Ο γενάρχης του σύγχρονου βουλγαρικού έθνους, Ασπαρούχ

Ένα μοιραίο στρατηγικό λάθος του Κωνσταντίνου του Πωγωνάτου κατά το 680 μ.Χ., όταν έχοντας εξασφαλίσει τα νώτα του από το μέτωπο των Αράβων στρέφεται κατά του νέου του εχθρού, θα δώσει τη δυνατότητα στον βούλγαρο ηγεμόνα Ασπαρούχ να ιδρύσει την Πρώτη Βουλγαρική Αυτοκρατορία. Τα στρατεύματα του βυζαντινού βασιλιά βάδισαν εναντίον του χάνου των Βουλγάρων στο δέλτα του Δούναβη, αν και αποβιβάστηκαν σε δύσβατη ελώδη περιοχή, δίνοντας την ευκαιρία στις νομαδικές ορδές του Ασπαρούχ να σημειώσουν μια αναπάντεχη νίκη κατά του οργανωμένου βυζαντινού στρατού και να βάλουν για τα καλά πόδι στην περιοχή. Η εκστρατεία του Ασπαρούχ και η ίδρυση του βουλγαρικού κράτους το 680-681 μ.Χ. ήταν η κατάληξη μιας μακράς σειράς πολεμικών και διπλωματικών επεισοδίων που θα έφερναν τους Πρωτοβούλγαρους στο πρώτο μεσαιωνικό βασίλειό τους στα Βαλκάνια. Δεν ήταν φυσικά η πρώτη φορά που η φυλή αυτή έφτιαχνε όνειρα για δικό της κράτος στη Βαλκανική, καθώς οι απόπειρες του λαού που θα γινόταν τελικά γνωστός ως Βούλγαροι να κατοικήσουν τις στέπες της Ευρώπης στα δυτικά του Βόλγα εκκινούν ήδη από το 370 μ.Χ. Αφού αποσύρθηκαν λόγω της εχθρικής παρουσίας των Ούνων, εγκαταστάθηκαν εκ νέου το 460 στα βορειοανατολικά της Θάλασσας του Αζόφ (το βόρειο τμήμα της Μαύρης Θάλασσας) και μπήκαν το 480 στη δούλεψη των Βυζαντινών, ως συμμαχική φυλή στον αγώνα της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κατά των Οστρογότθων. Ερχόμενοι σε επαφή με το μεγαλείο του βασιλείου των Βυζαντινών, θέλησαν μερίδα από τη λαμπρή πίτα και κατά τον 6ο αιώνα στρέφονται κατά του παλιού τους συμμάχου επιτιθέμενοι στις παραδουνάβιες βυζαντινές επαρχίες. Γύρω στο 560, ηττούνται από τους νομάδες πολεμιστές της Ευρασίας, Αβάρους, και όσες βουλγαρικές φυλές επιβιώνουν υποτάσσονται για δυο δεκαετίες σε άλλη μια νεοεισερχόμενη στο προσκήνιο τουρκική φυλή. Τότε μπαίνει στο κάδρο ο πανίσχυρος ηγεμόνας Κουμπράτ (ή Χουβράτης εξελληνισμένα), πατέρας του Ασπαρούχ, που ενώνει τα βουλγαρικά φύλα σε μια πανίσχυρη πολιτεία που οι Βυζαντινοί αποκαλούν «Μεγάλη Βουλγαρία». Μετά τον θάνατο του μεγάλου βούλγαρου χάνου, οι πέντε γιοι του διαμοιράζουν εδάφη και φυλές σε ισόποσα μέρη, αν και τώρα έχουν να αντιμετωπίσουν τους τούρκους ημινομάδες Χάζαρους, που θα σφραγίσουν τη μοίρα του βασιλείου: μία φυλή παραμένει στα εδάφη της (στις ακτές της Θάλασσας του Αζόφ) και απορροφάται από την πανίσχυρη Χαζαρία, η δεύτερη μεταναστεύει στην κεντρική Ευρώπη και συγχωνεύεται με τους Αβάρους και η τρίτη χάνεται από προσώπου γης υπερασπιζόμενη τον νέο σύμμαχό της, τους Λομβαρδούς της Ιταλίας. Οι υπόλοιπες δύο έμελλε να έχουν μεγαλύτερη ιστορία. Ο τέταρτος γιος του Κουμπράτ αποφεύγει την επίθεση των Χαζάρων καταφεύγοντας στα βόρεια και στήνοντας εκεί το νέο του καταφύγιο, στις όχθες του Βόλγα, βρίσκοντας ευημερία για τα επόμενα 600 χρόνια. Οι Βούλγαροι του Βόλγα, όπως έμειναν γνωστοί, ήταν βέβαια περισσότερο μια ημινομαδική συνομοσπονδία παρά αυθύπαρκτο κρατικό μόρφωμα, πριν εξισλαμιστούν το 922 και υποταχθούν τελικά στη Χρυσή Ορδή των Μογγόλων. Η πέμπτη φυλή που μας ενδιαφέρει εδώ κατευθύνθηκε δυτικά υπό τις οδηγίες του Ασπαρούχ (που στα χρόνια του τον έλεγαν και Ισπερίχ) και περνώντας από τον Δνείστερο κατευθύνθηκε νότια προς τον Δούναβη. Εκεί, στις κοιλάδες μεταξύ Δούναβη και ορεινών βαλκανικών όγκων, θα θέσει τις βάσεις της Πρώτης Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας, απ’ όπου αντλεί εξάλλου το όνομά του το σύγχρονο βουλγαρικό έθνος. Ζώντας τον 7ο αιώνα μεταξύ Βυζαντινών, Βλάχων και των προσφάτως αφιχθέντων Σλάβων, ο Ασπαρούχ θα εκμεταλλευτεί τα λάθη στρατηγικής των Βυζαντινών και θα ιδρύσει το κράτος του. Τα υπόλοιπα είναι Ιστορία. Ο διάδοχος του Ασπαρούχ, Τέρβελ, θα βοηθήσει τον Ιουστινιανό Β’ να ξανακαθίσει στον θρόνο του το 705 και κατά το 717-718 θα υπερασπιστεί στο πλευρό των Βυζαντινών την Κωνσταντινούπολη από τις αδηφάγες ορέξεις των Αράβων. Η ανάμειξή τους με τους Βυζαντινούς, τους Βλάχους και τους Σλάβους θα τους κάνει να αποκτήσουν πολιτισμικό έρεισμα στην περιοχή και να μεταστραφούν τελικά στον χριστιανισμό στα μέσα του 9ου αιώνα. Μέχρι να γίνουν επαρχία των Βυζαντινών κατά τον 11ο αιώνα, οι Βούλγαροι είχαν πια κοινό πολιτισμικό πλαίσιο με τους Σλάβους, γεννώντας ουσιαστικά το βουλγαρικό έθνος που ξέρουμε σήμερα…

