Οι περισσότεροι και δικαιολογημένα φυσικά έχουν συνδυάσει τη Χαλκιδική με τις ονειρικές παραλίες της, τα παραδεισένια κρυστάλλινα νερά και τη φύση που αγγίζει σχεδόν τη θάλασσα. Ωστόσο, η Χαλκιδική προσφέρει πολύ περισσότερες εμπειρίες και εικόνες απ’ όσες μπορεί να φανταστεί κανείς, αρκεί να υπάρχει το μεράκι και η όρεξη για να την ανακαλύψει κανείς εκ βαθέως.
Μία από τις εκπλήξεις, λοιπόν, που περιμένει τους πιο ανήσυχους επισκέπτες της είναι και το παραδοσιακό χωριό της Αρναίας. Αμφιθεατρικά χτισμένη μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο με πλούσια δάση και τρεχούμενα νερά, στους πρόποδες του όρους Χολομώντα, πρόκειται για έναν «παραδοσιακό οικισμό» και «ιστορικό τόπο» –χαρακτηρίστηκε έτσι από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1987– που ξεχωρίζει για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των κτιρίων της, τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα- έργα τέχνης.
Σημείο αναφοράς του χωριού είναι η κεντρική πλατεία, το «παζάρι» όπως την αποκαλούν και οι περισσότεροι, με τον χαρακτηριστικό τεράστιο πλάτανο, όπου συγκεντρώνεται και η μεγαλύτερη δραστηριότητα στον οικισμό. Από αυτήν ξεκινάνε στενά, πλακόστρωτα γραφικά σοκάκια με σπίτια πολύ κοντά το ένα στο άλλο, χωρίς αυλές, που χρονολογούνται από το πρώτο μισό του 19ου αιώνα και άλλα από το χρονικό διάστημα 1850-1945.
Σύμφωνα με την παράδοση, οι κάτοικοι που επέστρεψαν στην πόλη μετά την καταστροφή της από τους Τούρκους, άρχισαν να ξαναχτίζουν τον οικισμό γύρω από τις πλατείες. Τα σπίτια είναι πολύ κοντά το ένα στο άλλο και χωρίς αυλές για να προφυλάσσονται με αυτόν τον τρόπο από τον αέρα και να διατηρούνται ζεστά κατά τη διάρκεια του χειμώνα.
Τα πιο αξιόλογα δείγματα της χαρακτηριστικής αρχιτεκτονικής της Αρναίας συναντιούνται στη συνοικία της Γαννούδενας όπου βρίσκεται και το περίφημο Αρχοντικό Ιατρού, που λειτουργεί ως Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο, καθώς και το Μουσείο Υφαντικής.
