Το περιβόητο «σαμποτάζ του Έβρου» που αποτέλεσε πρελούδιο του πραξικοπήματος

Για όσους γνωρίζουν καλά τη νεότερη ελληνική ιστορία, ιδιαίτερα την ταραγμένη περίοδο από την αρχή του εμφυλίου μέχρι και την επιβολή του δικτατορικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου, είναι δεδομένο πως το πραξικόπημα του 1967 χρειάστηκε πολλά χρόνια και κυρίως πολλούς σημαντικούς «σταθμούς», ώστε να προετοιμαστεί και στο τέλος να επιβληθεί στην ελληνική κοινωνία. Μπορεί κάποιοι (οι περισσότεροι) να περίμεναν πως πρώτοι θα κινούνταν οι στρατηγοί ή ακόμα και ο ίδιος ο βασιλιάς, αλλά από ένα χρονικό σημείο και έπειτα το ερώτημα δεν ήταν το αν θα γίνει το πραξικόπημα αλλά το πότε. Την ίδια ώρα, η ίδια η Αριστερά προειδοποιούσε αλλά ταυτόχρονα έδειχνε ανίκανη να σταματήσει το… αναπόφευκτο. Μέσα σε όλο αυτό το κλίμα, εν έτη 1965, περίπου δυο χρόνια πριν την χούντα, δηλαδή, φτάνουμε σε μια ημερομηνία σταθμό, που εν πολλοίς θα καθόριζε μελλοντικές κινήσεις και αποφάσεις. Στις 11 Ιουνίου βλέπει το φως της δημοσιότητας το «σαμποτάζ του Έβρου» και για πρώτη φορά μετά την δίκη του Νίκου Μπελογιάννη -όπου ήταν στρατοδίκης- η κοινή γνώμη ακούει και πάλι για τον αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Παπαδόπουλο!

Το σχέδιο «Περικλής» και η υπόθεση «Α.Σ.Π.Ι.Δ.Α.»

Για να κατανοήσει κάποιος το πολιτικό σκηνικό μέσα στο οποίο διαδραματίστηκαν όλα αυτά τα συνταρακτικά γεγονότα, θα πρέπει να «ταξιδέψει» περίπου μια δεκαετία πίσω. Αρχικά στο μακρινό 1955 και εν συνεχεία στο 1959, όταν η Κρατική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΚΥΠ) εκπονεί σε δυο φάσεις το σχέδιο «Περικλής» το οποίο δεν ήταν τίποτα λιγότερο από μια προσπάθεια να μειωθούν τα ποσοστά της ΕΔΑ που διαρκώς αυξάνονταν και που από το 1958 ήταν αξιωματική αντιπολίτευση. Το σχέδιο περιλάμβανε παρέμβαση του στρατού και της αστυνομίας με στόχο την μείωση των ποσοστών του κόμματος της Αριστεράς μέσω της προπαγάνδας και του εκφοβισμού των ψηφοφόρων. Ένας από τους στρατιωτικούς που συμμετείχαν στον σχεδιασμό ήταν και ο μετέπειτα δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος ο οποίος αργότερα θα παραπεμφθεί σε δίκη με την κατηγορία της «επί παραβάσει καθήκοντος, εκδόσει αθεμίτων διαταγών και ηθική αυτουργία σε πράξεις αποβλέπουσας την νόθευση του εκλογικού φρονήματος του λαού» Το σχέδιο αποκαλύπτεται αρκετά χρόνια αργότερα τον Φεβρουάριο του 1965 από τον τότε πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου.  Ο Κ. Καραμανλής, που επί των ημερών του εκπονήθηκε το σχέδιο, δηλώνει πως πράγματι υπήρχε ένας τέτοιος σχεδιασμός αλλά δεν θα εφαρμοζόταν στη διάρκεια των εκλογών, «ούτε σε βάρος του εσωτερικού εχθρού αλλά του εξωτερικού»! Μερικούς μήνες αργότερα, τον Μάιο του 1965 η πολιτική ζωή του τόπου συνταράσσεται από την αποκάλυψη του «σχεδίου Α.Σ.Π.Ι.Δ.Α.» (Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδανικά, Δημοκρατία, Αξιοκρατία). Η Δεξιά, μέσω στελεχών της ΕΡΕ, αυτή τη φορά, καταγγέλλει ότι υπήρχε μέσα στο στρατό οργάνωση με τα αρχικά αυτά και με απόκλιση προς τα «αριστερά». Πολιτικός αρχηγός, μάλιστα, αυτής της κίνησης καταγγέλθηκε ο γιος του πρωθυπουργού, Ανδρέας Παπανδρέου. Στις 9 Ιουνίου 1965 ασκούνται διώξεις τόσο στους συντελεστές του ενός σχεδίου, όσο και του άλλου. Δυο ημέρες αργότερα οι δεξιές εφημερίδες… αποκαλύπτουν το «σαμποτάζ στον Έβρο»!