Πρώτα χρόνια

Ο Ασπαρούχ γεννιέται πιθανότατα το 630-640 μ.Χ. ως ένας από τους μικρότερους γιους του βούλγαρου ηγεμόνα Κουμπράτ, του ιδρυτή της «(Παλιάς) Μεγάλης Βουλγαρίας», όπως έμεινε τελικά γνωστή στα ιστορικά κιτάπια. Ο νεαρός πρίγκιπας ζει από τις πρώτες στιγμές της ζωής του τις αιματοβαμμένες μάχες της τουρκογενούς φυλής (με καταγωγή από την Περσία) που είχε εγκατασταθεί στα βόρεια της Μαύρης Θάλασσας, στις στέπες της σημερινής Ουκρανίας, με τους Χαζάρους και τους Αβάρους, αν και για τα παιδικά του χρόνια δεν είναι τίποτα γνωστό ή επιβεβαιωμένο. Όλη εξάλλου η ζωή του λογίζεται προβληματική στη χρονολόγηση και τα μεγάλα ορόσημά της. Ο Ασπαρούχ (που το όνομά του σημαίνει στα περσικά «αυτός που έχει ψυχή αλόγου») έρχεται στο προσκήνιο το 665 μ.Χ., όταν ο Χουβράτης πεθαίνει και οι γιοι του δεν ανταποκρίνονται στις παραινέσεις του να κρατήσουν το χανάτο του ενωμένο. Υπό την απειλή των Χαζάρων, ο καθένας τραβά όπως είπαμε τον δρόμο του και μέσα σε τρία χρόνια το παλιό βασίλειο είναι παρελθόν, έχοντας περιέλθει στα χέρια του προελαύνοντος εχθρού. Σύμφωνα με την επίσημη χρονολόγηση του βουλγαρικού έθνους, ο Ασπαρούχ ανήλθε στην εξουσία το 668 και βασίλεψε μέχρι το 695, αν και άλλες πηγές τον θέλουν στο τιμόνι της αυτοκρατορίας του ακόμα και μέχρι το 701. Πεπειραμένος πολιτικά και πολεμικά, τράβηξε χωριστή κατεύθυνση από τα τέσσερα αδέρφια του, καθώς όλοι διασκορπίστηκαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα…

