«Η είδηση στα χέρια σου», λένε πολλοί χρήστες των social media για την ευκολία που υπάρχει στην εποχή των νέων τεχνολογιών, των smartphones και του ίντερνετ, ώστε ο καθένας και η καθεμιά από εμάς να γίνει εν δυνάμει πυλωρός των γεγονότων που διαδραματίζονται μπροστά του. Είτε μιλάμε για μία αστεία τούμπα στο δρόμο, είτε για τον βομβαρδισμό μιας πολυκατοικίας στον πόλεμο της Ουκρανίας.
Αυτό που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας είναι ότι τα social media δεν χρησιμοποιούνται μόνο από απλούς χρήστες αλλά από ολόκληρους μιντιακούς οργανισμούς, κρατικές οντότητες, τον στρατό και την αστυνομία και χρησιμοποιούνται αρκετές φορές κατά το δοκούν και όπως συμφέρει στην εκάστοτε συγκυρία.
Λίγες μέρες νωρίτερα και πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία μετά τη ρωσική εισβολή είχαμε αναφερθεί ξανά στο ότι οι σύγχρονες διακρατικές εντάσεις δεν έχουν μόνο τα τανκ και τα όπλα ως προμετωπίδα. Αλλά τα κοινωνικά δίκτυα, τα fake news, ακόμα και τα σχόλια κάτω από δημοσιεύσεις σε ειδησεογραφικές ιστοσελίδες.
Το ερώτημα τι μπορούμε να κάνουμε από την πλευρά μας για να μην πέσουμε θύμα της παραπληροφόρησης και να μην γίνουμε έτσι άθελά μας κομμάτι στην αλυσίδα διασποράς fake news. Ειδικά όσο η κατάσταση στην Ουκρανία παραμένει έκρυθμη. Αρκετά είναι η απάντηση. Και χωρίς να απαιτούνται άκρως εξειδικευμένες τεχνικές γνώσεις.
1. Τσεκάρουμε την πηγή
Ξεκινάμε από τα βασικά. Τσεκάρουμε την πηγή του βίντεο ή της φωτογραφίας. Αν είναι ένας κοινός λογαριασμός τότε παίζουμε κορόνα γράμματα να αφορά όντως αυτό που δείχνει.
Σε μια εποχή όπου πολλοί άνθρωποι στρέφονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για ειδήσεις, δεν ήταν ποτέ πιο σημαντικό ο έλεγχος των πηγών. Είναι ένας αξιόπιστος ειδησεογραφικός οργανισμός; Μπορείτε να βρείτε τις ίδιες εικόνες αλλού συνοδευόμενες από παρόμοια περιγραφή; Αν ναι, είναι περισσότερο από πιθανό η εικόνα ή το βίντεο να είναι αληθινό.
Τα άτομα μπορούν επίσης να είναι αξιόπιστα όταν ακολουθούν την κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας, απλά πρέπει να ελέγξετε τα διαπιστευτήριά τους. Κάποιος σαν τον Έλιοτ Χίγκινς είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα. Η οργάνωση του Bellingcat έχει συντάξει ένα υπολογιστικό φύλλο που σχετίζεται άμεσα με τη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας.
Ο έγκριτος ειδησεογραφικός οργανισμός Nieman Lab συνέταξε επίσης ένα άρθρο που περιλαμβάνει ορισμένες αξιόπιστες πηγές για άτομα που θέλουν να παρακολουθήσουν την κρίση Ρωσίας-Ουκρανίας. Επίσης το BBC, το CNN καθώς και τα Australian Associated Press, RMIT/ABC και Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP), κάνουν σπουδαία δουλειά στο fact checking.
Οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν προσθέσει νέες ετικέτες για να προσδιορίζουν ποιοι είναι οι κρατικοί οργανισμοί μέσων ενημέρωσης ή να παρέχουν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις πηγές αλλά και τα άτομα στα δίκτυα που έχουν κάνει share μια συγκεκριμένη ιστορία.
Έχουν επίσης, τροποποιήσει τους αλγόριθμους τους για να αλλάξουν το περιεχόμενο και έχουν προσλάβει προσωπικό για να εντοπίζει και να επισημαίνει to παραπλανητικό περιεχόμενο. Οι πλατφόρμες πραγματοποιούν επίσης, εργασίες στο παρασκήνιο για να ανιχνεύσουν αλλά και να αναρτούν στοιχεία σχετικά με τις επίσημες λειτουργίες και πληροφορίες του κράτους.
2. Μαθαίνουμε πώς λειτουργεί το αντίστροφο search μιας εικόνας
Πολλές από τις φωτογραφίες και τα βίντεο της σύγκρουσης Ρωσίας-Ουκρανίας που δημοσιεύτηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ψεύτικες. Οι άνθρωποι μοιράζονται βίντεο από χρόνια πριν ή σε ορισμένες περιπτώσεις από μια διαφορετική σύγκρουση συνολικά. Υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να ελέγξετε παρακολουθώντας ένα βίντεο—για παράδειγμα, είναι πραγματικά κοκκώδες ή παλιό; Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να είναι ψεύτικο.
Αλλά ένας άλλος αξιόπιστος τρόπος για να ελέγξετε πότε δημοσιεύτηκαν τα μέσα είναι να αντιστρέψετε την αναζήτηση εικόνων. Μη κερδοσκοπικός οργανισμός The News Literacy Project προσφέρει ένα εκπαιδευτικό βίντεο για το πώς να το κάνετε αυτό.
Μπορείτε να κάνετε αντίστροφη αναζήτηση εικόνων μέσω του Google κάνοντας κλικ στην επιλογή Εικόνες στην επάνω δεξιά γωνία της μηχανής αναζήτησης.
Κάντε κλικ στο εικονίδιο της κάμερας στη γραμμή αναζήτησης και, στη συνέχεια, υπάρχουν δύο τρόποι αναζήτησης ανά εικόνα: Μέσω της διεύθυνσης URL της εικόνας ή μέσω του αρχείου εικόνας που θέλετε να πραγματοποιήσετε αναζήτηση.
Χρησιμοποιώντας τη διεύθυνση URL της εικόνας, κάντε δεξί κλικ στην εικόνα και Αντιγράψτε τη θέση εικόνας (αυτή η γλώσσα μπορεί να διαφέρει ανάλογα με το πρόγραμμα περιήγησης). Επικολλήστε το στην Αναζήτηση με εικόνα στο Google και θα αναζητήσει την εικόνα στο διαδίκτυο.
Μπορείτε επίσης να κάνετε αναζήτηση στο Google μέσω Μεταφόρτωση εικόνας: Αποθηκεύστε την εικόνα στον σκληρό σας δίσκο και περιηγηθείτε σε αυτόν τον φάκελο, επιλέξτε το αρχείο και η Google θα κάνει αντίστροφη αναζήτηση εικόνας.
Ρίξτε μια ματιά στα αποτελέσματα και έχετε κατά νου ότι το αρχικό αποτέλεσμα Google δεν είναι απαραίτητα κάτι που μπορείτε να εμπιστευτείτε. Ωστόσο, αν κοιτάξετε τις «οπτικά παρόμοιες εικόνες» της Google, μπορείτε να δείτε εάν η εικόνα ανέβηκε σε έναν αξιόπιστο ιστότοπο, όπως μια κύρια πηγή ειδήσεων ή τον ιστότοπο ενός οργανισμού ελέγχου γεγονότων.
3. Εξετάστε τα μεταδεδομένα (metadata) των αρχείων
Αυτό το βήμα απαιτεί ελαφρώς πιο αναβαθμισμένες τεχνικές γνώσεις. Μια ανάρτηση στο Telegram υποστηρίζει ότι πολωνόφωνοι σαμποτέρ επιτέθηκαν σε μια εγκατάσταση αποχέτευσης στην προσπάθειά τους να τοποθετήσουν εκεί μια δεξαμενή χλωρίου σε μια κίνηση αντιπερισπασμού.
Τα μεταδεδομένα (metadata) όμως, του βίντεο –οι λεπτομέρειες δηλαδή, σχετικά με το πώς και πότε δημιουργήθηκε το βίντεο– δείχνουν ότι γυρίστηκε μέρες πριν από την υποτιθέμενη ημερομηνία του συμβάντος.
Για να ελέγξετε μόνοι σας τα μεταδεδομένα, μπορείτε να κάνετε λήψη του αρχείου και να χρησιμοποιήσετε κάποιο λογισμικό όπως το Adobe Photoshop ή το Bridge για να το εξετάσετε. Υπάρχουν επίσης προγράμματα προβολής μεταδεδομένων στο διαδίκτυο που σας επιτρέπουν να ελέγχετε χρησιμοποιώντας το url της εικόνας.
Ένα εμπόδιο σε αυτήν την προσέγγιση είναι ότι οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook και το Twitter συχνά αφαιρούν τα μεταδεδομένα από φωτογραφίες και βίντεο όταν ανεβαίνουν στους ιστότοπούς τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, μπορείτε να δοκιμάσετε να ζητήσετε το αρχικό αρχείο ή να συμβουλευτείτε ιστότοπους ελέγχου δεδομένων για να δείτε εάν έχουν ήδη επαληθεύσει ή όχι το εν λόγω βίντεο.
4. Τσεκάρετε για ασυνέπειες
Η υποτιθέμενη ώρα της ημέρας ταιριάζει με την κατεύθυνση του φωτός που θα περιμένατε εκείνη την ώρα, για παράδειγμα; Τα ρολόγια που φαίνονται στην εικόνα αντιστοιχούν στην υποτιθέμενη περίοδο που αναφέρονται;
Μπορείτε επίσης να συγκρίνετε άλλα δεδομένα, όπως το πρόγραμμα κάποιων πολιτικών δραστηριοτήτων ή δράσεων, εικόνες Google Earth vision ή Χάρτες Google και να πιστοποιήσετε ότι οι συγκεκριμένοι ισχυρισμοί είναι αληθείς.
