Η χρονιά που ολοκληρώνεται προφανώς δεν ήταν μια συνηθισμένη χρονιά. Όσα συνέβησαν θα μείνουν στην Ιστορία και θα διαμορφώσουν τη γενιά μας και όλες τις επόμενες. Καθώς πλέον υπάρχουν οι πρώτες ενδείξεις ότι ο Covid θα ηττηθεί, πολλοί αναρωτιούνται αν αυτό που έρχεται θα είναι μια έκρηξη χαράς και ανάπτυξης, ή αν θα είναι μια περίοδος στοχασμού και ανακατατάξεων.

Δεν είναι τυχαίο ότι από το 2010 μέχρι σήμερα συνεχώς μεταβάλλονται οι ορισμοί για την ηθική, τη δημοκρατία και την ελευθερία. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης, η αλλαγή του κλίματος, τα φαινόμενα παραπληροφόρησης, είναι μόνο μερικά από όσα δίνουν ώθηση σε νέα κοινωνικά φαινόμενα που εντείνουν τον χαοτικό χαρακτήρα της καθημερινότητας.

Μπορεί το κυρίαρχο γεγονός του 2020 να ήταν η πανδημία του Covid, όμως δεν ήταν το μόνο που προκάλεσε αναταραχή στον πλανήτη. Οι αδιάκοπες εντάσεις στη Μέση Ανατολή, οι αλλεπάλληλες κρίσεις που δημιουργεί ο Ερντογάν προσπαθώντας να εδραιωθεί ως Μεγάλη Δύναμη στην περιοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι πολωμένες εκλογές στις ΗΠΑ, ο σκληρός αγώνας για εξουσία μεταξύ Δύσης, Ρωσίας και Κίνας. Όλα συνθέτουν ένα πολύπλοκο παζλ για τη νέα δεκαετία που ξεκινάει σε λίγες ημέρες.

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια το μέλλον, αλλά όποιος γνωρίζει καλά το παρελθόν και τις πραγματικές αιτίες των πραγμάτων, σίγουρα έχει ένα καλό προβάδισμα.

Ο σπουδαίος Βρετανός δημοσιογράφος Tim Marshall με το βιβλίο του Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας, που κυκλοφορεί σε νέα αναθεωρημένη έκδοση, αναλύει με διορατικότητα την παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή. Ο Πούτιν, προκειμένου να εξασφαλίσει την κυριαρχία του θα συγκρουστεί για την Κριμαία και δεν θα επιτρέψει την περαιτέρω διείσδυση του ΝΑΤΟ σε χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. Η αχανής Ρωσία βρυχάται προς κάθε κατεύθυνση, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία βρίσκεται σε ένα ιδιότυπο μεταίχμιο: Την οικονομική κρίση του Νότου, διαδέχεται ένα μακρόσυρτο Brexit που ακόμα δεν έχει τελεσφορήσει και τις συνέπειές του ακόμα δεν μπορούμε να αποκρυπτογραφήσουμε πλήρως.

Την ίδια ώρα, η Κίνα ακροβατεί. Καθώς διευρύνει τα τεχνολογικά και πολιτιστικά ανοίγματά της στη Δύση, οι αξίες της θα συγκρουστούν με πράγματα που εμείς θεωρούμε δεδομένα. Από τη μία κινέζικες εταιρείες δημιουργούν πετυχημένες εφαρμογές ελευθερίας έκφρασης όπως το TikTok, και από την άλλη το Κόμμα θεωρεί επικίνδυνες θεωρίες τα ατομικά δικαιώματα και τη Δημοκρατία. Το NBA και το Χόλυγουντ εισέρχονται μαζικά στην αγορά της Κίνας, όμως οι δυτικοί πιστοί τους οπαδοί, ειδικά όσοι ανήκουν στη «γενιά Ζ», θέλουν τα αγαπημένα τους brands να έχουν κοινωνικό πρόσωπο και να παίρνουν θέση για όσα συμβαίνουν.

Επιπλέον, η Κίνα θα βρεθεί μεταξύ Σκύλλας και Χάρυβδης για έναν ακόμα λόγο. Από τη μια χρειάζεται να συνεχίσει τη βιομηχανοποίησή της καθώς εκσυγχρονίζεται και αυξάνει το βιοτικό της επίπεδο, αλλά από την άλλη αυτή η ίδια διαδικασία απειλεί την παραγωγή τροφίμων. Αν δεν μπορέσει να δώσει λύση σε αυτό το πρόβλημα, τότε θα προκύψουν αναταραχές.

Το ταξίδι του Marshall συνεχίζεται και σε άλλες «θερμές» περιοχές του κόσμου, από την Ινδία μέχρι τη Λατινική Αμερική, και από τη Δυτική Ευρώπη ως την Αρκτική. Από όσα αναλύει με οξυδέρκεια ο Marshall, το συμπέρασμα είναι ξεκάθαρο: Η Γεωγραφία πρέπει να έχει πάντα προτεραιότητα στο μυαλό ενός ηγέτη. Είναι απίστευτος ο ρόλος που παίζουν τα βουνά, τα ποτάμια, τα νησιά και οι θάλασσες στην άσκηση εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Οριοθετεί το πού φτάνει ένα Έθνος και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το μέλλον του.

Ακριβώς αυτό μελετάει και ο διαπρεπής και πολυβραβευμένος συγγραφέας και καθηγητής Γεωγραφίας Jared Diamond, στο νέο του βιβλίο Έθνη σε Αναταραχή. Παίρνοντας παραδείγματα από την Ιστορία και συνδυάζοντάς τα με ευρήματα από πολλές διαφορετικές επιστήμες, μελετάει το πώς τα έθνη αντιμετωπίζουν τεράστιες κρίσεις που απειλούν την ίδια τους την ύπαρξη.

Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε κρίσιμη καμπή τόσο ως προς την αντιμετώπιση της πανδημίας, όσο και ευρύτερα, ως προς την αντιμετώπιση των επικίνδυνων προκλήσεων από τα ανατολικά. Μπορούμε να διδαχτούμε πολλά από τη μάχη για επιβίωση της Φινλανδίας, τη δικτατορία στη Χιλή, αλλά και το χτίσιμο της Γερμανίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Στην αυγή του 2021 θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε κατακλυσμικές αλλαγές στο εμπόριο, την οικονομία και την κοινωνική μας συμπεριφορά. Το πώς ένα κράτος θα ανταπεξέλθει, θα καθοριστεί όχι μόνο από τη γεωπολιτική δύναμή του, αλλά και από την ψυχολογία και την κριτική ικανότητα των πολιτών του. Αν είμαστε καλά πληροφορημένοι και μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις αιτίες πίσω από τις αφορμές, μειώνουμε τους διαχωρισμούς κάνουμε δυνατή την κοινωνία και κατ’ επέκταση όλη τη χώρα. Είναι κάτι που θα χρειαστούμε.

Γιατί όταν πια θα έχουμε αφήσει πίσω το 2020, θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε τρία θέματα που παραμένουν σαν δαμόκλειος σπάθη πάνω από τον πλανήτη μας: Κλιματική αλλαγή, εξάντληση πόρων του πλανήτη, παγκόσμια ανισότητα.

Αν κάθε χώρα αξιοποιήσει όσα έμαθε πολεμώντας τον covid, στη μάχη απέναντι σε αυτά τα τρία τεράστια αγκάθια, τότε, παραδόξως, η τραγωδία της πανδημίας θα μας έχει βοηθήσει να σώσουμε τον κόσμο.

Ανακαλύψτε μια σειρά βιβλίων πολιτικής και ιστορίας, σημαντικά για όσα συμβαίνουν στον κόσμο μας τώρα.