Η Πρώτη Βουλγαρική Αυτοκρατορία

Ο Ασπαρούχ ακολουθούμενος από 10.000-50.000 ανθρώπους (οι πηγές δεν συμφωνούν καθόλου για τον αριθμό των κατατρεγμένων) περνά τον Δούναβη εκμεταλλευόμενος την πολιορκία της Βασιλεύουσας από τον άραβα χαλίφη Μωαβία Α’ κατά το 674-677. Με τον Παλαιολόγο Δ’ να έχει πολύ σοβαρότερα προβλήματα στον σβέρκο του (όπως την εξέγερση στη Σικελία, τη σλαβική εισβολή στη Θεσσαλονίκη και τους Άραβες στο Αιγαίο), ο Ασπαρούχ και τα καραβάνια του εγκαθίστανται στις παραδουνάβιες επαρχίες της Βεσσαραβίας, αν και δεν θα έπαιρνε πολύ στους Βυζαντινούς να στραφούν κατά του νέου εχθρού του βορρά. Το 677 ο Παλαιολόγος ο Πωγωνάτος υπογράφει σύμφωνο ειρήνης με τον Μωαβία Α’, σώζει την Κωνσταντινούπολη και πλέον είναι ανενόχλητος να στραφεί κατά των Βούλγαρων και των σλάβων συμμάχων τους. Η κίνηση του βυζαντινού στρατού αναγκάζει τον βούλγαρο ηγεμόνα να οχυρωθεί μέσα σε φρούριο της περιοχής, έχοντας ήδη συνάψει αμυντικά μέτωπα με τις σλαβικές φυλές κατά του κοινού βυζαντινού εχθρού. Οι δυνάμεις του Ασπαρούχ υπολογίζονταν σε 6.000 μαχητές, την ίδια ώρα που ο Κωνσταντίνος Δ’ αποβίβαζε από τα πλοία του στις εκβολές του Δούναβη κάπου 50.000 άντρες. Η μάχη ήταν άνιση και σύντομα τα βυζαντινά στρατεύματα περικύκλωναν το κάστρο του Ασπαρούχ, αν και η μετακίνηση των δυνάμεων ήταν εξαιρετικά αργή και δυσχερής μέσα στην ελώδη περιοχή. Και σαν να μην έφταναν τα προβλήματα για τους Βυζαντινούς, ο Κωνσταντίνος αναγκάστηκε να αποσυρθεί στην Αγχίαλο του Εύξεινου Πόντου για να περιποιηθεί παλιό τραύμα στο πόδι, όταν και κυκλοφόρησαν οι φήμες ότι ο βασιλιάς πέθαινε και είχε εγκαταλείψει τον στρατό του! Με το ηθικό στα Τάρταρα και μέσα στη μαζική λιποταξία των Βυζαντινών, ο Ασπαρούχ αντεπιτίθεται και αποδεκατίζει κυριολεκτικά του άντρες του Πωγωνάτου. Ανενόχλητος πια ο βούλγαρος χάνος, μετακινήθηκε νότια από το δέλτα του Δούναβη και εγκαταστάθηκε στη Βαλκανική Χερσόνησο…

Η περίοδος της βασιλείας του

Η εμφατική νίκη του Ασπαρούχ οδήγησε στη βουλγαρική κατάκτηση της Μοισίας και την εγκαθίδρυση της Πρώτης Βουλγαρικής Αυτοκρατορίας στα εδάφη που εκτείνονται μεταξύ του Δούναβη και των οροσειρών του Σάρου και του Αίμου και από τον Δρίνο μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα. Με σημερινούς όρους, το βασίλειο που ιδρύθηκε περιλάμβανε τη βόρεια Βουλγαρία, μεγάλα τμήματα της Σερβίας και των Σκοπίων αλλά και τα παραδουνάβια εδάφη Ρουμανίας, Μολδαβίας και Ουκρανίας. Έχοντας συνάψει διαφόρων λογιών συμμαχίες και σύμφωνα ειρήνης με τις εφτά τοπικές σλαβικές φυλές, ο Ασπαρούχ αρχίζει τις ληστρικές επιδρομές στη βυζαντινή Θράκη το 681, αναγκάζοντας τον Κωνσταντίνο να υπογράψει ταπεινωτική συνθήκη ειρήνης και να πληρώνει ετήσιο τίμημα για τη φιλία των Βουλγάρων. Αυτή η πράξη θεωρείται το ιδρυτικό σημείο του σύγχρονου βουλγαρικού έθνους, καθώς η de facto αναγνώριση της βουλγαρικής κυριαρχίας στην Κάτω Μοισία από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία έδωσε υπόσταση στον λαό που ξεπήδησε από τις μάχες για την πρωτοκαθεδρία στη Βαλκανική. Ο Ασπαρούχ φέρεται να ιδρύει μεγάλα κέντρα της περιοχής, όπως η Πλίσκα και η Σιλίστρα, αλλά και ένα μακρύ τείχος από τον Δούναβη ως τη Μαύρη Θάλασσα. Οι ιστορικοί αμφισβητούν όμως αυτές τις συνεισφορές, όπως και πολλά ακόμα περιστατικά από τη ζωή και τη δράση του Ασπαρούχ. Ενδέχεται η πρωτεύουσα του δικού του βασιλείου να μην ήταν η Πλίσκα αλλά μια πόλη κοντά στη σημερινή Βάρνα. Πολλοί εθνικοί μύθοι έχουν παρεισφρήσει στην ιστορία για να δείξουν την καθαρότητα της τουρκογενούς βουλγαρικής φυλής, αν και στην πραγματικότητα επρόκειτο για ένα μείγμα βουλγαρικών και σλαβικών στοιχείων χωρίς φυλετική ομοιογένεια και κοινή πολιτισμική παράδοση. Το βουλγαρικό χανάτο ήταν στην ουσία μια χαλαρή ένωση ετερογενών στοιχείων κάτω από την κυριαρχία του Ασπαρούχ, ο οποίος υποσχόταν προστασία από τους Βυζαντινούς αλλά και ζηλευτή λεία σε όλους από τις επιδρομές του στη Θράκη. Βυζαντινοί και Σλάβοι αναγνώρισαν τη βουλγαρική κυριαρχία και οι ημινομάδες Βούλγαροι έμαθαν από τους σαφώς πιο εξελιγμένους γείτονές τους πώς να ζουν και να ευημερούν σε έναν τόπο. Η τουρκική γλώσσα των Βουλγάρων θα αφομοιωνόταν μέσα στη σλαβική επιρροή και έπειτα από μερικούς αιώνες η σλαβική αυτοκρατορία θα εμφανιζόταν ομοιογενής ως γλωσσικό και πολιτισμικό πλαίσιο…

Το τέλος

Σύμφωνα με μια παράδοση, ο Ασπαρούχ βασίλεψε για 15 χρόνια και πέθανε ηρωικά μαχόμενος τους Χαζάρους στον Δούναβη κάπου μεταξύ 695-701 μ.Χ. Κατά την ίδια ιστορική γραμμή, ο τάφος του βρίσκεται στις όχθες του Δνείπερου στην Ουκρανία. Τον Ασπαρούχ διαδέχθηκε ο γιος του Τέρβελ, ο οποίος αύξησε τα εδάφη της πατρικής αυτοκρατορίας και επηρεάστηκε καθοριστικά από το βυζαντινό και σλαβικό στοιχείο… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr