Ο μηχανικός του Χίτλερ και υπερυπουργός του Γ’ Ράιχ, Φριτς Τοτ

Το κατασκευαστικό θαύμα της ναζιστικής Γερμανίας στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου είχε όνομα και δεν ήταν άλλο από του υπουργού Υποδομών, Φριτς Τοτ, του ανθρώπου που εμπιστευόταν ο Χίτλερ με κλειστά τα μάτια. Ο καλύτερος ίσως πολιτικός μηχανικός του καιρού του και μεγάλος νεωτεριστής έφτιαξε το τεράστιο δίκτυο των γερμανικών αυτοκινητοδρόμων, οχύρωσε τις ακτές της Γαλλίας, κατασκεύασε γέφυρες, αεροδρόμια και άλλα πολλά, εξοπλίζοντας ταυτοχρόνως τα κολαστήρια του θανάτου. Μέσω της διαβόητης οργάνωσης που έφερε το όνομά του, ο Τοτ εκτέλεσε τα τεράστια έργα του εθνικοσοσιαλισμού έχοντας εδώ και χρόνια διατυπώσει το όραμά του για τη ναζιστική απασχόληση: την καταναγκαστική εργασία. Το τεράστιο δίκτυο ανθρωπομεταφορών που έστησε η Οργάνωση Τοτ επιστρατεύοντας αιχμαλώτους πολέμου αλλά και κατακτημένους λαούς για να δουλέψουν «εθελοντικά» στα μεγαλόπνοα έργα του δεν είχαν προηγούμενο σε όρους μαζικότητας. Η εξέχουσα μορφή του εθνικοσοσιαλισμού και ένα από τα ιδρυτικά μέλη του ναζιστικού κόμματος συνέλαβε ήδη από τις αρχές του 1930 τις βασικές αρχές της καταναγκαστικής εργασίας, υποχρεώνοντας τους γερμανούς πολίτες ηλικίας 18-25 ετών σε εξάμηνη θητεία. Οι αριθμοί δεν ήταν βέβαια αρκετοί για τα τεράστιας έκτασης έργα του υπουργού, κι έτσι σύντομα θα κατέφευγε στην υποχρεωτική εργασία των λαών της Ευρώπης: αιχμάλωτοι πολέμου, κρατούμενοι στρατοπέδων συγκέντρωσης και πληθυσμοί από κατακτημένες χώρες έχτισαν τα έργα του Γ’ Ράιχ με αίμα και θάνατο. Όσο για το τελικό νούμερο, είναι αστρονομικό: περισσότεροι από 1,5 εκατ. ξένοι εργάτες συνέβαλαν καταναγκαστικά στο θαύμα της ναζιστικής πολεμικής και αστικής μηχανής, έχοντας τα ειδικά τάγματα θανάτου του Τοτ (Μονάδες Ειδικής Δράσης) να διασφαλίζουν την απρόσκοπτη δουλική εργασία. Ο οραματιστής πολιτικός μηχανικός και δεξί χέρι του Φύρερ επί μακρόν ήταν μια ασίγαστη πραγματικά «ανθρώπινη γεννήτρια» που οι ιστορικοί του πιστώνουν τη ριζική αναμόρφωση της γερμανικής (και όχι μόνο) επικράτειας μέσα στις τραγικές συνθήκες του Β’ Παγκοσμίου. Όταν σκοτώθηκε το 1942 σε μυστηριώδη αεροπορικό δυστύχημα που ενδέχεται να είχαν βάλει το χεράκι τους πολιτικοί του αντίπαλοι εντός του Γ’ Ράιχ (όπως ο Γκέρινγκ και ο Μπόρμαν), ο Χίτλερ του έκανε την πιο λαμπρή κηδεία που έβλεπε ποτέ η ναζιστική Γερμανία…

Πρώτα χρόνια

Ο Φριτς Τοτ γεννιέται στις 4 Σεπτεμβρίου 1891 σε πόλη της Βυρτεμβέργης ως γιος ενός ευκατάστατου εργοστασιάρχη της περιοχής. Η μεγαλοαστική καταγωγή του θα του εξασφαλίσει άνετα παιδικά χρόνια και όλη την πολυτέλεια της εποχής, φοιτώντας ταυτοχρόνως στα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία της γενέτειράς του Πφορτσχάιμ. Αφού ολοκληρώσει τη βασική του εκπαίδευση, θα μετακομίσει το 1911 στο Μόναχο για να σπουδάσει πολιτικός μηχανικός στο πολυτεχνείο της πόλης. Εκεί θα τον βρει το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου, μην αφήνοντάς τον να ολοκληρώσει τις σπουδές του. Ο πατριώτης Τοτ υπηρετεί στον στρατό ξηράς και την αεροπορία της Γερμανίας καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου (διοικητής λόχου μέχρι το 1916 και κατόπιν μέλος της υπηρεσίας αεροφωτογραφίσεων της αεροπορίας στο Δυτικό Μέτωπο) και παρασημοφορείται για τα ανδραγαθήματά του. Όταν απολύθηκε το 1918, επέστρεψε στα φοιτητικά του καθήκοντα, στο Πολυτεχνείο της Καρλσρούης τώρα, απ’ όπου αποφοίτησε το 1920 με το πτυχίο του πολιτικού μηχανικού ανά χείρας. Ο Τοτ θα δουλέψει ως μηχανικός σε διάφορες κατασκευαστικές εταιρίες μέχρι το 1933, ανεβαίνοντας τα σκαλιά της ιεραρχίας, την ίδια στιγμή που θα επιστρέψει στα πανεπιστημιακά έδρανα για να ολοκληρώσει τη διδακτορική του διατριβή στην οδοποιία, κολλώντας έτσι το «δρ» μπροστά από το όνομά του. Έχοντας στις πλάτες του τουλάχιστον μια δεκαετία εμπειρίας σε έργα οδοποιίας και αρδεύσεων, συγγράφει αρκετές μελέτες πάνω στην εργασία αλλά και την ανάγκη για εκσυγχρονισμό του γερμανικού οδικού δικτύου. Ταυτοχρόνως, έχει ενταχθεί στο Εθνικοσοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα ήδη από τις 5 Ιανουαρίου 1922 και μέχρι το 1931 έχει φτάσει στον άτυπο βαθμό του συνταγματάρχη σε άλλη μια παραστρατιωτική οργάνωση των ναζί. Στο στόχαστρο του Χίτλερ θα μπει ο οραματιστής μηχανικός το 1930, όταν θα εκδώσει άλλο ένα επιστημονικό σύγγραμμα που περιέχει εν σπέρματι τις βασικές αρχές του οράματός του για το τι μπορεί να κάνει η καταναγκαστική εργασία σε ένα αναπτυσσόμενο έθνος. Εντυπωσιασμένος ο Αδόλφος ζητά να τον γνωρίσει και φεύγει από τη συνάντηση ακόμα πιο έκπληκτος για τις ικανότητες και τα όνειρα του Τοτ. Και τον επιβραβεύει κάνοντάς τον διευθυντή του Γραφείου Οικονομικών του κόμματος. Το 1932, όταν ο δρ Τοτ δημοσιεύει άλλο ένα κάλεσμά του για εκσυγχρονισμό των γερμανικών δρόμων ως μοχλό οικονομικής ανάπτυξης, ο Χίτλερ ξέρει τώρα ότι έχει βρει τον άνθρωπό του…

Άνοδος στην εξουσία και Οργάνωση Τοτ

Με το που ανεβαίνει λοιπόν στην καγκελαρία ο Χίτλερ το 1933, πρώτη του δουλειά είναι να κάνει τον έμπιστό του Τοτ γενικό επιθεωρητή του προγράμματος οδοποιίας αλλά και διευθυντή του Τεχνικού Γραφείου του κόμματός του. Από τις θέσεις αυτές και με την αμέριστη υποστήριξη του Φύρερ, ο Τοτ ξεδιπλώνει το φιλόδοξο πρόγραμμά του για τα απαραίτητα έργα υποδομής αναλαμβάνοντας πλήρως όλη τη διαδικασία κατασκευής του οδικού δικτύου, από τον σχεδιασμό μέχρι και τις περιβαλλοντικές μελέτες. Τον Ιούνιο του 1933, έξι μήνες μόλις μετά την ανάληψη της εξουσίας, ο Χίτλερ εγκρίνει την κατασκευή των αυτοκινητοδρόμων ταχείας κυκλοφορίας δηλώνοντας ότι «η κατάσταση των αυτοκινητοδρόμων θα ήταν στο μέλλον το κύριο μέτρο με το οποίο θα μετριέται η ευημερία ενός έθνους». Από το καλοκαίρι του 1933 ως το καλοκαίρι του 1938, ο Τοτ είχε κατασκευάσει στη Γερμανία αυτοκινητόδρομους διπλής κατεύθυνσης μήκους 3.500 χιλιομέτρων (οι περιβόητοι «Autobahn» που τόσο θα αντέγραφαν κατόπιν οι Σύμμαχοι στις δικές τους χώρες, όπως οι «διαπολιτειακοί αυτοκινητόδρομοι» των ΗΠΑ που άρχισε να φτιάχνει ο Αϊζενχάουερ το 1952 έχοντας κατά νου το δίκτυο του Τοτ). Σύμφωνα με τα στοιχεία του Τοτ, το έργο απορρόφησε 600.000 ανέργους από τα έξι εκατομμύρια των επίσημα καταγεγραμμένων ανέργων, κάνοντας τον Χίτλερ τον πιο ευτυχισμένο άνθρωπο της Γερμανίας, καθώς ήδη από τον Ιανουάριο του 1933 είχε τονίσει στο πρώτο ποτέ ραδιοφωνικό του διάγγελμα πως «ο βασικός μας στόχος είναι η σωτηρία του γερμανού εργάτη με μια τεράστια επίθεση εναντίον της ανεργίας». Η δύναμή του πλέον στο εσωτερικό του Γ’ Ράιχ είναι τέτοια που δεν χρειάζεται καν να αναφέρεται στα αρμόδια υπουργεία για τα έργα του, έχοντας τον Χίτλερ να ξεκλειδώνει αμέσως τις διαδικασίες. Η άνοδός του βέβαια στο πολιτικό στερέωμα του εθνικοσοσιαλισμού θα του φέρει ισχυρούς αντιπάλους μέσα στους κόλπους του ναζισμού, αν και αυτός απολαμβάνει την εύνοια του Φύρερ και είναι απρόσβλητος από τις επιθέσεις. Έχοντας στο βιογραφικό του το πρώτο πραγματικά σύγχρονο δίκτυο αυτοκινητοδρόμων του κόσμου, που συνδύαζε ασφάλεια, αισθητική και περιβαλλοντική μέριμνα, ο νεωτεριστής Τοτ αποδείκνυε στην πράξη τα βαρύγδουπα κελεύσματα του εθνικοσοσιαλισμού, δίνοντας δουλειά στους ανέργους και εκσυγχρονίζοντας τη χώρα. Το 1938 ανέλαβε το δεύτερο πολύ μεγάλο έργο του, το Δυτικό Τείχος, μια σειρά οχυρώσεων δηλαδή στα δυτικά σύνορα της Γερμανίας που οι Σύμμαχοι ονόμασαν «Γραμμή Ζίγκφριντ». Για να το κάνει αυτό, ιδρύει την ίδια χρονιά μια μικρή ημι-κρατική κατασκευαστική, την Οργάνωση Τοτ, η οποία σύντομα θα απορροφήσει ιδιωτικές και κρατικές επιχειρήσεις αλλά και όλη τελικά την Υπηρεσία Εργασίας του Γ’ Ράιχ. Τα γραφεία ευρέσεως εργασίας του Τοτ, την ώρα που αναζητούν σπουδαγμένους μηχανικούς και εργοδηγούς, επιστρατεύουν την υποχρεωτική εργασία των νεαρών Γερμανών. Με νόμο του Χίτλερ ήδη από το 1935 (έμπνευσης του Τοτ φυσικά), είχε καθιερωθεί η υποχρεωτική εξάμηνη θητεία των νέων 18-25 στις φάμπρικες και τους δρόμους της Υπηρεσίας Εργασίας, αν και τα νούμερα δεν έβγαιναν στον Τοτ, καθώς πέρα από το Δυτικό Τείχος, τα πολυβολεία, τα αντιαρματικά και τους σταθμούς διοίκησής του, είχε και το τεράστιο πρόγραμμα των αυτοκινητοδρόμων να ολοκληρώσει. Παρά το γεγονός ότι επιστρατεύει κάθε διαθέσιμη δύναμη στη χώρα, ακόμα και τις μεραρχίες της Βέρμαχτ, τα μεγαλόπνοα έργα του δεν ολοκληρώνονται στην ώρα τους. Κάτι έπρεπε να γίνει και θα γινόταν τελικά με το που θα ξεσπούσε ο Β’ Παγκόσμιος. Ο «πληρεξούσιος για την Εργασία» Τοτ αναλαμβάνει τον Μάρτιο του 1940 το χαρτοφυλάκιο του Υπουργείου Υποδομών, Εξοπλισμών και Πολεμοφοδίων και την επόμενη χρονιά διορίζεται Γενικός Επιθεωρητής Υδάτων και Ενέργειας, όντας ο ισχυρός άντρας των γερμανικών υποδομών. Ένας υπερυπουργός δηλαδή που λειτουργούσε πλήρως αυτόνομα κάτω από την αμέριστη υποστήριξη του θαυμαστή του Χίτλερ! Όλα τα έργα της Δυτικής Ευρώπης θα έφεραν τώρα την υπογραφή του, την ίδια ώρα που στα χέρια του πέρασε και η ανασυγκρότηση των υποδομών του Ανατολικού Μετώπου. Ο Χίτλερ του εμπιστεύτηκε (και) το σχέδιο εκσυγχρονισμού των αυτοκινητοδρόμων της ΕΣΣΔ, αλλά οι τεράστιες ανάγκες του οποίου τον έκαναν να το χαρακτηρίσει αδύνατο. Ο Τοτ συμβούλευσε μάλιστα τον Χίτλερ να εγκαταλείψει τη ρωσική εκστρατεία του, ισχυριζόμενος ότι χωρίς εξοπλισμό και τρόπους ανεφοδιασμού του γερμανικού στρατού η επιχείρηση ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Αυτή ήταν η μόνη φορά που ο Χίτλερ εξοργίστηκε με τον υπουργό του, καθώς στρατιωτικές υποδείξεις δεν δεχόταν από κανέναν. Παρά το γεγονός ότι ο Τοτ είχε τελικά δίκιο. Έχοντας τώρα να παλέψει με τις πελώριες ανάγκες των εξοπλιστικών και κατασκευαστικών του έργων, τα ολοένα και πιο μικρά κονδύλια αλλά και την έλλειψη πρώτων υλών, ο υπουργός μεταμορφώνει την Οργάνωσή του σε παραστρατιωτικού τύπου υπηρεσία και εφαρμόζει μαζικά το ισόβιο όνειρό του για καταναγκαστική εργασία. Η Οργάνωση Τοτ έπαιρνε τώρα εκατοντάδες χιλιάδες αιχμαλώτους πολέμου, κρατουμένους αλλά και σκλαβωμένους πληθυσμούς και τους μετέτρεπε σε δούλους, γενικεύοντας την καταναγκαστική εργασία απ’ άκρη σ’ άκρη της ναζιστικής επικράτειας. Την ίδια ώρα, διαθέτει τα δικά της τάγματα θανάτου, καθώς λειτουργεί πια ως καθαρά παραστρατιωτική οργάνωση με κρατικό περίβλημα (ο ίδιος ο Τοτ ήταν πλέον υποστράτηγος των SS). Σύμφωνα με τα στατιστικά του Τοτ, η μαύρη οργάνωσή του απαρτιζόταν κατά 1% από γερμανούς πολίτες ακατάλληλους για στρατιωτική θητεία, το 2% ήταν κρατούμενοι στρατοπέδων συγκέντρωσης και οι υπόλοιποι αιχμάλωτοι πολέμου και σκλαβωμένοι πληθυσμοί της Ευρώπης. Με την άμισθη εργασία της στρατιάς των δούλων του, ο Τοτ αναλαμβάνει άλλο ένα φιλόδοξο πλάνο, την κατασκευή του Τείχους του Ατλαντικού! Οι «εθελοντές» του από την υποδουλωμένη Ευρώπη κατασκευάζουν ταυτοχρόνως δρόμους, γέφυρες, αεροδρόμια και άλλα έργα υποδομής, αν και η μερίδα του λέοντος της καταναγκαστικής εργασίας επιστρατεύεται στις ακτές της Γαλλίας, του Βελγίου και της Ολλανδίας για τις οχυρώσεις, τις τάφρους και τα ναρκοπέδια του Τείχους του Ατλαντικού. Αν και η έλλειψη πρώτων υλών θα απέδιδε τελικά ένα έργο σκιά μόνο του λαμπρού αρχικού σχεδιασμού που δεν θα δικαίωνε ούτε τα τεράστια ποσά ούτε τις απίστευτες εργατοώρες. Μέσα στο κλίμα αυτό, ο μεγαλομανής Χίτλερ του εμπιστεύεται άλλο ένα κολοσσιαίων διαστάσεων έργο, την οχυρωματική «Γραμμή Γουσταύου» στα κεντρικά της Ιταλίας. Ο Τοτ για να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις δεν διστάζει να επιβάλει καταναγκαστική εργασία ακόμα και στους συμμάχους του Ιταλούς! Παρά ταύτα, το ιταλικό τείχος θα αποδειχτεί ακόμα πιο ανεπαρκές στη λειτουργία του από τα αντίστοιχα της Γερμανίας και της Γαλλίας. Η Οργάνωση Τοτ ανέλαβε επίσης την κατασκευή των στρατοπέδων συγκέντρωσης, αλλά και των εγκαταστάσεων που λειτουργούσαν στις φάμπρικες του θανάτου ως τμήματα της πολεμικής βιομηχανίας του Γ’ Ράιχ. Με τις σκλαβωμένες εργατικές στρατιές του να αριθμούν τώρα περί τους 1,5 εκατ. ανθρώπους και τα έργα υποδομής του (δρόμοι, κανάλια, σταθμοί ενέργειας και άλλα πολλά) να έχουν αλλάξει πράγματι τόσο την εικόνα της Γερμανίας όσο των τεράστιων εδαφών που αυτή κατείχε από τα βόρεια της Νορβηγίας μέχρι και τα νότια της Γαλλίας, ο Τοτ είναι ένας από τους πλέον ισχυρούς και προβεβλημένους υπουργούς της χιτλερικής κυβέρνησης και ο μεγάλος αγαπημένος του Φύρερ. Ο υπουργός παρέμενε πιστός στον Χίτλερ και απέφευγε δαιμόνια τις ίντριγκες στο εσωτερικό του εθνικοσοσιαλισμού κοιτώντας αποκλειστικά τη δουλειά του. Οι αυξημένες αρμοδιότητές του αλλά και η προτίμηση που του έδειχνε ο Αδόλφος δεν θα περνούσαν ωστόσο στα «ψιλά» της πολιτικής συνωμοσίας, καθώς αρκετοί υψηλόβαθμοι ναζί αξιωματούχοι τον εχθρεύονταν σφοδρά…

Θάνατος

Το φθινόπωρο του 1941 ο υπουργός Τοτ πέρασε αρκετό καιρό επιθεωρώντας την πρόοδο των έργων τόσο στο Ανατολικό Μέτωπο όσο και τα δυτικά, εκφράζοντας στον κατώτερο συνεργάτη του, αρχιτέκτονα Άλμπερτ Σπέερ, την απαισιοδοξία του για τις πιθανότητες να βγει η ναζιστική Γερμανία νικήτρια στον Β’ Παγκόσμιο. Ταυτοχρόνως, εκμυστηρεύεται για άλλη μια φορά την ανησυχία του στον Φύρερ, καλώντας τον να του διαθέσει μεγαλύτερα κεφάλαια για την ολοκλήρωση των έργων και τις γραμμές ανεφοδιασμού των στρατευμάτων, αν και οι παραινέσεις του πέφτουν στο κενό. Επόμενος σταθμός η 8η Φεβρουαρίου 1942, όταν επιστρέφοντας από άλλη μια κατ’ ιδίαν συνάντηση με τον Χίτλερ στο μυστικό στρατηγείο του στην Ανατολική Πρωσία (το λεγόμενο «Λημέρι του Λύκου» στο Ράστενμπουργκ), το αεροσκάφος που τον μεταφέρει εκρήγνυται μυστηριωδώς. Ο Τοτ ανασύρεται νεκρός από τα συντρίμμια και η σορός του μεταφέρεται στο Βερολίνο, όπου ο Χίτλερ του επιφυλάσσει τη λαμπρότερη κηδεία που έβλεπε ποτέ ο γερμανικός λαός.

Ο ίδιος ο Φύρερ εκφωνεί τον επικήδειο και του πλέκει το εγκώμιο, απονέμοντάς του ταυτοχρόνως άλλο ένα βαρύτιμο μετάλλιο, και ο Τοτ ενταφιάζεται με όλες τις ναζιστικές τιμές. Στο τιμόνι της Οργάνωσης Τοτ τον διαδέχεται ο Σπέερ, ο οποίος θα συνεχίσει το ζοφερό καθεστώς της καταναγκαστικής εργασίας και θα πληρώσει τελικά για το έγκλημα λίγο αργότερα, όταν θα καταδικαστεί στη Νυρεμβέργη σε κάθειρξη 20 ετών για το 1,5 εκατ. δούλους του ναζιστικού καθεστώτος. Παρά το γεγονός ότι δεν αποδείχθηκε ποτέ, οι μυστηριώδεις συνθήκες της έκρηξης στο αεροσκάφος του Τοτ θεωρήθηκαν από την αρχή αποτέλεσμα ανώτατης κυβερνητικής πλεκτάνης και τα ονόματα των σφοδρών πολιτικών του αντιπάλων Γκέρινγκ και Μπόρμαν έπαιζαν πάντα στις ιστορικές έρευνες για τα αίτια του θανάτου του. Όπως κι αν έχει, ο Φριτς Τοτ άλλαξε με τις αντιδεοντολογικές πρακτικές του και τη σκλαβωμένη εργασία το πρόσωπο της Γερμανίας, αφήνοντας παρακαταθήκη νεωτεριστικές ιδέες και μεγαλόπνοα οράματα για το μέλλον της ανθρωπότητας… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr