Μπορεί ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν να αστειεύεται και να ρωτά «ενημερώστε μας πότε θα γίνει ο πόλεμος με την Ουκρανία» και το Κρεμλίνο να κάνει λόγο για «Δυτική υστερία με τις στρατιωτικές ασκήσεις» η πραγματικότητα είναι αμείλικτη και ζοφερή. Η Ρωσία συνεχίζει τη στρατιωτική της συσσώρευση στα σύνορα της Ουκρανίας, (παρόλο που από τα μέσα της εβδομάδας η μία ανακοίνωση αποχώρησης μέρους των στρατευμάτων, διαδέχεται την άλλη, χωρίς ωστόσο να επιβεβαιώνεται κάτι τέτοιο), το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ έχουν γεμίσει επίσης την περιοχή με στρατεύματα που έχουν το δάχτυλο στη σκανδάλη και στο ενδιάμεσο οι κάτοικοι μιας χώρας που έχουν ταλαιπωρηθεί αρκετά την τελευταία δεκαετία.
Μπορεί στις αρχές της εβδομάδας (15/2) η Ρωσία να ανακοίνωσε ότι τελείωσαν τα στρατιωτικά γυμνάσια στην περιοχή και μέρος των στρατευμάτων επιστρέφουν στους στρατώνες, αλλά οι πολιτικοί αναλυτές και ο διεθνής Τύπος δεν πείθονται τόσο εύκολα ότι οδεύουμε προς μία αποκλιμάκωση της έντασης. Το Κρεμλίνο μάλιστα το πρωί της Παρασκευής 18/2 παρουσιάστηκε αρκετά ανήσυχο αναφορικά με την κατάσταση στην περιοχή του Ντονμπάς της ανατολικής Ουκρανίας και η κατάσταση εκεί παρουσιάζεται εν δυνάμει πολύ επικίνδυνη
Το BBC αναφέρει χαρακτηριστικά ότι το «Κρεμλίνο προσπαθεί επίσης να ελέγξει την αφήγηση των μέσων ενημέρωσης. Φτάνοντας σε σημεία την παραπληροφόρηση». Ποιες είναι όμως αυτές οι πρακτικές που αγγίζουν τον «πόλεμο της πληροφορίας»;
Προώθηση μη επαληθευμένων ιστοριών
Όπως αναφέρει το BBC πολλά ρωσικά μέσα ενημέρωσης και ειδικότερα αυτά που είναι φίλα προσκείμενα στο Κρεμλίνο, έχουν ένα μακρύ ιστορικό προώθησης αμφισβητήσιμου περιεχομένου και ισχυρισμών που απεικονίζουν την Ουκρανία με αρνητικό τρόπο.
Σε ένα ευρέως αναφερόμενο παράδειγμα το 2014, η ρωσική κρατική τηλεόραση έδειξε επανειλημμένα μια γυναίκα πρόσφυγα να ισχυρίζεται ότι ουκρανικά στρατεύματα είχαν εκτελέσει ένα τρίχρονο αγόρι. Δεν έχουν προσκομιστεί ποτέ στοιχεία που να υποστηρίζουν τον λογαριασμό της και η ιστορία ανακλήθηκε αργότερα. Το περιστατικό έγινε γνωστό ως η ιστορία του «του αγοριού που σταυρώθηκε».
Πιο πρόσφατα, ρωσικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν για ένα μη επαληθευμένο βίντεο που φέρεται να δείχνει μετανάστες να πυροβολούνται από ουκρανικές δυνάμεις στα σύνορα με τη Λευκορωσία.
Το κλιπ κακής ποιότητας, το οποίο γυρίστηκε με υπέρυθρη κάμερα, δημοσιεύτηκε στο Facebook στις αρχές Δεκεμβρίου, με αποτέλεσμα πολλά ρωσικά μέσα ενημέρωσης να επικαλεστούν «ρεπορτάζ των τοπικών μέσων» που αναφέρουν ότι Ουκρανοί στρατιώτες πυροβολούσαν πρόσφυγες.
Ο στρατιώτης στον λογαριασμό του οποίου στο Facebook εμφανίστηκε για πρώτη φορά το βίντεο είπε ότι ο λογαριασμός του είχε χακαριστεί.
Ένας τοπικός ειδησεογραφικός ιστότοπος και ένας μη κυβερνητικός οργανισμός των οποίων οι ιστοσελίδες περιείχαν ιστορίες για το υποτιθέμενο περιστατικό ισχυρίστηκαν επίσης ότι είχαν υποστεί χακάρισμα.
Παρουσίαση της Ουκρανίας ως χώρας φίλα προσκείμενη στους ναζί
Το να υποδηλώνει κανείς ότι η Ουκρανία είναι μια χώρα ευθυγραμμισμένη με τον ναζισμό ήταν ένα τακτικό χαρακτηριστικό της κάλυψης των ρωσικών μέσων ενημέρωσης.
Σε ένα παράδειγμα, το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών τόνισε σε αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι η Ουκρανία και οι ΗΠΑ είχαν καταψηφίσει ένα ψήφισμα του ΟΗΕ που υποστηρίζεται από τη Ρωσία και το οποίο καταδικάζει τον ναζισμό.
Είναι αλήθεια ότι και οι δύο χώρες αρνήθηκαν να υποστηρίξουν το ψήφισμα. Ωστόσο, οι αναρτήσεις του ρωσικού υπουργείου δεν παρείχαν το πλαίσιο ώστε να γίνουν κατανοητές οι αποφάσεις τους.
Η Ουκρανία είπε ότι η άρνησή προήλθε επειδή πίστευε ότι το ψήφισμα οδηγήθηκε από προπαγανδιστικά κίνητρα. Οι ΗΠΑ από την πλευρά τους ισχυρίστηκαν ότι το έγγραφο ήταν μια «λεπτά συγκαλυμμένη προσπάθεια νομιμοποίησης των ρωσικών εκστρατειών παραπληροφόρησης».
Τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Ουκρανία τόνισαν την καταδίκη του ναζισμού μετά την ψηφοφορία.
Σε αυτό το σημείο πάντως να τονίσουμε ότι τόσο κατά την περίοδο των ταραχών το 2014 όσο και στο διάστημα μέχρι και σήμερα η παρουσία νεοναζιστικών παραστρατιωτικών οργανώσεων στη χώρα έπαιξαν κάτι παραπάνω από σοβαρό ρόλο σε αιματηρές συμπλοκές με θύματα, αριστερούς, κομμουνιστές, αντιεξουσιαστές και κομμάτια της ουκρανικής κοινωνίας που δεν ήθελαν μία πολεμική σύρραξη με τη Ρωσία και με καμία γειτονική χώρα.
Έχουν εκφραστεί ανησυχίες για δεσμούς μεταξύ ουκρανικών ακροδεξιών ομάδων και νεοναζί – συγκεκριμένα του εθνικιστικού τάγματος Azov που έγινε γνωστό στο αποκορύφωμα της ουκρανικής σύγκρουσης και τώρα αποτελεί μονάδα εντός του στρατού της χώρας.
Ωστόσο, η ακροδεξιά παραμένει μια μικρή μειοψηφία στη χώρα – κατά τις εκλογές του 2019, οι υποψήφιοι και οι ακροδεξιές ομάδες όπως η Svoboda έπεσαν πολύ μακριά από το ελάχιστο 5% που απαιτείται για να εισέλθουν στο κοινοβούλιο.
Από τον περασμένο Νοέμβριο υπήρξαν μεγάλες αιχμές σε ιστορίες που συνδέουν την Ουκρανία με τον ναζισμό, σύμφωνα με τη Logically, μια εταιρεία τεχνολογίας που παρακολουθεί εκατοντάδες λογαριασμούς κοινωνικών μέσων που υποστηρίζουν το Κρεμλίνο.
Σε «κομβικές στιγμές», λέει ο Brian Murphy του Logically, αυτές οι ιδέες έχουν κοινοποιηθεί ευρέως σε όλο το φιλορωσικό τοπίο των μέσων ενημέρωσης. «Βλέπουμε περιόδους αιχμών που τείνουν να αλληλεπικαλύπτονται με τα παγκόσμια γεγονότα και ενάντια στις ρωσικές διπλωματικές προσπάθειες ή άλλα πράγματα που τους ενδιαφέρουν», προσθέτει. Η Ρωσία «σπεύδε γρήγορα να χαρακτηρίσει τους αντιπάλους στην Ευρώπη ως Ναζί», λέει ο Keir Giles, ειδικός στη χώρα, ο οποίος συνέταξε μια έκθεση του ΝΑΤΟ για τον πόλεμο πληροφοριών της.
«Το έχουμε δει αυτό όχι μόνο στην Ουκρανία, αλλά και στη δυσφήμιση των χωρών της Βαλτικής από τη Ρωσία», λέει.
Τα σχόλια των αναγνωστών σε ΜΜΕ χρησιμοποιήθηκαν για να εκπροσωπήσουν την κοινή γνώμη
Όπως αναφέρει η ανάλυση του BBC, τις τελευταίες εβδομάδες, ορισμένα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης έχουν παρουσιάσει παραπλανητικούς τίτλους σχετικά με τη διεθνή υποστήριξη προς την Ουκρανία που βασίζονται αποκλειστικά σε σχόλια χρηστών σε ιστότοπους δυτικών μέσων.
Ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στον ιστότοπο του κρατικού πρακτορείου ειδήσεων RIA Novosti στα τέλη Ιανουαρίου υποστήριξε ότι οι «Βρετανοί» αναγνώστες της Daily Express υποστήριξαν την άποψη ότι η Ουκρανία δεν πρέπει να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της επειδή η Ρωσία είχε ισχυρότερη στρατιωτική παρουσία στην περιοχή από το ΝΑΤΟ.
Ένας άλλος έγραψε ότι οι αναγνώστες γέλασαν με το στρατιωτικό δυναμικό της Ουκρανίας.
Υπήρξαν επίσης ανησυχίες ότι τα τρολ που υποστηρίζουν το Κρεμλίνο, χρησιμοποιώντας ψεύτικους λογαριασμούς, έχουν στοχεύσει βρετανικούς και άλλους ξένους ιστότοπους μέσων ενημέρωσης, για να προωθήσουν τα ρωσικά συμφέροντα.
Έρευνα του Ινστιτούτου Έρευνας για το Έγκλημα και την Ασφάλεια του Πανεπιστημίου του Κάρντιφ από πέρυσι διαπίστωσε ότι οι ενότητες σχολίων 32 διακεκριμένων ιστοσελίδων μέσων ενημέρωσης σε 16 χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Daily Express, είχαν γίνει στόχος trolls υπέρ του Κρεμλίνου.
Σύμφωνα με ερευνητές, τα αντιδυτικά και φιλορωσικά σχόλιά τους χρησιμοποιήθηκαν στη συνέχεια ως βάση για ειδήσεις στα ρωσόφωνα μέσα ενημέρωσης.
Χρησιμοποιώντας δυτικές φωνές για την υπερβολή της υποστήριξης προς τη Ρωσία
Η δραστηριότητα σε λογαριασμούς που επιδίδονται σε σχόλια τα οποία υποστηρίζουν τα ρωσικά συμφέροντα αυξήθηκε δραματικά τον Νοέμβριο του περασμένου έτους, σύμφωνα με έρευνα της ομάδας αντιπαραπληροφόρησης Mythos Labs και όπως αναμεταδίδει το BBC.
Κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα, αυτοί οι λογαριασμοί έκαναν tweet για την Ουκρανία 213 φορές την ημέρα κατά μέσο όρο. Μια τακτική -όπως σημειώθηκε από ερευνητές- ήταν να μοιράζεται υλικό από μη ρωσικές φωνές με απόψεις που συνάδουν με τη στάση της Μόσχας.
Ένας από αυτούς των οποίων οι απόψεις έχουν κοινοποιηθεί είναι ο Αυστραλός δημοσιογράφος John Pilger, ο οποίος, σε ένα πρόσφατο tweet, κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι ανέτρεψαν την εκλεγμένη κυβέρνηση στην Ουκρανία το 2014.
Τα tweet του έχουν γίνει retweet από 87 λογαριασμούς που προσδιορίστηκαν από ερευνητές ότι διέδιδαν φιλορωσική προπαγάνδα για την Ουκρανία.
