Επικίνδυνες ασθένειες που έχουμε ξεχάσει χάρη στα εμβόλια

Εδώ και έναν αιώνα, τα εκτεταμένα εμβολιαστικά προγράμματα που έλαβαν χώρα προστάτευσαν αποτελεσματικά τον άνθρωπο απέναντι σε ασύμμετρες απειλές.

Βιολογικούς παράγοντες δηλαδή που στερούσαν τη ζωή σε εκατομμύρια στα μήκη και τα πλάτη της οικουμένης.

Από το εμβόλιο της ευλογιάς το 1796 ως τα σημερινά εμβόλια για την εποχική γρίπη, ο εμβολιασμός βοήθησε τον άνθρωπο να αναπτύξει ανοσία απέναντι σε φονικές νόσους με μολυσματική φύση.

Χάρη στα εμβόλια, η ευλογιά, μια από τις φονικότερες νόσους που μάστισαν την ανθρωπότητα για χιλιετίες, δεν υπάρχει πια στον κόσμο μας. Υπάρχει μόνο στα εργαστήρια, για καθαρά ερευνητικούς σκοπούς.

Ήταν το 1796 όταν ο γιατρός Edward Jenner ανακάλυψε μια αλήθεια που έμελλε να έχει ανεπανάληπτες συνέπειες για τη ζωή του ανθρώπου. Ότι ο πληθυσμός μπορούσε να εμφανίσει ανοσία στην ευλογιά όταν του χορηγούσε ένα παρόμοιο, αλλά λιγότερο επικίνδυνο, στέλεχος του ιού.

Τα πειράματα του Τζένερ οδήγησαν στην ανάπτυξη του πρώτου εμβολίου.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) διακήρυξε στη δεκαετία του 1980 ότι η ευλογιά ήταν η πρώτη ασθένεια που εξαφανίστηκε από τη Γη. Παραμένει ακόμα και σήμερα η μόνη νόσος που έχουμε εξαλείψει στο 100%.

Ήταν πράγματι ο μεγαλύτερος θρίαμβος του ανθρώπου στη μάχη με τη νόσο, μια λαμπρή υπόμνηση στην πρόοδο της επιστήμης και της έρευνας για τη δημόσια υγεία.

Πολύ κοντά φτάσαμε και στην πολιομυελίτιδα, με λιγότερο από 500 κρούσματα ετησίως και εντελώς άγνωστη πια σε πάρα πολλές γωνιές του κόσμου.

Ακόμα όμως και τις αρρώστιες που δεν καταφέραμε να εξαφανίσουμε από προσώπου γης, χάρη στα εμβόλια τείνουμε να τις ξεχάσουμε.

Κανείς δεν ανησυχεί πια γι’ αυτές. Όχι τουλάχιστον με τον φοβικό τρόπο που συνήθιζε να το κάνει για αιώνες…

Πολιομυελίτιδα

Ο ιός της πολιομυελίτιδας ανήκει στο γένος των εντεροϊών και μεταδίδεται μόνο από άνθρωπο σε άνθρωπο. Τρεις στους 4 που νοσούν από την ιογενή λοίμωξη υποφέρουν από βαριά συμπτώματα, μεταξύ αυτών και η παράλυση.

Κάποτε ήταν μια τρομακτική πάθηση και οι φωτογραφίες των παιδιών με τους «σιδερένιους πνεύμονες», όπως ονόμαζαν τις φριχτές στην όψη συσκευές που τα βοηθούσαν να αναπνέουν, προκαλούσαν ρίγη ανατριχίλας στην ανθρωπότητα.

Εκατοντάδες χιλιάδες πέθαιναν κάθε χρόνο κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Το 1955 παρασκευάστηκε το σωτήριο εμβόλιο και ήδη από εκείνη τη χρονιά οι δείκτες έπεσαν δραστικά. Στις ΗΠΑ μάλιστα το εκτεταμένο πρόγραμμα εμβολιασμού για την πολιομυελίτιδα τις έφεραν στην ευχάριστη θέση να ανακηρύξει το 1979 ότι η ασθένεια είχε εξαλειφθεί.

Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, μόλις τρεις χώρες εμφάνισαν φέτος κρούσματα πολιομυελίτιδας: Νιγηρία, Πακιστάν και Αφγανιστάν. Η παγκόσμια προσπάθεια για την εξάλειψή της απέδωσαν καρπούς ήδη από το 1988.

Εκείνη τη χρονιά είχαμε 350.000 κρούσματα παγκοσμίως σε 125 χώρες. Το 2019 δεν ξεπέρασαν τα 175.

Διφθερίτιδα

Η οξεία λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού που προκαλείται από κορυνοβακτηρίδιο ήταν άλλοτε ένας από τους μεγαλύτερους πονοκεφάλους της ανθρωπότητας, με εκατομμύρια κρούσματα κάθε χρόνο και θανάτους που τους μετρούσαμε με τις χιλιάδες.

Σύμφωνα με τον αμερικανικό CDC, τα κρούσματα διφθερίτιδας ήταν πάνω από 200.000 το 1921 και οι θάνατοι έφτασαν στην Αμερική εκείνη τη χρονιά στους 15.520. Η χρονιά είναι δηλωτική, καθώς δύο χρόνια αργότερα θα εμφανιζόταν το εμβόλιο που θα άλλαζε τη μοίρα του ανθρώπου.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, η διφθερίτιδα έφτασε να έχει θνησιμότητα στο 10% των κρουσμάτων. Όχι ότι σταμάτησαν οι επιδημίες της με το εμβόλιο, απλώς δεν αποτελούσαν πια πρόβλημα. Στον δυτικό κόσμο τουλάχιστον.

Οι περισσότεροι την ξέρουμε εξάλλου σαν κάτι που ανήκει στο παρελθόν. Δεν μας απασχολεί καν, απλώς και μόνο επειδή τα μωρά εμβολιάζονται γι’ αυτή. Ο ΠΟΥ δήλωσε το 2016 πως το 86% του παγκόσμιου πληθυσμού είχε εμβολιαστεί.

Στις περισσότερες χώρες το εμβόλιο της διφθερίτιδας περιλαμβάνει και τέτανο, κοκκύτη και πολιομυελίτιδα.

Ερυθρά

Η ερυθρά είναι ιογενής εξανθηματική λοίμωξη που οφείλεται στον ιό της ερυθράς. Ήπια γενικά στα παιδιά, η νόσος μπορεί να καταλήξει σε ένα ιδιαίτερο σύνδρομο που προκύπτει όταν προσβάλει μια έγκυο (σύνδρομο συγγενούς ερυθράς), καταλήγοντας σε πάσχοντα νεογνά ή ακόμα και αποβολές.

Στους ενήλικες εμφανίζει μάλιστα αρκετές επιπλοκές. Αν όλα αυτά φαίνονται μικρά, ο CDC μας λέει πως το 1964 και μόνο 12,5 εκατ. Αμερικανοί εμφάνισαν ερυθρά, καταλήγοντας σε 11.000 αποβολές ή μόνιμα προβλήματα στα βρέφη.

Η χρονιά και πάλι δεν είναι τυχαία. Το εμβόλιο της ερυθράς, το γνωστό σήμερα MMR (ιλαρά, ερυθρά, παρωτίτιδα), άρχισε να χορηγείται από τα τέλη της δεκαετίας του 1960.

Ακόμα και σήμερα, θεραπεία δεν υπάρχει για την ερυθρά. Μπορεί ωστόσο να αποτραπεί χάρη στο εμβόλιο.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας μας λέει πως η ερυθρά έχει εξαφανιστεί από αρκετά σημεία του κόσμου και σκοπεύει να την εξαλείψει σε παγκόσμια κλίμακα μέσα στα επόμενα χρόνια…

Ιλαρά

Η ιλαρά είναι ιογενής λοίμωξη υψηλής μεταδοτικότητας που οφείλεται στον ιό της ιλαράς. Το 30% των κρουσμάτων εμφανίζουν επιπλοκές και κάποιες είναι πολύ σοβαρές, καταλήγοντας ακόμα και στον θάνατο.

Παρά το γεγονός ότι υπάρχει ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο, ο ΠΟΥ κατέγραψε 140.000 θανάτους από ιλαρά παγκοσμίως το 2018, κυρίως παιδιά κάτω των 5 ετών.

Οι αρνητές των εμβολίων ευθύνονται για την αναζωπύρωση της νόσου στη Δύση, παρά το γεγονός ότι ο μαζικός εμβολιασμός μεταξύ 2000-2018 κατέληξε σε κατά 73% μείωση των θανάτων παγκοσμίως (από 536.000 θανάτους το 2000 σε 142.000 θανάτους το 2018 – στοιχεία του ΠΟΥ).

Τι νούμερα αντιπροσωπεύει αυτό το 73%; Κάπου 23,2 εκατ. ανθρώπινες ζωές σώθηκαν, με βάση πάντα τα στατιστικά του ΠΟΥ.

Πριν από την εμφάνιση του εμβολίου για την εξαιρετικά μεταδοτική αυτή νόσο το 1963, επιδημίες ιλαράς λάμβαναν χώρα ανά 2-3 χρόνια. Όσο για τους θανάτους, η ιλαρά διεκδικούσε 2,6 εκατ. ζωές κάθε χρόνο (στοιχεία ΠΟΥ).

Παρωτίτιδα

Η παρωτίτιδα είναι οξεία ιογενής νόσος που οφείλεται στον ιό της παρωτίτιδας. Παρά την ήπια φύση της στις περισσότερες των περιπτώσεων, μια σειρά από σοβαρές επιπλοκές συνδέονται με την παρωτίτιδα, όπως ότι το 15% των κρουσμάτων θα εμφανίσει μηνιγγίτιδα.

Ασφαλή και αποτελεσματικά εμβόλια για τη νόσο έχουμε από τη δεκαετία του 1960 και είναι το απλό γεγονός ότι περιλαμβάνεται στα εθνικά προγράμματα εμβολιασμού που δεν μας απασχολεί πια καθόλου η νόσος.

Ο ΠΟΥ παρατηρεί πως αυτό συμβαίνει μόνο στις χώρες με υψηλή κάλυψη του πληθυσμού απέναντι στην παρωτίτιδα. Στις άλλες χώρες, του αναπτυσσόμενου κυρίως κόσμου, έχουμε ακόμα και σήμερα 100-1.000 κρούσματα ανά 100.000 πληθυσμού ετησίως. Και επιδημίες ανά 2-5 χρόνια.

Θεραπεία για τον παραμυξοιό της παρωτίτιδας δεν υπάρχει. Το 20-30% των νεαρών αντρών που θα την εμφανίσουν διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για προβλήματα γονιμότητας.

Ανεμοβλογιά

Η οξεία ιογενής νόσος με τα χαρακτηριστικά εξανθήματα προκαλείται από τον ιό της ανεμευλογιάς-έρπητα ζωστήρα (VZV). Ο ερπητοϊός μπορεί να αποδειχθεί πολύ σοβαρός, ακόμα και απειλητικός για τη ζωή, ειδικά σε βρέφη και ανθρώπους με εξασθενημένα ανοσοποιητικά.

Οι ενήλικες εμφανίζουν συνήθως μια πιο βαριά κλινική εικόνα της νόσου και έχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών. «Στη χώρα μας επιτηρείται μόνο η ανεμευλογιά με επιπλοκές», παρατηρεί χαρακτηριστικά ο ΕΟΔΥ.

Το εμβόλιο της ανεμοβλογιάς που παρασκευάστηκε το 1988 και άρχισε να χορηγείται στις αρχές της δεκαετίας του 1990 λειτούργησε σωτήρια για τον άνθρωπο, φτάνει ο εμβολιασμός να είναι μαζικός για μια χώρα, σύμφωνα με τον ΠΟΥ.

Ο αμερικανικός CDC μας λέει πως πριν από τον επαρκή εμβολιασμό του πληθυσμού στις αρχές των 90s, 4 εκατ. Αμερικανοί νοσούσαν κάθε χρόνο, 10.000-13.000 κατέληγαν στο νοσοκομείο και 100-150 άνθρωποι έχαναν κατά μέσο όρο τη ζωή τους.

Kοκκύτης

Ο κοκκύτης είναι μία οξεία βακτηριακή λοίμωξη της αναπνευστικής οδού με πολύ υψηλή μάλιστα μεταδοτικότητα (άτομα του οικογενειακού περιβάλλοντος που δεν έχουν ανοσία προσβάλλονται σε ποσοστό που αγγίζει ακόμα και το 80%).

«Είναι μία νόσος που προλαμβάνεται με εμβολιασμό, ωστόσο συνεχίζει να αποτελεί πρόβλημα δημόσιας υγείας τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς», παρατηρεί χαρακτηριστικά ο ΕΟΔΥ.

Ο κοκκύτης μπορεί να αποδειχθεί μοιραίος για τα βρέφη. Ο ΠΟΥ κατέγραψε το 2018 πάνω από 151.000 κρούσματα κοκκύτη παγκοσμίως. Παρά τις άοκνες προσπάθειές του, το ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης του παγκόσμιου πληθυσμού δεν ξεπερνά το 86%.

Ο ΠΟΥ τονίζει ωστόσο πως 129 χώρες έχουν πλέον το επιθυμητό ποσοστό κάλυψης του 90% που χρειάζεται για να μην αποτελεί πονοκέφαλο για τον άνθρωπο ο κοκκύτης.

Μέσα στην τελευταία δεκαετία έχουν εμβολιαστεί πάνω από 1 δισ. παιδιά και είναι αυτή η ανοσοποίηση που, σύμφωνα πάντα με τον ΠΟΥ, «αποτρέπει πλέον 2-3 εκατ. θανάτους τον χρόνο»…

Τέτανος

Ο τέτανος είναι μια οξεία νόσος που προκαλείται από την εξωτοξίνη του κλωστηριδίου του τετάνου, μια επικίνδυνη για την υγεία κατάσταση, από την οποία μάλιστα, σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, «ο ασθενής επανέρχεται πλήρως μετά από μήνες».

Ο νεογνικός τέτανος, γενικευμένος τέτανος σε νεογνά που γεννιούνται από ανεμβολίαστες μητέρες δηλαδή, συνεχίζει να αποτελεί πρόβλημα σε παγκόσμια κλίμακα. Ο ΠΟΥ κατέγραψε το 2017 30.848 θανάτους νεογέννητων από νεογνικό τέτανο. Και τα νούμερα ήταν μάλιστα ενθαρρυντικά, μειωμένα κατά 85% σε σχέση με αυτά του 2000.

Ο τέτανος αποτρέπεται με εμβόλιο που περιλαμβάνεται στον εθνικό εμβολιασμό των χωρών της Δύσης, μια συνθήκη νίκης που τον έχει κάνει «σπάνιο στη Δυτική Ευρώπη», σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ. Παγκοσμίως ωστόσο «ο τέτανος παραμένει ένα μεγάλο πρόβλημα δημόσιας υγείας προκαλώντας 200.000-300.000 θανάτους κάθε χρόνο».

Τα κρούσματα τετάνου, που χρειάζονται πάντα νοσοκομειακή περίθαλψη («ο συνολικός δείκτης θνητότητας κυμαίνεται μεταξύ 10-70%» λέει ο ΕΟΔΥ), μπορούν μάλιστα να ξανανοσήσουν. Μόνο το εμβόλιο είναι το αποφασιστικό μέτρο αποτροπής…

Ηπατίτιδα Β και Α

Η χρόνια ιογενής ηπατίτιδα προκαλείται από τους ιούς της ηπατίτιδας και αποτελεί σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας παγκοσμίως. Οι κύριες επιπτώσεις είναι η αυξημένη νοσηρότητα, αλλά και η θνητότητα των ασθενών. «Είναι γνωστό ότι σημαντικό ποσοστό των ασθενών με χρόνια ηπατίτιδα Β ή C καταλήγουν από επιπλοκές της χρόνιας λοίμωξης», σημειώνει ο ΕΟΔΥ.

Η ηπατίτιδα Α είναι μια οξεία νόσος και ο ιός της έχει παγκόσμια κατανομή. Κάθε χρόνο εμφανίζονται 1,5 εκατ. περίπου νέες περιπτώσεις ηπατίτιδας Α σε όλο τον κόσμο. Από τις πέντε μορφές ηπατίτιδας (Α, Β, C, D και E), η Β και η C είναι οι πιο απειλητικές για τη ζωή.

Ο ΠΟΥ εκτιμά πως 325 εκατ. άνθρωποι ζουν και υποφέρουν σήμερα από ηπατίτιδα. Μόνο η ηπατίτιδα Β προκάλεσε το 2015 τον θάνατο 887.000 ανθρώπων. Κι αυτό ήταν άλλη μια νίκη των εμβολίων, καθώς τα νούμερα πριν από την εποχή του μαζικού εμβολιασμού (από τη δεκαετία του 1980 ως και τις αρχές του 2000) ήταν σαφώς τρομακτικότερα.

Η ηπατίτιδα Β «μπορεί να αποτραπεί με εμβόλια που είναι ασφαλή, διαθέσιμα και αποτελεσματικά. Ένα ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο προσφέρει προστασία 98-100%», μας λέει ο ΠΟΥ.

Αντίστοιχη θεαματική πτώση έχουμε και στα νούμερα της ηπατίτιδας Α από το 1995, όταν αναπτύχθηκε το εμβόλιο.

Ο ΠΟΥ κατέγραψε μόλις 7.134 θανάτους από ηπατίτιδα Α το 2016.

Αιμόφιλος της γρίπης τύπου β

Το Hib, όπως είναι η διεθνής του ονομασία (Haemophilus Ιnfluenzae type Β), δεν είναι τόσο γνωστό όσο οι άλλες παθήσεις της λίστας μας. Κι εδώ έχουμε το αποτελεσματικό εμβόλιο να ευχαριστούμε που δεν το ξέρουμε.

Πριν την εφαρμογή του εμβολιασμού το 1993, το Hib ήταν η πιο συχνή αιτία λοίμωξης απειλητικής για τη ζωή σε παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών. Η αιμόφιλος της γρίπης τύπου β προκαλεί παθήσεις όπως μηνιγγίτιδα, επιγλωττίδα και πνευμονία, καταλήγοντας ακόμα και στον θάνατο.

Παρά το όνομα, το Hib είναι βακτήριο και όχι ιός γρίπης. Η χώρα μας είναι στη λίστα των κρατών που προσφέρουν το εμβόλιο στο πλαίσιο του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμού (καλύπτει και μηνιγγιτιδόκοκκο τύπου C).

Ο ΠΟΥ καταγράφει 7-8 εκατ. κρούσματα Hib κάθε χρόνο και «εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους, κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες». Το εμβόλιο είναι μάλιστα τόσο αποτελεσματικό που «η πάθηση έχει πρακτικά εξαφανιστεί σε χώρες που εκτελούν εμβολιασμό για Hib σε παιδιά».

Γρίπη

Η γρίπη (και η εποχική γρίπη) είναι οξεία νόσος του αναπνευστικού συστήματος που προκαλείται από τους ιούς της γρίπης και μεταδίδεται πολύ εύκολα στον ανθρώπινο πληθυσμό, «προκαλώντας ακόμα και πολύ σοβαρή νόσηση», σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ.

Εκατοντάδες χιλιάδες θάνατοι λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο εξαιτίας της γρίπης. Ο ΠΟΥ τοποθετεί τα νούμερα από 290.000-650.000 θανάτους ετησίως λόγω αναπνευστικών επιπλοκών που επιφέρει η εποχική γρίπη. Από αυτούς, οι 72.000 λαμβάνουν χώρα στην Ευρώπη, μας λέει πάντα ο ΠΟΥ.

Για την οποία ακόμα και σήμερα «ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αποτροπής της αρρώστιας είναι ο εμβολιασμός», σύμφωνα με τον ΠΟΥ, που τρέχει προγράμματα εμβολιασμού εδώ και περισσότερο από 60 χρόνια.

«Ο εμβολιασμός κατά της εποχικής γρίπης είναι το καλύτερο και ασφαλέστερο διαθέσιμο μέσο πρόληψης για τη νόσο», επιβεβαιώνει και ο ΕΟΔΥ.

Η γρίπη συνεχίζει να αποτελεί αναμφίβολα κάτι που ο άνθρωπος έχει να σκέφτεται, οι εποχές ωστόσο των μεγάλων πανδημιών της γρίπης μοιάζουν μακρινές…