Ο περίφημος ολλανδός ζυθοποιός Γκέραρντ Χάινεκεν

Το ημερολόγιο έγραφε 15 Φεβρουαρίου 1864 όταν ένας νεαρός Ολλανδός πείθει την πλούσια μητέρα του να του αγοράσει μια ιστορική ζυθοποιία του Άμστερνταμ, που έφτιαχνε φτηνή μπίρα για την εργατική τάξη της χώρας. Ο 22χρονος νεαρός Χάινεκεν ισχυρίζεται, για να απομακρύνει κάθε σκοτεινό σύννεφο από τη σκέψη της μητέρας του, ότι αν κατάφερνε να στρέψει τους ολλανδούς πότες στην μπίρα και να τους απομακρύνει από το τζιν, τότε θα περιόριζε αισθητά το πρόβλημα αλκοολισμού της εργατικής τάξης. Πρωτίστως όμως ο νεαρός αυτός οραματιστής θέλησε να φτιάξει μια μπίρα ανώτερης ποιότητας, θεωρώντας προσωπική υπόθεση να σώσει την Ολλανδία από τη φήμη της χώρας με τη χειρότερη μπίρα του καιρού! Πες πες, η μητέρα πείστηκε τελικά και του αγόρασε την ιστορική ζυθοποιία του Άμστερνταμ που μετρούσε ήδη 300 σχεδόν χρόνια παρουσίας (είχε ιδρυθεί το 1592) και είχε μετατραπεί σε μια από τις μεγαλύτερες της Ολλανδίας. Ο νεαρός επιχειρηματίας ήταν όμως δαιμόνιος έμπορος και μέσα σε τέσσερα χρόνια οι δουλειές πήγαιναν τόσο καλά που έφτιαξε νέα μονάδα παραγωγής, ενώ έξι χρόνια αργότερα θα αποκτούσε και δεύτερη ζυθοποιία, αυτή τη φορά στο Ρότερνταμ, επεκτείνοντας τις δραστηριότητές του. Μέχρι να συμβούν βέβαια όλα αυτά, ο ασίγαστος Χάινεκεν έκανε και κάτι ακόμα: προσέλαβε το 1879 τον καλύτερο μαθητή του Λουί Παστέρ να του φτιάξει νέα μαγιά και να ασχοληθεί επιστημονικά με τη ζύμωση. Το αποτέλεσμα αυτής της συνεργασίας θα δώσει έτσι υπόσταση στην πρώτη ποτέ μπίρα με το όνομα του Χάινεκεν στο μπουκάλι. Με τη νέα μπίρα του ανά χείρας, ο Χάινεκεν αποσπά το Χρυσό Μετάλλιο στη Διεθνή Ναυτική Έκθεση των Παρισίων το 1875 και το προϊόν του εισάγεται τώρα στη Γαλλία, μετατρέποντάς τον σύντομα στον μεγαλύτερο εξαγωγέα μπίρας στη Γαλλία. Όταν ήρθη μάλιστα η Ποτοαπαγόρευση στις ΗΠΑ το 1933, η Χάινεκεν γινόταν η πρώτη ευρωπαϊκή μπίρα που έμπαινε στην αμερικανική αγορά, σημειώνοντας πια πωλήσεις-ρεκόρ. Ο ίδιος είχε πεθάνει το 1893, όχι βέβαια προτού εγκαταστήσει στις μονάδες παραγωγής του καινοτόμα συστήματα ψύξης και ζύμωσης, απαλλάσσοντας τη ζυθοποιία από την παραδοσιακή εξάρτησή της από τα καιρικά στοιχεία. Τα υπόλοιπα είναι φυσικά ιστορία, μια ιστορία επιτυχίας που θα έμενε μάλιστα σταθερά σε οικογενειακά χέρια, αφού ακόμα και σήμερα η δυναστεία των Χάινεκεν κατέχει το 50% του κολοσσού Heineken Group, αν και δεν ασχολείται άμεσα με την πολυεθνική φίρμα. Ως η μεγαλύτερη πια ζυθοποιία του κόσμου, κατέχοντας τόσο τη Heineken και την Amstel όσο και μια μακρά σειρά από περισσότερο ή λιγότερο γνωστές μπίρες (όπως η Murphy’s Irish Stout), η εταιρία του πρωτοπόρου Χάινεκεν πούλησε το 2011 περισσότερα από 2,74 δισ. λίτρα μπίρας παγκοσμίως (και 16,46 δισ. λίτρα απ’ όλες τις μάρκες που κατέχει ο όμιλος)! Με παρουσία σε περισσότερες από 170 χώρες, η Heineken είναι τώρα η πιο αναγνωρίσιμη και διεθνής μπίρα του πλανήτη…