Η σύλληψη και η εκτέλεση της προβοκάτσιας

Μερικές ημέρες νωρίτερα, η 117 Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού, με έδρα την Ορεστιάδα, απέστειλε στο Κιλκίς 23 αυτοκίνητα τύπου «Τζαίημς» (GMC), αρκετά από τα όποια έμειναν στο δρόμο από διάφορες βλάβες, οφειλόμενες κυρίως σε κακή συντήρηση. Όπως είναι φυσικό στο στράτευμα επικρατεί αναστάτωση και οι ευθύνες αρχίζουν να μετακυλούν από πρόσωπο σε πρόσωπο με βάση την… ιεραρχία! Όταν ο καταμερισμός των ευθυνών έφτασε στον διοικητή της 177 ΜΠΠ, Γεώργιο Παπαδόπουλο εκείνος είχε την ευκαιρία με ένα σμπάρο να πετύχει… δυο τρυγόνια. Απολογούμενος στους ανωτέρους του είπε πως τα προβλήματα στα οχήματα οφείλονται αφενός στη συνεχή επιβάρυνσή τους και αφετέρου σε πιθανό σαμποτάζ από φαντάρους κομμουνιστικών φρονημάτων. Εξέλιξη βολική για τον ίδιο αν σκεφτεί κανείς πως δυο ημέρες νωρίτερα του είχε ασκηθεί δίωξη για συμμετοχή στο σχέδιο «Περικλής». Μερικές ημέρες νωρίτερα, εκτελώντας εντολές του Παπαδόπουλου ο αξιωματικός πληροφοριών του Α2 γραφείου της μονάδας ανέθεσε σε έναν στρατιώτη «εμπιστοσύνης» να προσεγγίσει διάφορους συναδέλφους του, παριστάνοντας τον αγανακτισμένο από τα καψόνια φαντάρο, και να τους προτείνει δολιοφθορές στα αυτοκίνητα της μονάδας ως αντίδραση κατά της αυστηρής διοίκησης. Θύμα τους ο στρατιώτης Κ. Ματάτης που διέθετε το κατάλληλο προφίλ για να αποτελέσει στόχο. Παιδί αριστερών γονιών που χάθηκαν στον εμφύλιο και είχε φιλικές σχέσεις με υψηλόβαθμα στελέχη της Νεολαίας Λαμπράκη! Το βράδυ της 5ης Ιουνίου 1965, την ώρα που είχαν σκοπιά, ο Ματάτης πείθεται να δείξει στον «αγανακτισμένο φαντάρο» πώς μπορεί να βραχυκυκλωθεί το σύστημα πέδησης ενός αυτοκινήτου «Ρέο» (Μ32). Τη στιγμή της επίδειξης αξιωματικοί πού παραφύλαγαν, τον αιφνιδίασαν και τον συνέλαβαν. Την επόμενη συνελήφθη και ο Δημήτρης Μπέκιος (αν και «εθνικόφρων», παιδί χωροφύλακα πού είχε πολεμήσει στο Γράμμο και στο Βίτσι), ο όποιος φαίνεται ότι είχε καταστρέψει ηθελημένα έναν αυτόματο διακόπτη, στην προσπάθεια του να δείξει στον λοχαγό του «πώς χαλάνε». Ταυτόχρονα συνελήφθησαν και άλλοι τρεις στρατιώτες, των οποίων τα αυτοκίνητα είχαν παρουσιάσει μικροβλάβες. Ακολούθησε ένα τριήμερο ανακρίσεων με φρικτά βασανιστήρια (με γρονθοκοπήματα, κλωτσιές, στέρηση νερού, κρέμασμα από δοκάρι της οροφής, βούλιαγμα στο φρεάτιο του βόθρου κτλ.), στις όποιες συμμετείχε δίνοντας εντολές και ο ίδιος ο Παπαδόπουλος. Όπως ήταν φυσικό οι δυο στρατιώτες «σπάνε» και τα… ομολογούν όλα! Στις 11 Ιουνίου, ο Παπαδόπουλος προώθησε ιεραρχικά το πόρισμα της προανάκρισης στο οποίο ισχυριζόταν ότι ανακάλυψε «οργανωμένη κομμουνιστική δολιοφθορά» και «κατασκοπεία» με «ευρύτατον δίκτυον συνενόχων», στρατιωτών και πολιτών (συνελήφθησαν τρεις ιδιώτες σε Μπραχάμι και Λουτράκι). Στο πόρισμά του, ο Παπαδόπουλος υποστήριζε, μεταξύ άλλων, ότι οι κατηγορούμενοι στρατιώτες «έλαβον εντολήν όπως φονεύσουν διά φονικού οργάνου τον διοικητή τής 117 Μοίρας». Τον ίδιο, δηλαδή… Ένα κρίσιμο σημείο είναι πως λεπτομέρειες του πορίσματος του Παπαδόπουλου δημοσιεύθηκαν σε εφημερίδες στις 11 Ιουνίου που σημαίνει πως είχαν τις πληροφορίες από το προηγούμενο βράδυ! Μια από τις εφημερίδες, μάλιστα, έκανε λόγο για ζάχαρη που είχε τοποθετηθεί στα ρεζερβουάρ. Κάτι τέτοιο διαψεύστηκε από το υπ. Εθνικής Άμυνας, δεν αναφέρθηκε σε κανένα άλλο ρεπορτάζ, ούτε καν από την ίδια εφημερίδα τις επόμενες ημέρες, ωστόσο, η μια και μοναδική αυτή αναφορά ήταν αρκετή για να δημιουργηθεί ο μύθος του «σαμποτάζ της ζάχαρης»! Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΔΑ Ηλίας Ηλιού είπε, εκείνες τις ημέρες, για τον Παπαδόπουλο:  «Ο κύριος 817.760, δηλαδή ο αντισυνταγματάρχης (Παπαδόπουλος) ο οποίος εις το “Σχέδιον Περικλής” ήτο ο κλειδοκράτωρ δι΄ αυτού του αριθμού τηλεφώνου, συνέταξεν εν έγγραφον, γνωσθέν εις τον αντιπολιτευόμενον την κυβέρνησιν Τύπον πριν γνωσθή εις την Κυβέρνησιν, και πίσω από την πλάτην της Κυβερνήσεως εκίνησεν ολόκληρον τον κρατικόν μηχανισμόν και συνελήφθησαν ιδιώται εις τα τέσσερα πέρατα της Ελλάδος (…). Εάν λοιπόν σήμερον γίνεται όλη αυτή η σειρά συλλήψεων παρά το Σύνταγμα και η παράδοσις εις τας στρατιωτικάς αρχάς, διατί αύριον ένας άλλος ή ο ίδιος ο κ. 817.760 δεν θα γράψει ένα πόρισμα – χαρτί και στυλογράφον έχει- διά 500 και διά 10.000 πολίτας; Υπάρχει όχι πίεσις αλλά κατάλυσις των δημοσίων ελευθεριών».

Η δικαστική τύχη των εμπλεκόμενων και ο «ανοιχτός» δρόμος προς τη δικτατορία

Είναι δεδομένο πως από ένα σημείο και έπειτα ο ιστορικός και πολιτικός χρόνος πυκνώνει δραματικά. Οι εξελίξεις είναι πολυμέτωπες και ραγδαίες σχεδόν σε καθημερινή βάση. Αρχικά υπάρχει η σύγκρουση Παπανδρέου με τα ανάκτορα για την ανάμιξη στα πολιτικά πράγματα με στόχο τη διατήρηση του ελέγχου του στρατεύματος. Στη συνέχεια έρχεται η  παραίτηση της κυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου και ακολουθεί η αποστασία δεκάδων βουλευτών του κόμματος. Ταυτόχρονα και ενώ οι προσπάθειες των αποστατών να δημιουργήσουν νέα κυβέρνηση μαζί με την ΕΡΕ είναι καθημερινές, ο λαός (κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα και ιδιαίτερα στην Αθήνα) βγαίνει στους δρόμους και συμμετέχει σε διαδηλώσεις πολλές από τις οποίες είναι βίαιες και αιματηρές. Σε μια από αυτές δολοφονείται (21 Ιουλίου 1965) ο φοιτητής και αγωνιστής της ΕΔΑ, Σωτήρης Πέτρουλας. Την ίδια εποχή διάφοροι μηχανισμοί εντός του στρατού αλλά και η ΚΥΠ διοχετεύουν σενάρια με αποδέκτη το Παλάτι  πως υπάρχει «κομμουνιστικός αναβρασμός στην επαρχία». Μετά από δυο αποτυχημένες προσπάθειες οι αποστάτες της ΕΚ μαζί με την ΕΡΕ ορκίζουν υπηρεσιακή κυβέρνηση που θα παραμείνει στην εξουσία μέχρι τον Δεκέμβρη του ’66. Μέσα σε αυτό το κλίμα, όπως είναι εύκολα αντιληπτό, η δίκη του Παπαδόπουλου για το «σαμποτάζ του Έβρου» μετατρέπεται σε πανηγυρική αθώωσή του! Από την άλλη ο Μπέκιος καταδικάστηκε σε 4 έτη φυλάκισης, για φθορές (σε συνδυασμό με τον νόμο 4000 περί τεντυμποϋσμού), και ο Ματάτης σε ποινή 15ετους κάθειρξης, για φθορές και για εγκατάλειψη θέσης σκοπού.  Στο Αναθεωρητικό Στρατοδικείο Αθηνών τον Μάρτιο του 1966 οι ποινές τους μειώθηκαν, του μεν Ματατη σε έξι ετών φυλάκιση, του δε Μπέκιου σε δύο. Λίγους μήνες αργότερα, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, μετατίθεται στην Αθήνα μαζί με τον ομόβαθμό του Νικόλαο Μακαρέζο και τοποθετείται στη θέση – κλειδί του διευθυντή του 3ου Επιτελικού Γραφείου του ΓΕΣ, έχοντας την ευθύνη των επιχειρήσεων. Σε εκείνον ανατίθεται η επικαιροποίηση του Νατοϊκού σχεδίου «Προμηθεύς», που προβλέπει την επέμβαση των Ενόπλων Δυνάμεων σε περίπτωση «ερυθράς» απειλής. Ταυτόχρονα, ο ίδιος, φροντίζει να μεταθέσει στην Αθήνα φίλους και συνεργάτες του και να τους τοποθετήσει σε καίριες θέσεις. Βάσει αυτού του σχεδίου θα εκδηλωθεί και θα επικρατήσει τις πρώτες πρωινές ώρες της 21ης Απριλίου το στρατιωτικό πραξικόπημα με το πρόσχημα του κομμουνιστικού κινδύνου. Δείτε όλα τα θέματα του Weekend