Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 και τον πόλεμο που συνεχίζει να μαίνεται στη χώρα αφήνοντας πίσω του συντρίμμια, πόνο και θάνατο, έχει χυθεί πολύ μελάνι όσον αφορά τις επιλογές του Βλαντιμίρ Πούτιν, τον πόλεμο της προπαγάνδας και τα fake news που μεταδίδονται και από τη Δύση και από τη Ρωσία. Μεγάλα δημοσιογραφικά δίκτυα όπως το BBC πραγματοποιούν εκστρατείες fact checking για τον εντοπισμό φερόμενων ψευδών ειδήσεων για τα όσα συμβαίνουν στον πόλεμο της Ουκρανίας.
Η εισβολή και τα επακόλουθά της έχουν καταδικαστεί ευρέως σε πολλά μέρη του κόσμου, αλλά ένα δίκτυο ομάδων στο Facebook, «που διοικείται από άτομα με σκοτεινά κίνητρα», όπως αναφέρει το BBC, θα ήθελε να αλλάξει τις αντιλήψεις για τον ηγέτη της χώρας.
Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν δει αναρτήσεις που έχουν δεσμευτεί να παρουσιάζουν τον πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν ως χαμογελαστό, καλοπροαίρετο και φιλειρηνικό.
Αυτοί είναι οι σούπερ φαν του Πούτιν – και παρακολουθούμε τι κάνουν και από πού προέρχονται.
Τα Facebook groups υπέρ του Πούτιν – Μεγάλοι αριθμοί
Το BBC έχει ερευνήσει αυτές τις τεράστιες ομάδες στα social media υπέρ του Πούτιν με τη βοήθεια ερευνητών από το Ινστιτούτο Στρατηγικού Διαλόγου (ISD).
Οι εμπειρογνώμονες του ISD εντόπισαν 10 δημόσιες ομάδες υπέρ του Πούτιν, οι οποίες διαθέτουν ονόματα όπως Βλαντιμίρ Πούτιν – Ηγέτης του Ελεύθερου Κόσμου. Οι ομάδες έχουν περισσότερα από 650.000 μέλη μεταξύ τους. Το περιεχόμενο περιλαμβάνει φωτογραφίες και μηνύματα που εξυμνούν τον Ρώσο ηγέτη, γραμμένα σε διάφορες γλώσσες, όπως αγγλικά, ρωσικά, φαρσί, αραβικά και χμερ.
Δεν είναι μόνο δημοφιλείς, αλλά και πολύ δραστήριες. Τον περασμένο μήνα, οι ερευνητές μέτρησαν 16.500 αναρτήσεις, οι οποίες δέχθηκαν περισσότερες από 3,6 εκατομμύρια αλληλεπιδράσεις. Ο γενικός στόχος των ομάδων, όπως αναφέρει το δημοσίευμα, φαίνεται να είναι η προβολή του κ. Πούτιν ως ήρωα που στέκεται απέναντι στη Δύση, με συντριπτική διεθνή υποστήριξη.
Οι εικόνες συχνά δείχνουν τον Ρώσο ηγέτη «να περπατά με αυτοπεποίθηση, να κρατά κουτάβια, να κοιτάζει με λαχτάρα την κάμερα, να χαιρετά στρατεύματα και να ιππεύει μια σειρά από άγρια ζώα, συμπεριλαμβανομένων αρκούδων και λιονταριών».
Οι ομάδες αυτές έχουν αποκτήσει περισσότερα από 100.000 νέα μέλη από την έναρξη της εισβολής στις 24 Φεβρουαρίου.
Διπλοί λογαριασμοί, υπερκινητικότητα και astroturfing
Ψάχνοντας τα στοιχεία των ανθρώπων που οδηγούν το μεγαλύτερο μέρος του περιεχομένου, προέκυψε ότι πολλοί από τους οπαδούς που αναφέρονται ως διαχειριστές των ομάδων έχουν διπλούς λογαριασμούς με το ίδιο όνομα. Οι ερευνητές βρήκαν τουλάχιστον 100 τέτοιους λογαριασμούς στο δίκτυο.
Αυτοί οι λογαριασμοί γενικά ακολουθούν ο ένας τον άλλον και μερικές φορές δημοσιεύουν συγκινητικά μηνύματα ή στέλνουν emojis καρδιάς ο ένας στον άλλον. Και διαχειρίζονται αυτούς τους λογαριασμούς υπέρ του Πούτιν μαζί με άλλους που προσποιούνται ότι είναι η Ρωσική Ομοσπονδία ή οι ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας, οι οποίοι είναι σαφώς ψεύτικοι.
Η λειτουργία διπλών λογαριασμών αποτελεί δυνητική παραβίαση των κανόνων του Facebook σχετικά με την μη αυθεντική συμπεριφορά, αναφέρει η ISD.
Ο επικεφαλής ερευνητής Moustafa Ayad αποκαλεί την πρακτική αυτή παράδειγμα «astroturfing» – μια διαδικτυακή επιχείρηση που περιλαμβάνει πολλαπλούς λογαριασμούς και δίνει ψευδώς σε κάτι την εντύπωση ευρύτερης υποστήριξης από τη βάση.
Η εκστρατεία «δημιουργεί την εντύπωση ευρείας υποστήριξης προς τον Πούτιν και το Κρεμλίνο στη σκιά της εισβολής και βασίζεται σε… μη αυθεντικούς λογαριασμούς για να επιτύχει τον στόχο της», σύμφωνα με την έκθεση του ISD.
Χρήστες… υπέρ του δέοντος ενεργοί
Μια πιο προσεκτική εξέταση ορισμένων από τους διαχειριστές της ομάδας δείχνει κάποια ασυνήθιστη δραστηριότητα. Μία χρήστης, ονόματι Μαρίν, η οποία δηλώνει ότι η τοποθεσία της είναι η Συρία, χρησιμοποιεί τρεις διαφορετικούς λογαριασμούς για να δημιουργήσει περιεχόμενο υποστηρικτικό για τον πρόεδρο. Οι τρεις λογαριασμοί της, στα αραβικά, δημοσιεύουν κάθε μέρα την ίδια ώρα.
Μια άλλη διαχειρίστρια, η Βικτόρια, από την Καμπότζη, έχει προωθήσει περιεχόμενο σε μια ομάδα στη γλώσσα Χμερ. Από τις 4 Φεβρουαρίου, οι αναρτήσεις της έχουν προκαλέσει περισσότερες από 34.000 αντιδράσεις και έχουν κοινοποιηθεί περισσότερες από 4.000 φορές.
Και η Μαρίν και η Βικτόρια διαχειρίζονται από κοινού μια σελίδα στο Facebook στη γλώσσα Χμερ, μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου συντονισμού μεταξύ ορισμένων λογαριασμών. Οι αναρτήσεις κοινοποιούνται ευρέως σε διάφορες ομάδες. Για παράδειγμα, ένας άλλος λογαριασμός που αναφέρεται ως εγκατεστημένος στη Βουλγαρία δημοσίευσε την ίδια εικόνα του Πούτιν 12 φορές σε διάστημα λίγων λεπτών.
«Προσπαθήσαμε να επικοινωνήσουμε με τα άτομα που βρίσκονται πίσω από όλους αυτούς τους λογαριασμούς για σχόλια, αλλά δεν είχαμε ιδιαίτερη τύχη», αναφέρει δηκτικά το βρετανικά Μέσο.
Όμως ένας άνδρας στην Κένυα, ονόματι Ραζ, ο οποίος συμμετέχει σε αρκετές από αυτές τις ομάδες και περιλαμβάνει το «Πούτιν» στο τέλος του ονόματός του στο Facebook, απάντησε όντως στο τηλέφωνο που του έγινε από Λονδίνο μεριά. Σε μια σύντομη συνομιλία, αποκάλεσε τον πρόεδρο «μεγάλο ηγέτη», αλλά είπε ότι δεν ήθελε να συζητήσει τον πόλεμο.
Η Χάμισκ, από την Αρμενία, λέει ότι είναι δημοσιογράφος και τώρα βοηθά στη λειτουργία έξι ομάδων υπέρ του Πούτιν. Το BBC τη ρώτησε ποιος την κάλεσε να το κάνει αυτό. Μας είπε ότι ήταν οι άνθρωποι που ήδη διοικούσαν τις ομάδες και δήλωσε ότι δεν πληρώθηκε για τις προσπάθειές της.
Ρωσικές διασυνδέσεις;
Είναι δύσκολο να διακρίνουμε τα κίνητρα των ανθρώπων που βρίσκονται πίσω από τους λογαριασμούς. Δεν υπάρχει προφανής σύνδεση με τη ρωσική κυβέρνηση και σε αντίθεση με άλλες γνωστές ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης, το δίκτυο δεν είναι διακριτικό- ούτε οι εμπλεκόμενοι κρύβουν τις προθέσεις τους.
Ωστόσο, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο το δίκτυο να έχει κάποιους δεσμούς με τις ρωσικές αρχές ή με φιλοπουτινικά στοιχεία στο εσωτερικό της Ρωσίας. Πολλοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έλκονται από τον κ. Πούτιν και την αντιδυτική του άποψη για τον κόσμο.
Το BBC επικοινώνησε με το Facebook, το οποίο λέει ότι έχει πολιτικές κατά των ψεύτικων λογαριασμών και έχει αναστείλει έναν αριθμό λογαριασμών με βάση τις πληροφορίες από την έκθεση και τις δικές του έρευνες. «Συνεχίζουμε να λαμβάνουμε αυστηρά μέτρα για να αποτρέψουμε τη διάδοση παραπληροφόρησης που σχετίζεται με την κρίση στην Ουκρανία», λέει εκπρόσωπος της μητρικής εταιρείας Meta.
Ψεύτικοι Πούτιν
Ο Πούτιν είναι ένας από τους λίγους παγκόσμιους ηγέτες που δεν χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δεν υπάρχει επίσημος λογαριασμός στο Facebook στο όνομά του. Φημολογείται ότι δεν έχει καν smartphone. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπό του, ο κ. Πούτιν απλώς «δεν χρειάζεται» τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς «δεν του δίνουν κάτι που δεν έχει ήδη».
Αλλά κάποιοι έχουν καλύψει το κενό που αφήνει η διαδικτυακή του απουσία. Η σελίδα στο Facebook που εμφανίζεται παραπάνω είχε περισσότερους από τρία εκατομμύρια οπαδούς μέχρι που κατέβηκε λόγω πλαστοπροσωπίας λίγο μετά την εισβολή στα τέλη Φεβρουαρίου.
Ένας σημαντικός αριθμός των εγγεγραμμένων χρηστών της -περισσότεροι από 700.000- προσχώρησε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν η σελίδα μιλούσε για τα ρωσικής κατασκευής εμβόλια Covid.
Πιο πρόσφατα, η σελίδα αναρτούσε μηνύματα που ενίσχυαν την άποψη του Κρεμλίνου για τον πόλεμο, και πολλοί που σχολίαζαν σε αυτήν φαινόταν να πιστεύουν ότι περιείχε τα γνήσια λόγια του Ρώσου προέδρου. Λίγο μετά την εισβολή, μια ανάρτηση στη σελίδα δήλωνε ότι ο στόχος της «επιχείρησης» ήταν «η διατήρηση της ειρήνης… με μοναδικό στόχο την αποστρατιωτικοποίηση μιας γειτονικής χώρας». Το μήνυμα αυτό κοινοποιήθηκε και έγινε like περισσότερες από 200.000 φορές.
Και η σελίδα είχε επίσης τη συνήθεια να επισημαίνει ανθρώπους στα μηνύματά της για τον κ. Πούτιν, συμπεριλαμβανομένων χρηστών που εντοπίστηκαν από τους ερευνητές ως έχοντες διπλούς λογαριασμούς. Με άλλα λόγια, αλληλεπιδρούσε με τους superfans του Πούτιν.
Οι σελίδες θαυμαστών αποτελούν πρόσφορο έδαφος για την άντληση υποστήριξης προς το Κρεμλίνο διεθνώς, λέει η Nika Aleksejeva, ερευνήτρια στο Digital Forensic Research Lab (DFRLab), που ανήκει στη δεξαμενή σκέψης του Atlantic Council.
Το DFRLab κατέγραψε πώς ένας λογαριασμός σωσία του Πούτιν που αναρτούσε στα αραβικά είχε πληρώσει για διαφημίσεις που στόχευαν χρήστες σε διάφορες χώρες, όπως η Αλγερία, η Λιβύη, η Αίγυπτος, η Υεμένη, το Μαρόκο, ο Λίβανος και η Τυνησία. Η σελίδα είχε περισσότερους από ένα εκατομμύριο ακόλουθους, αλλά έκτοτε έχει διαγραφεί.