Πρώτα χρόνια

Ο Γκέραρντ Άντριαν Χάινεκεν γεννιέται το 1841 στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας ως γόνος μιας πλούσιας οικογένειας της ανώτερης τάξης. Για την οικογενειακή του κατάσταση και τα παιδικά του χρόνια δεν είναι τίποτα γνωστό ή επιβεβαιωμένο, ξέρουμε πάντως ότι ο μικρός ψαχνόταν να μπει στην αγορά μπίρας από έφηβος ακόμα. Κι έτσι ήδη από το 1863 αρχίζει να πιπιλά το κεφάλι της μητέρας του να ασχοληθεί η φαμίλια με τη ζυθοποιία, θέλοντας να αντικαταστήσει το τζιν με την μπίρα στον ουρανίσκο των Ολλανδών μπας και απαλλαγούν οι εργάτες της φάμπρικας από την κοινωνική μάστιγα του αλκοολισμού. Ο Γκέραρντ έχει βάλει στο στόχαστρο τη γνωστή ζυθοποιία του Άμστερνταμ «De Hooiberg» («Το Άχυρο»), η οποία λειτουργούσε από το 1592 παράγοντας τόνους φτηνής μπίρας για τα χαμαιτυπεία της πόλης. Το ζυθοποιείο περνά στα χέρια του Γκέραρντ το 1864, ο οποίος θα αποδείκνυε από την πρώτη στιγμή τόσο τις ζηλευτές επιχειρηματικές ικανότητές του όσο και το όραμα που είχε πράγματι για την παρασκευή ζύθου ανώτερης ποιότητας…

Η γέννηση της Heineken

Ήδη από την πρώτη στιγμή, οι καλές πωλήσεις της μπίρας που αγόρασε απογειώθηκαν από τις αλλαγές που επέφερε σε διοίκηση και παραγωγή. Αφού απέκτησε το σύνολο της εταιρίας, συνειδητοποίησε ότι για να φτιάξει την μπίρα που ονειρευόταν χρειάζονταν γενναίες και σαρωτικές αλλαγές. Κι έτσι τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1868, χτίζει νέες και μεγαλύτερες εγκαταστάσεις στο Άμστερνταμ, κλείνοντας την παλιά μονάδα παραγωγής. Παρά το γεγονός ότι οι δουλειές πάνε ιδιαιτέρως καλά και ο Γκέραρντ αποκτά και δεύτερη ζυθοποιία στο Ρότερνταμ το 1874, την οποία μετατρέπει στην πιο προωθημένη τεχνολογικά μονάδα της εποχής, μόνο ικανοποιημένος δεν είναι από τη γεύση της μπίρας του, η οποία κατοχυρώνεται ως Heineken Bierbrouwerij Maatschappij N.V. (Εταιρία Ζυθοποιίας Χάινεκεν) το 1873. Πρώτη δουλειά τώρα να αλλάξει τη διαδικασία παραγωγής και να απεξαρτηθεί επιτέλους από την ανάγκη του εποχιακού πάγου. Προσλαμβάνει έτσι τον πιονέρο της ψύξης και νομπελίστα Καρλ φον Λίντε, τον γερμανικό μηχανικό που είχε ανακαλύψει μια σειρά από εφαρμογές ψύξης για βιομηχανική χρήση, να του φτιάξει νέα συστήματα κλιματισμού ώστε να μπορεί να ζυμώνει την μπίρα του καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου σε σταθερά ποιοτικές συνθήκες. Ο Χάινεκεν γίνεται έτσι ο πρώτος ζυθοποιός του κόσμου που δεν εξαρτάται από τον φυσικό πάγο στην παρασκευή της μπίρας του, κόβοντας δεσμούς με τα παλιά. Αν και δεν θα έμενε φυσικά εκεί, καθώς η παραγωγή της καλύτερης μπίρας του κόσμου, που οραματιζόταν, απαιτούσε πολλά ακόμα. Κι έτσι το 1879 προσλαμβάνει τον Dr. Elion, παλιό μαθητή του Παστέρ και μόνιμο συνεργάτη στις έρευνες του γάλλου χημικού γύρω από τη ζύμωση, να του αποκαλύψει όλα τα μυστικά της μαγιάς. Μια καθόλου εύκολη διαδικασία δηλαδή, καθώς για τα επόμενα 13 χρόνια ο Dr. Elion σπανίως θα έβγαινε από το εργαστήριο του Χάινεκεν, το οποίο ήταν εξάλλου ανήκουστο στον κόσμο της μπίρας! Κάποια στιγμή ο χημικός επιστήμονας, καλλιεργώντας συστηματικά εδώ και χρόνια διάφορα είδη μαγιάς, κατέληξε σε μια ολοκαίνουρια ποικιλία αποκλειστικά για τον Χάινεκεν (πήρε μάλιστα το όνομά του ως «Heineken A-Yeast»)! Στα «ψιλά» της ιστορίας μας, η Heineken A-Yeast συνεχίζει να αποτελεί τη βάση της Heineken ακόμα και σήμερα, καθώς στέλνεται από την Ολλανδία σε όλες τις μονάδες παραγωγής της διεθνώς, παρέχοντας ομοιομορφία στη γεύση της μπίρας ανεξαρτήτως των διαφορετικών συνθηκών παραγωγής και κατανάλωσής της. Έχοντας σταντάρει την παρασκευή της μπίρας του καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου και με την ολόδική του μαγιά στο πλευρό του, ο Χάινεκεν όργωνε τώρα την Ευρώπη αναζητώντας διαρκώς καλύτερες πρώτες ύλες για τον ζύθο του. Ταυτοχρόνως, αποφασίζει γενναία να απορρίψει την παραδοσιακή ολλανδική ζύμωση για χάρη της βαυαρικής τεχνικής, μιας ολότελα διαφορετικής διαδικασίας που παρήγε ωστόσο πιο καθαρή και αγνή μπίρα. Η νέα μπίρα, γνωστή για την ανώτερή της ποιότητα, αποκαλείται «μπίρα για τζέντλεμαν», σε πλήρη αντίθεση δηλαδή με τον φτηνό «εργατικό ζύθο». Ο Χάινεκεν έχει επιτέλους στα χέρια του την μπίρα που ονειρευόταν, αν και θα άρχιζε πλέον ένας λυσσαλέος ανταγωνισμός καθώς πολλές ακόμα ζυθοποιίες θα έμπαιναν στο παιχνίδι της ποιοτικής μπίρας. Στο ένα του εργοστάσιο συνεχίζει να παράγει βέβαια την παραδοσιακή φτηνή μπίρα, καθώς η αγορά είναι εύθραυστη και καλεί σε θυσίες: ο Χάινεκεν προσπαθεί να βάλει την μπίρα του σε ξενοδοχεία, καφέ και μπιραρίες και για να το κάνει λειτουργεί λίγο-πολύ ως τράπεζα, παρέχοντας γενναίες πιστώσεις στους πελάτες του και πάμπολλα προνόμια. Η μεγάλη επιχειρηματική στιγμή για την ανώτερης ποιότητας μπίρας του Χάινεκεν θα έρθει το 1870 από σπόντα. Τη χρονιά αυτή ξεσπά ο Γαλλο-Πρωσικός Πόλεμος και οι εισαγωγές βαυαρικής μπίρας ματαιώνονται, στέλνοντας στα ουράνια τη βαυαρικής ζύμωσης μπίρα του Γκέραρντ! Ο δεύτερος σταθμός στη ζυθοποιητική του καριέρα θα έρθει το 1875, όταν η μπίρα του Χάινεκεν αποσπά το πρώτο βραβείο στη Διεθνή Ναυτική Έκθεση των Παρισίων και ξεκινά η εξαγωγή της Heineken στη Γαλλία. Τα γνωστότερα καφέ της Μονμάρτης υπογράφουν αποκλειστικές συμφωνίες με τον Γκέραρντ και την ανώτερης ποιότητας μπίρα του. Ο ίδιος παλεύει ωστόσο με τις διακυμάνσεις της αγοράς, καθώς αυτός εκπτώσεις στην ποιότητα και την τιμή δεν κάνει ποτέ, χάνοντας κάποια στιγμή ένα καλό μερίδιο της ολλανδικής αγοράς από πολύ πιο πρόθυμους ανταγωνιστές. Πατώντας πάνω στο σλόγκαν του Χάινεκεν ότι «ένα καλό προϊόν πουλά από μόνο του», η φίρμα αρνείται να διαφημιστεί, βλέποντας τη διαφήμιση ως άχρηστο φτιασίδωμα και μάλλον κακόγουστο. Ο Γκέραρντ ρίχνει όλη του την προσοχή στην τεχνολογική καινοτομία και τις άριστες πρώτες ύλες, πιστεύοντας πως έτσι θα καθιερωθεί πανευρωπαϊκά. Και έχει δίκιο! Το 1880, για παράδειγμα, μέσω μιας σειράς ακόμα τεχνικών βελτιώσεων, η Χάινεκεν παρασκευάζει και πουλά 64.000 εκατόλιτρα, όντας πια ο μεγαλύτερος εξαγωγέας στη Γαλλία και ειδικά στο Παρίσι, τη μητρόπολη του 19ου αιώνα. Ο Γκέραρντ συνεχίζει την έρευνα στη μαγιά και τη ζύμωση, αλλά και στη βελτίωση των υλικοτεχνικών υποδομών στις δύο του ζυθοποιίες (οι οποίες παραμένουν στην αιχμή της τεχνολογίας, διαθέτοντας ακόμα και δικές τους ερευνητικές δομές!), και το 1889 ανταμείβεται με άλλο ένα Χρυσό Μετάλλιο στη Διεθνή Έκθεση των Παρισίων! Το αριστοκρατικό εστιατόριο του Πύργου του Άιφελ σερβίρει τώρα την ολλανδική μπίρα του Χάινεκεν. Το βαρύτιμο βραβείο έρχεται ως επιστέγασμα στις ακούραστες προσπάθειες του Χάινεκεν και του γενικού διευθυντή του Βίλχελμ Φέλτμαν, οι οποίοι δεν ασχολούνται φυσικά μόνο με τις τεχνικές βελτιώσεις των προδιαγραφών της μπίρας τους, αλλά και με τα κτιριακά συγκροτήματά τους (το 1890 οι φάμπρικες του Χάινεκεν είναι από τις πρώτες που αποκτούν ηλεκτρισμό στην Ολλανδία). Οι ζυθοποιίες του Χάινεκεν σε Άμστερνταμ και Ρότερνταμ μετατρέπονται σε τουριστικούς πόλους έλξης, καθώς τόσο η αρχιτεκτονική όσο και η ακραία τεχνολογική τους λειτουργία αξίζουν μια επίσκεψη. Ταυτοχρόνως, ο Χάινεκεν καλωσορίζει τον εργατικό συνδικαλισμό που αρχίζει να αναδύεται στην εποχή και κάνει τα πάντα για να κρατά τους εργάτες του χαρούμενους…

Το τέλος και η συνέχεια

Τη χρονιά που έφυγε από τη ζωή ο Γκέραρντ Χάινεκεν, το 1893, η Heineken του πουλούσε πια σταθερά 200.000 εκατόλιτρα τον χρόνο, την ίδια ώρα που ο μέσος όρος της ολλανδικής ζυθοποιίας άγγιζε δεν άγγιζε τα 3.000 εκατόλιτρα! Κάτω από τη μαεστρική διοίκησή του και την επιμονή του για ποιοτική μπίρα, ο Χάινεκεν είχε πάρει μια πετυχημένη ετικέτα φτηνής μπίρας και τη μετέτρεψε σε ανώτερης ποιότητας ζύθο που παραγόταν μαζικότερα από κάθε άλλη φίρμα. Στρώνοντας έτσι τα θεμέλια για την κατοπινή ανάπτυξή της. Όταν ανέλαβε ο Χάινεκεν τη ζυθοποιία του Άμστερνταμ, η πόλη ήταν βουτηγμένη στη φτώχεια και την ανέχεια. Και ήταν μια χούφτα ευκατάστατοι πολίτες αυτοί που έβαλαν σκοπό να αλλάξουν το πρόσωπό της, χρηματοδοτώντας έργα πνοής. Ο Χάινεκεν έδωσε δουλειά σε αναρίθμητους πολίτες του Άμστερνταμ όταν έφτιαξε τις νέες του εγκαταστάσεις στα περίχωρα της πόλης και με τους γερούς μισθούς που παρείχε, αναζωογόνησε την αγορά και ειδικότερα τη νυχτερινή ζωή. Και βέβαια κατάφερε να αντικαταστήσει το τζιν με την μπίρα (τη δική του μπίρα!) στις αλκοολικές συνήθειες των Ολλανδών, καθώς ο στόχος του είχε πάντα κάτι από τον ανθρωπισμό των καπιταλιστών της εποχής. Ειδική μνεία αξίζει στη διαχρονική προσπάθειά του να βελτιώσει τις ζωές των εργατών του, παρέχοντας επιδόματα ενοικίου και πολλές ακόμα πρωτόγνωρες κοινωνικές παροχές. Αντίστοιχο μέλημα έδειξε και στις καλές τέχνες. Λέγεται συχνά ότι ο ιδρυτής της Heineken είναι ταυτοχρόνως και ένας από τους ιδρυτές του σύγχρονου Άμστερνταμ και μάλλον έχουν δίκιο. Όσο για τη συνέχεια της φίρμας που έφερε το όνομά του, το 1909 ανέλαβε τα ηνία ο γιος του, Χένρι Χάινεκεν, ο οποίος θα αντιπροσώπευε μια νέα γενιά στο τιμόνι της ζυθοποιίας. Ο γιος ήταν αυτός που έβαλε τη Heineken στις ΗΠΑ το 1914, κι αυτό από σπόντα: ταξιδεύοντας με το ολλανδικό υπερωκεάνιο «Νέο Άμστερνταμ» στη Νέα Υόρκη, γνωρίστηκε με τον μπάρμαν του πλοίου και εντυπωσιάστηκε από τις γνώσεις του στην μπίρα. Κι έτσι τον «φύτεψε» στην εταιρία του αμερικανού αντιπροσώπου της Heineken και αποδείχτηκε σωστός, καθώς ο μπάρμαν έβαλε την ολλανδική μπίρα στα καλύτερα εστιατόρια και ξενοδοχεία της Νέας Υόρκης, μέχρι την Ποτοαπαγόρευση τουλάχιστον του 1920. Η Ποτοαπαγόρευση έληξε το 1933 και η Heineken έγινε η πρώτη ξένη μπίρα που εισήχθη και πάλι στις ΗΠΑ, παραμένοντας η πλέον ευπώλητη εισαγόμενη μπίρα μέχρι τις μέρες μας. Το 1942 τα ηνία ανέλαβε ο εγγονός του Γκέραρντ, Άλφρεντ Χάινεκεν, στέλνοντας την μπίρα του παππού στην κορυφή της παγκόσμιας αγοράς… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr