της χρήσης των φυτών ως ναρκωτικών μεταξύ των προϊστορικών Ευρωπαίων, λέει, σύμφωνα με το National Geographic, ο Τζόρτζιο Σαμορίνι, ειδικός στις ψυχοδραστικές ουσίες, σχολιάζοντας τα ευρήματα της έρευνας.
Για την αρχαιολόγο και χημικό Ρεμπέκα Στέισι, του Βρετανικού Μουσείου του Λονδίνου, υπογράμμισε πως τα στοιχεία από τη Μενόρκα ενισχύουν την ιδέα ότι τα ψυχοτρόπα φάρμακα καταναλώνονταν ενεργά στην προϊστορία της Ευρώπης. Αν και η ίδια δεν συμμετείχε στη συγκεκριμένη έρευνα, είχε εντοπίσει το 2018 αλκαλοειδή οπίου σε υπολείμματα κανατών 3.600 ετών από την Κύπρο στην ανατολική Μεσόγειο.
Τότε τα ευρήματα αποτελούσαν μια έμμεση απόδειξη για χρήση παραισθησιογόνων ουσιών. Ωστόσο τα νέα στοιχεία από τη Μενόρκα επιβεβαιώνουν πλέον τη χρήση των ουσιών στο πλαίσιο μιας ανθρώπινης εμπειρίας. Πλέον η Γκουέρα Ντότσε εκφράζει την πεποίθησή της πως θα βρεθούν ακόμη παλαιότερες αποδείξεις για την κατανάλωση παραισθησιογόνων από τους προγόνους μας. «Καθώς οι αρχαιολόγοι προχωρούν σε αυτού του είδους την ανάλυση, είναι πιθανό να ανακαλύψουμε άμεσα στοιχεία από παλαιότερες εποχές», δηλώνει και προσθέτει με σιγουριά: «Δεν υπάρχει αμφιβολία».
Ο Τζόρτζιο Σαμορίνι, ο οποίος ζει και στο κοντινό νησί της Μαγιόρκα, δεν αποκλείει μάλιστα την εφεδρίνη να τη χρησιμοποιούσαν ευρέως, ενδεχομένως και κατά την κατασκευή πολλών μεγαλιθικών μνημείων που βρίσκονται στην περιοχή. «Μια τέτοια ουσία σίγουρα θα ήταν χρήσιμη για να μετακινηθούν τόσο μεγάλες πέτρες», ανέφερε στο National Geographic.
