Μια ημέρα εθνικής τραγωδίας είναι η σημερινή, Δευτέρα, 9 Αυγούστου 2021, μια εβδομάδα σχεδόν από όταν ξεκίνησε ένα ντόμινο πύρινων φονικών μετώπων σχεδόν στη μισή Ελλάδα. Πρόκειται για ένα νέο τοπίο, για φωτιές «τύπου Αυστραλίας και Καλιφόρνιας» όπως εξηγούν οι ειδικοί στο Newsbeast, φωτιές που για πρώτη φορά χτυπούν με τέτοια μαζικότητα και επιμονή στη χώρα μας. Φωτιές που μαίνονται για ημέρες, που φουντώνουν και αρχίζουν να τρέχουν μανιασμένα μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου, αντιμετωπίζονται εξαιρετικά δύσκολα ή καθόλου αν δεν «πιαστούν» στην γένεση τους, καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά τους. Μέσα σε αυτό το δυστοπικό τοπίο, ο ελλιπής και απαρχαιωμένος τρόπος που καταστέλλουμε τις φωτιές, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ήταν ένας βασικός λόγος που οδήγησε σε αυτή την εθνική τραγωδία.
Για όλα αυτά και για το τι πρέπει γίνεται εφεξής μιλούν στο Newsbeast ο καθηγητής Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών, Ευθύμης Λέκκας και o πυρομετεωρολόγος στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Θοδωρής Γιάνναρος.
της Δήμητρας Τριανταφύλλου
«Η Βαρυμπόμπη είναι μια κατηγορία φωτιάς από μόνη της»
«Έχουμε πια τις πυρκαγιές κλιματικής κρίσης. Αυτό βλέπουμε να διαδραματίζεται τις τελευταίες ημέρες» λέει στο Newsbeast ο καθηγητής Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών, Ευθύμης Λέκκας.
Το πιο ενδιαφέρον που σημειώνει ο κος Λέκκας είναι πως η (πρωταρχική) φωτιά στη Βαρυμπόμπη είναι μια πυρκαγιά νέας κατηγορίας. Όπως το εξηγεί: «βλέποντας και αναλύοντας τη φωτιά στη Βαρυμπόμπη και τη διείσδυση της κατάλαβα ότι είναι ένα μοντέλο από μόνη της, μια δική της κατάσταση».
Για τον κο Λέκκα, η αντιμετώπιση και το επιχειρησιακό σχέδιο των πυρκαγιών πρέπει να αλλάξουν από τη ρίζα, ακόμα και από τα πιο μικρά, τα οποία όμως για τον ίδιο είναι και τα πιο αυτονόητα- «Κατ αρχάς η χρήση της φωτιάς στην ύπαιθρο πρέπει να απαγορευτεί και να μη μένει απλώς στη σύσταση, να περάσει στην κατηγορία του ποινικού αδικήματος.
Πρέπει επίσης να δοθεί βαρύτητα επιτέλους στην έρευνα για ανάπτυξη προγνωστικών μοντέλων και μοντέλων ανάλυσης της εκτίμησης κινδύνου για τις πυρκαγιές. Πρέπει να αλλάξει όλη η λογική αντιμετώπισης των πυρκαγιών με βασική εστίαση στην πρόληψη.
Παρ’ όλα αυτά, θέλω να τονίσω το εξής: η κριτική που ακούγεται πρέπει να γίνεται με εποικοδομητικό τρόπο και με γνώσεις για το τι πραγματικά μιλάμε. Για τα καναντέρ για παράδειγμα, για τα οποία γίνεται μεγάλη κριτική ότι είναι απαρχαιωμένα, το οποίο είναι αλήθεια, την ίδια στιγμή το γεγονός είναι πως το εργοστάσιο που τα έφτιαχνε έχει κλείσει εδώ και πέντε χρόνια. Το ίδιο πρόβλημα με τα καναντέρ αντιμετωπίζουν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες όχι μόνο η Ελλάδα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο εναέριος στόλος μας δε χρειάζεται ενίσχυση».
«Από το 2018 στο Μάτι φάνηκε ότι μπαίνουμε σε μια νέα εποχή»
«Εάν δεν βασιστούμε σε επιστημονική γνώση, όσα ακούγονται για θωράκιση της χώρας αποτελούν απλά ευχολόγια» λέει στο Newsbeast ο πυρομετεωρολόγος και επιστημονικός υπεύθυνος του έργου Flame* στο Εθνικό Αστεροσκοπείο, Θοδωρής Γιάνναρος και συμπληρώνει: «πρέπει να ενισχύσουμε τη γνώση, την επίγνωση και την ετοιμότητα για τις ακραίες πυρκαγιές. Μόνο έτσι μπορεί να θωρακιστεί η χώρα απέναντι στην κλιματική κρίση. Από το 2018 στο Μάτι φάνηκε ότι μπαίνουμε σε μια νέα εποχή.
Είναι η ίδια η κλιματική αλλαγή λοιπόν, η οποία απαιτεί εδώ και τώρα νέο μηχανισμό αντιμετώπισης. Αυτό που κάνει είναι να επιφέρει ακραίο καιρό, ο οποίος μπορεί μέσα στη διάρκεια του έτους να αυξήσει τη διαθέσιμη καύσιμη ύλη. Στην Αττική αυτή η αύξηση της διαθέσιμης καύσιμης ύλης προήλθε από τα ακραία φαινόμενα της Μήδειας και του Ιανού. Δεν είμαι φυσικά ο ειδικός να το απαντήσω, αλλά αναρωτιέμαι- έγινε αλήθεια εδώ η δουλειά που έπρεπε στο να μαζευτεί όλη αυτή η ύλη;
Εξίσου σημαντικό ρόλο παίζουν και οι περισσότερες και μακρύτερες περίοδοι ανομβρίας (ξηρασία), οι οποίες ξεραίνουν τη διαθέσιμη καύσιμη ύλη. Τέλος, τα ισχυρότερα και πιο συχνά επεισόδια καύσωνα, όπως αυτά που έχουμε ήδη ζήσει δύο φορές στην Ελλάδα φέτος το καλοκαίρι και μάλιστα για παρατεταμένα διαστήματα, φέρουν την ήδη ξηρή καύσιμη ύλη στα όρια της απόλυτης ξηρότητας».
O ίδιος στέκεται και στο εξής κομβικό σημείο για το οποίο έγινε πολύς λόγος όλες τις προηγούμενες μέρες: «Πάρα πολλοί λένε εντελώς λανθασμένα: ‘πως πήγε τόσο μακριά η φωτιά σε Βαρυμπόμπη και Εύβοια με τόσο μεγάλη άπνοια;’ Είναι εντελώς λανθασμένη αυτή η διατύπωση. Σε περιπτώσεις σαν κι αυτές είναι σχεδόν αδιάφορο τι άνεμος φυσάει. Τα μεγάλα ποσά θερμότητας και υδρατμών που η ίδια η φωτιά εκλύει στο δικό της, περίκλειστο σύστημα που έχει δημιουργήσει, της επιτρέπουν να αναπτύξει το δικό της καιρό. Από ένα σημείο και ανατροφοδοτεί και επεκτείνεται όσο συναντά και μπορεί να καίει πλούσια και ξερή καύσιμη ύλη».
Στην ουσία, όπως εξηγεί ο κος Γιάνναρος υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες πυρκαγιών: αυτές που οδηγούνται από τους ισχυρούς ανέμους, όπως συνέβη στο Μάτι και αυτές που προκαλούνται από το κατακάψιμο της άφθονης ξηρής ύλης όπως συνέβη στη Βαρυμπόμπη. «Οι εικόνες από αυτή την τελευταία πυρκαγιά θύμιζαν τις εικόνες από τα αχανή μέτωπα που δίνουν οι θηριώδεις πυρκαγιές σε Αυστραλία και Καλιφόρνια.
Οι φωτογραφίες από τα διάφορα πύρινα μέτωπα δείχνουν πως ο καπνός ήταν καφέ. Το καφέ χρώμα του καπνού σε μια δασική πυρκαγιά αποτελεί αδιάψευστο δείκτη πως ό,τι καίγεται είναι σχεδόν απόλυτα στεγνό! Μοιράστηκα μερικές από τις φωτογραφίες που έχω, με συνάδελφο μου από την Πορτογαλία. Χαρακτήρισε αυτό που έβλεπε στις φωτογραφίες ως monster, δηλαδή τέρας.
Το επόμενο σχόλιο του ήταν πόσο κρίμα είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση να έχει μόνο κοινό στόλο εναερίων μέσων και καμία άλλη ουσιαστική υποστήριξη/συνεργασία μεταξύ των κρατών για μια ολοκληρωμένη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών».
Τι απαιτείται να γίνει πια
Και τι απαιτείται λοιπόν πια; Σύμφωνα με τον κο Γιάνναρο, ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διαχείρισης και αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών, το οποίο θα διατρέχει όλο το φάσμα από την πρόληψη, την ανίχνευση, και την καταστολή, έως την αποκατάσταση.
Όπως λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά: «Οι πρόσφατες δασικές πυρκαγιές είναι πυρκαγιές που αν δεν περιοριστούν άμεσα, στην έναρξη τους, είναι στη συνέχεια αδύνατο να ελεγχθούν. Όσοι συνάδελφοι μου από το εξωτερικό είδαν σχετικές φωτογραφίες μιλάνε για μέγα-πυρκαγιές, ακραίες πυρκαγιές, και πυρκαγιές τέρατα.
Όσον αφορά την πρόληψη, δεν είμαι ο ειδικός να μιλήσω για αυτό. Με τις ελάχιστες μου γνώσεις, πρόληψη σημαίνει: συντήρηση/διάνοιξη δασικών δρόμων, διαχείριση δασών (στοχευμένες αραιώσεις), καθαρισμός περιαστικών δασών και αστικών αλσυλίων, καθαρισμός περιοχών σε ζώνες μίξης (εδώ ναι, υπάρχει μεγάλη ατομική ευθύνη για τα οικόπεδα του καθενός – δεν μπορεί το κράτος να κυνηγάει κάθε πολίτη ξεχωριστά-. Το πιο αιρετικό που θα πρέπει να αρχίσουμε να συζητάμε επιτέλους σε Ευρωπαϊκό επίπεδο είναι οι προκαθορισμένες, περιορισμένης έκτασης καύσεις (prescribed burning). Για το τελευταίο, καθ’ ύλην αρμόδιοι είναι οι δασολόγοι.
Με δύο λόγια αυτό που πρέπει να γίνειείναι: επιστημονικά τεκμηριωμένα συστήματα εκτίμησης της επικινδυνότητας για εκδήλωση δασικών πυρκαγιών, τα οποία να είναι χωρικά διακριτά και λεπτομερή.
Ένα παράδειγμα: ο παρών χάρτης της ΓΓΠΠ εκδίδεται μία φορά την ημέρα. Εάν αλλάξει κάτι στα προγνωστικά δεδομένα, γνωρίζει κανείς εάν επικαιροποιείται, τουλάχιστον προς το Πυροσβεστικό Σώμα; Επίσης, εκδίδεται και παρέχει πληροφορία σε διοικητικό επίπεδο Δασικών Υπηρεσιών, όταν μέσα στα όρια μιας υπηρεσίας, η επικινδυνότητα μπορεί να μεταβάλλεται σημαντικά;
Απαιτείται ακόμα λεπτομερής καταγραφή των συνθηκών κάτω από τις οποίες εκδηλώνονται και εξαπλώνονται οι δασικές πυρκαγιές. Το 2018 σε Μάτι και Κινέτα είχαμε Δ/ΒΔ, στο Σχίνο Δ/ΒΔ επίσης, στις τωρινές πυρκαγιές δεν είχαμε ισχυρούς ανέμους. Χρειαζόμαστε την επιστήμη για να καταλάβουμε καλύτερα τους μηχανισμούς γένεσης αυτών των τεράτων. Μόνο έτσι μπορούμε να χτίσουμε καλύτερες άμυνες για το εγγύς μέλλον.
Τέλος, έχουμε συστήματα όπως το IRIS 2.0 τα οποία μπορούν να παράσχουν σημαντικές πληροφορίες για την πιθανή εξάπλωση. Παρότι δεν είναι τέλεια (κανένα μοντέλο δεν είναι τέλειο άλλωστε) μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά. Ειδικά για τις πρώτες λίγες ώρες. Εν κατακλείδι και με δυο λόγια, απαιτείται μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην επιστήμη. Το ΕΑΑ – meteo.gr έχει αναπτύξει πολλαπλά εργαλεία και υπηρεσίες και είναι όλα στην επιχειρησιακή διάθεση της πολιτείας. Θέλουμε να βοηθήσουμε, θέλουμε να τα βελτιώσουμε. Η πολιτεία θέλει;
Ο ίδιος αφήνει για το τέλος την εξής παρατήρηση για τη μεγάλη κουβέντα που γίνεται όλες αυτές τις ημέρες για τα εναέρια μέσα αλλά και την επικοινωνιακή διαχείριση αυτής της τραγωδίας από τα μίντια: «Μου προκαλεί θλίψη και ντροπή που ενώ τα πύρινα μέτωπα δεν έχουν ακόμα ελεγχθεί πλήρως (η φωτιά στην Εύβοια έφτασε στη θάλασσα για τρίτη φορά), ο πολιτικός κόσμος αλλά και μεγάλη μερίδα των ΜΜΕ επιδεικνύουν μια αβάσταχτη ρηχότητα, εστιάζοντας στο πόσα εναέρια μέσα έχει η χώρα, εάν και πού επιχειρούσαν, και πόσα χρήματα έχει λάβει ο τάδε ή ο δείνα φορέας για πρόληψη.
Η απόλυτη ρηχότητα και άγνοια της νέας πραγματικότητας. Θα έλεγε πως είναι σα να βρισκόμαστε στο μέσο της ζούγκλας του Αμαζονίου και να νιώθουμε έκπληξη για ένα και μοναδικό δέντρο, όταν γύρω μας υπάρχουν εκατομμύρια.
Μάλιστα, όσον αφορά ειδικά την εναέρια διαχείριση των πυρκαγιών ο ίδιος σημειώνει: « Το να βάζεις τα εναέρια μέσα (αεροσκάφη και ελικόπτερα) να κινηθούν εντός του πυκνού καπνού μοιάζει σχεδόν μάταιο όταν οι φλόγες φτάνουν σε ύψη της τάξης των 20 – 30 μέτρων ενώ παράλληλα θέτει σε κίνδυνο τους ίδιους τους πιλότους. Τα δε έκτακτα μέτρα επιτήρησης που ανακοινώθηκαν σε συνεργασία με το στρατό, 4 ημέρες μετά την έναρξη των πυρκαγιών, κατά τη γνώμη μου θα έπρεπε να είχαν τεθεί σε εφαρμογή από την αρχή της περασμένης εβδομάδας, ενώ η σύσταση για αποφυγή χρήση πυρός θα έπρεπε να είναι πραγματική απαγόρευση και όχι σύσταση».
*Το FLAME project, το ερευνητικό έργο στο οποίο είναι επιστημονικά υπεύθυνος ο Θοδωρής Γιάνναρος, έχει ως στόχο την κατάρτιση των συνοπτικών μετεωρολογικών τύπων αλλά και την κατάρτιση μίας βάσης δεδομένων γύρω από τις ακραίες δασικές πυρκαγιές.
