Με βάση τα σενάρια για την ανάπτυξη της γεωργίας στη Θεσσαλία ώστε να εκπονηθούν οι μελέτες για τα Υδατικά Διαμερίσματα της χώρας μια ομάδα γεωπόνων αντιπρότεινε μια πιο επιθετική ανάπτυξη της γεωργίας που εκτός από την αύξηση της κτηνοτροφίας πρότεινε και την μεγάλη αύξηση των οπωροκηπευτικών (40% των εκτάσεων) αλλά και την εισαγωγή ενεργειακών καλλιεργειών (10% των εκτάσεων).
Το σενάριο αυτό εξασφαλίζει εκτός από την αύξηση εισοδήματος σημαντική αύξηση της απασχόληση (δημιουργία 50.000 θέσεων εργασίας). Προϋπόθεση η επάρκεια νερού. Σημαντικό στοιχεία της πρότασης είναι η εξασφάλιση του περιβάλλοντος και η συμμόρφωση με τις επιταγές της ΚΑΠ (πολλαπλή συμμόρφωση).
Η προτεινόμενη αλλαγή των καλλιεργειών πρέπει να επαναφέρει στη γεωργία μας τις αμειψισπορές. Αυτό θα διευκολυνθεί με την εισαγωγή νέων καλλιεργειών.
Η αύξηση των φυτών παραγωγής ζωοτροφών και ενεργειακών φυτών καθώς και των οπωροκηπευτικών θα δώσει μεγαλύτερες δυνατότητες εισαγωγής αμειψισπορών. Αυτά επισημαίνει ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Θεοφάνης Γέμτος στο πλαίσιο σχετικής εργασίας, κάνοντας λόγο για μια επιθετική πρόταση αντιμετώπισης της κρίσης.
Στην κατεύθυνση αυτή, διευκρινίζει ο καθηγητής, αναμένεται να βοηθήσει και η νέα ΚΑΠ που θα μεταφέρει επιδοτήσεις σε κάθε καλλιεργούμενο στρέμμα και όχι επιλεκτικά σε ορισμένες καλλιέργειες.
Θα πρέπει επομένως, σύμφωνα με τον ίδιο, να σχεδιαστούν αμειψισπορές που θα επιτρέψουν καλύτερη εκμετάλλευση του εδάφους (βαθύρριζα, επιπολεόρριζα φυτά), την εισαγωγή ψυχανθών για προσθήκη στο έδαφος αζώτου, τη χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης που θα διατηρούν το έδαφος συνεχώς καλυμμένο και θα το προστατεύουν από διάβρωση, μέρος των καλλιεργειών θα ενσωματώνεται στο έδαφος ως χλωρή λίπανση για να εμπλουτίζει την οργανική ουσία του εδάφους.
Θα πρέπει επίσης να προωθηθεί ο περιορισμός της κατεργασίας του εδάφους με χρήση αρότρου που ενισχύει την αποσύνθεση της οργανικής ουσίας, αυξάνει τη διάβρωση καθώς αφήνει την επιφάνεια του εδάφους ακάλυπτο ενώ απαιτεί κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων ενέργειας.
Σε όλους τους οπωρώνες αλλά ιδιαίτερα σε όσους βρίσκονται σε επικλινείς εκτάσεις θα πρέπει να καταργηθεί η κατεργασία του εδάφους ώστε να περιοριστεί η διάβρωση και να αυξηθεί η οργανική ουσία τους.
Καλλιέργειες ψυχανθών για χειμερινή φυτοκάλυψη του εδάφους και έλεγχος της βλάστησης με χορτοκοπτικά πρέπει να είναι ο κανόνας και να εφαρμοστεί (ο τεμαχισμός και ενσωμάτωση και των κλαδιών θα συμβάλλει στην αύξηση της οργανικής ουσίας).
Όλα αυτά, προσθέτει ο κ. Γέμτος μιλώντας στο ΑΜΠΕ, πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο στοχευόμενης έρευνας που πρέπει να χρηματοδοτηθεί άμεσα από το Υπουργείο Γεωργίας. Είναι βέβαιο ότι καλά σχεδιασμένες αμειψισπορές θα μειώσουν τη χρήση παρασιτοκτόνων και χημικών λιπασμάτων με προφανείς ωφέλειες για το περιβάλλον.
Πάντως δεν παραλείπει να αναφέρει ακόμα πως η καλύτερη ανάπτυξη των αμειψισπορών προϋποθέτει την εναλλαγή αρδευόμενων και ξηρικών καλλιεργειών.
Επομένως η σημερινή κατανομή του αρδευτικού νερού της Θεσσαλίας δημιουργεί, συμπληρώνει ο κ. Γέμτος, περιοχές αρδευόμενες με επάρκεια νερό, περιοχές με οριακή διαθεσιμότητα νερού και σε μη αρδευόμενες. Στις αρδευόμενες με αρκετό καλό νερό, εντατική αμειψισπορά με 2 και άνω καλλιέργειες το χρόνο.
Η δυνατότητα αξιοποίησης επιφανειακών υδάτων μπορεί να αμβλύνει τις διαφορές και να κατανείμει καλύτερα το νερό στις περιοχές με έλλειμμα. Αυτό θα βοηθήσει σημαντικά στην ανάπτυξη μιας πιο παραγωγικής γεωργίας και κατανομή της απασχόλησης που αναμένεται να δημιουργηθεί σε όλες τις περιοχές της Θεσσαλίας.
Ωστόσο, η άντληση και η χρήση κακής ποιότητας υδάτων δημιουργεί σημαντικό κίνδυνο οικολογικής καταστροφής καθώς μεγάλες εκτάσεις καλλιεργούμενης γόνιμης γης θα αχρηστευθούν.
Ήδη η κατασκευή του ταμιευτήρα της τέως λίμνης Κάρλας που αναμένεται (ή ελπίζουμε) να λειτουργήσει σύντομα θα αμβλύνει τα προβλήματα της περιοχής καθώς θα περιοριστεί η χρήση των γεωτρήσεων. Στις άλλες υπό κίνδυνο περιοχές πρέπει να μεταφερθεί νερό για να περιοριστούν οι κίνδυνοι και να αντιστραφούν τα φαινόμενα, σημειώνει.
Κτηνοτροφία
Επίσης η αύξηση της κτηνοτροφίας θα παράγει σημαντικές ποσότητες κοπριάς που πρέπει να αξιοποιηθούν για την αύξηση της οργανικής ουσίας των εδαφών και τη μείωση χρήσης αζωτούχων λιπασμάτων. Η δημιουργία ζυμωτηρίων για επεξεργασία των αποβλήτων της κτηνοτροφίας, παραγωγή μεθανίου και η εφαρμογή τους υπολείμματος (digestate) στη γεωργία θα βελτιστοποιήσει την αξιοποίηση.
Η προσθήκη και άλλων ζυμώσιμων υλικών από τα απορρίμματα των πόλεων, από βιομηχανίες επεξεργασίας γεωργικών προϊόντων κλπ θα αύξανε την ανακυκλούμενη οργανική ουσία προς όφελος όλων των μερών και κυρίως του περιβάλλοντος. Προϋπόθεση πάντως σύμφωνα με τον κ. Γέμτο, η ορθολογική διαχείριση και εφαρμογή στο χωράφι με έκχυση και στις ποσότητες που πραγματικά χρειάζονται σύμφωνα με τις οδηγίες της ΕΕ.
Ενέργεια
Η κατανάλωση ενέργειας στο γεωργικό τομέα (καύσιμα για γεωργικά μηχανήματα, ηλεκτρισμός κλπ) ίσως, εξηγεί ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας δεν είναι από τις σημαντικότερες της οικονομίας. Για την Ελλάδα λόγω άρδευσης υπολογίζεται στο 5-7% της συνολικά καταναλισκόμενης ενέργειας. Η μείωσή της θα βοηθήσει σημαντικά στο ισοζύγιο πληρωμών της χώρας και στη μείωση των εκπομπών αερίων του Θερμοκηπίου. Η άντληση νερού από βάθη 30 ή και περισσότερων μέτρων καταναλώνει το 70% των εισροών ενέργειας σε μια αρδευόμενη καλλιέργεια.
Επομένως, διευκρινίζει ο κ. Γέμτος, τα οφέλη από μια υποκατάσταση χρήσης υπογείων υδάτων από επιφανειακά θα μείωνε ουσιαστικά τη κατανάλωση ενέργειας και φυσικά το κόστος παραγωγής. Αρκεί γι’ αυτό να συγκριθεί το κόστος χρήσης αρδευτικού νερού στο δίκτυο Ταυρωπού και στις περιοχές των ΤΟΕΒ με αντλούμενο νερό. Μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και του κόστους παραγωγής μπορεί να επιτευχθεί με την κατάργηση της χρήσης αρότρου και υποκατάσταση με συστήματα κατεργασίας συντηρήσεως (conservation tillage) δηλαδή συστήματα μειωμένης κατεργασίας ή ακαλλιέργειας.
Διάβρωση
Η διάβρωση του εδάφους είναι ένας παράγοντας υποβάθμισης της γονιμότητας των εδαφών και οικολογικής καταστροφής που οδηγεί σε ερημοποίηση. Στη χώρα μας παρ’ όλο που θεωρείται περιοχή υψηλού κινδύνου στο πρόβλημα δεν έχει δοθεί καμία ιδιαίτερη προσοχή από τη πολιτεία. Μεγάλες περιοχές με επικλινείς εκτάσεις της Θεσσαλίας βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο και χιλιάδες τόνοι γόνιμου εδάφους χάνονται κάθε έτος.
Τα φαινόμενα αυτά, προσθέτει ο κ. Γέμτος, επιτείνονται από τις κακές γεωργικές πρακτικές που ακολουθούνται (καύση υπολειμμάτων καλλιεργειών, όργωμα, κατεργασία και σπορά κατά τη κλίση, διατήρηση του εδάφους χωρίς κάλυψη μετά από όργωμα το χειμώνα, άρδευση με αυτοκινούμενους αρδευτές που έχουν μεγάλη ένταση βροχής κατά τη κλίση).
Εάν δεχτούμε τα προτεινόμενα πρότυπα για τη κλιματική αλλαγή τα επόμενα έτη θα πρέπει να δεχτούμε ότι πολλά έντονα καιρικά φαινόμενα όπως ραγδαίες βροχοπτώσεις θα είναι συχνότερα στο μέλλον. Τα έντονα φαινόμενα αυξάνουν την επιφανειακή απορροή και επομένως και τη διάβρωση όταν βρουν κατάλληλες συνθήκες εκδήλωσης όπως σε γυμνά επικλινή εδάφη, διαπιστώνει ο ίδιος.
Η διάβρωση σύμφωνα με τη σημερινή γνώση ξεκινά από το χτύπημα της σταγόνας στο γυμνό έδαφος. Είναι προφανές ότι ο περιορισμός της ξεκινά από τη συνεχή διατήρηση του εδάφους καλυμμένου με φυτικά υπολείμματα.
Αυτό επιτυγχάνεται με χρήση κατάλληλων αμειψισπορών και καλλιεργειών φυτοκάλυψης, διατήρηση των φυτικών υπολειμμάτων στην επιφάνεια του εδάφους ή εναλλακτικά χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης, χρήση μεθόδων κατεργασίας του εδάφους που δεν αναστρέφουν το έδαφος, χρήση υλικών κάλυψης του εδάφους, αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους που βελτιώνει τη σταθερότητα των συσσωματωμάτων του εδάφους κλπ.
Η διατήρηση της φυσικής βλάστησης στις επικλινείς περιοχές για ανάσχεση της απορροής θα μείωνε τη διάβρωση ενώ θα ενίσχυε τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στις ζώνες αυτές.
Ίσως να είναι ώρα να σκεφτούμε τη φύτευση επικλινών εκτάσεων στις οποίες έχει αφαιρεθεί το έδαφος από διάβρωση. Σ’ αυτούς τους τελείως ξερούς γυμνούς λόφους που δεν χρησιμοποιούνται σαν βοσκότοποι πια σε όλη τη Θεσσαλία φύτευση με αγαύη και φραγκοσυκιά μπορεί να ξεκινήσει μια προσπάθεια αναδημιουργίας γόνιμου εδάφους, καταλήγει ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
