«Ξυπνάω… Με ξυπνάει αυτή η επαφή μ’ αυτό το κρύο πράγμα ανάμεσα στα σκέλια. Δεν το ‘ξερα πως είναι φορές που μπορείς να κατουρηθείς χωρίς να το θέλεις. Μένω με τα μάτια κλειστά. Οι κοντινές φωνές δεν ακούγονται. Αν άνοιγα τα μάτια, μήπως θα τις άκουγα;… Όμως τα βλέφαρά μου είναι βαριά: δυο μολύβια, χάλκινα νομίσματα στη γλώσσα, σφυροκοπήματα στ’ αυτιά, κάτι… κάτι… σαν οξειδωμένο ασήμι στην ανάσα.

Μεταλλικά όλ’ αυτά. Μα ίσως πάλι ορυκτά. Κατουρήθηκα χωρίς να το καταλάβω. Ποιος ξέρει – ξαφνικά συνειδητοποιώ πως έμεινα αναίσθητος – στη διάρκεια αυτών των ωρών ίσως και να έφαγα χωρίς να το καταλάβω. Γιατί μόλις που χάραζε όταν άπλωσα το χέρι κι αναποδογύρισα – κι αυτό χωρίς να το θέλω – το τηλέφωνο στο πάτωμα κι έμεινα μπρούμυτα στο κρεβάτι, με τα μπράτσα μου να κρέμονται, ένα μυρμήγκιασμα στις φλέβες του καρπού[…]».

Ήδη από τις πρώτες γραμμές ο Κάρλος Φουέντες σκιαγραφεί με τον πιο γλαφυρό τρόπο την αγωνία του θανάτου, μια αγωνία για το τέρμα της διαδρομής που ενισχύεται από ένα ενδιαφέρον ταξίδι, ένα ταξίδι που εναλλάσσεται, μεταπηδά, στο άξονα του χωροχρόνου αριστοτεχνικά και μαγικά.

Συγκλονιστικό, γεμάτο, δύσκολο, χωρίς κεφάλαια, παραγράφους, αρχή και τέλος, χωρίς καν έναν συγκεκριμένο αφηγητή, το μυθιστόρημα «Ο Θάνατος του Αρτέμιο Κρουζ» καταφέρνει να κατατάξει τον συγγραφέα του, Κάρλο Φουέντες στη χορεία των λατινοαμερικανών συγγραφέων που έδωσαν νέα ώθηση στην πεζογραφία των ημερών του, πάνω που στη Γαλλία, είχαν αρχίσει να τυπώνονται τα αγγελτήρια θανάτου της.

Η ιστορία του Αρτέμιο Κρουζ και η πορεία του από τα προεόρτια του θανάτου μέχρι την γέννηση και την επιστροφή στην ύστατη στιγμή, δοσμένη με μοναδικό τρόπο αφήνει τον αναγνώστη στο περιθώριο να αναγάγει τα δικά του συμπεράσματα για την εξέλιξη του μικρού εκείνου φοβισμένου αγοριού των τελευταίων σελίδων στον ετοιμοθάνατο ισχυρό άντρα των πρώτων.

Ταυτόχρονα όμως μέσα από την ιστορία του ήρωα χρωματίζει και την πολύπαθη ιστορία του Μεξικού με τις εμφύλιες συρράξεις, την μεξικανική επανάσταση και την διαδοχή κατάστασή της σε όλες σχεδόν σελίδες του βιβλίου…
Ο Αρτέμιο, ένα νόθο παιδί μιας μιγάδας και του γιου ενός γαιοκτήμονα που δεν το αναγνωρίζει ποτέ, μεγαλώνει επειδή ένας άλλος σκλάβος αναλαμβάνει την ανατροφή και την φροντίδα του.

Η επιμειξία ανάμεσα σε τρεις φυλές, ισπανική, ινδιάνικη και αφρικανική βοά ως προς τις γενεσιουργίες αιτίες και τα αποτελέσματά της. Παρούσα ως αποτέλεσμα βιασμού, καταργεί την ειρηνική συνύπαρξη και διαποτίζει την μεξικάνικη κουλτούρα με τη λέξη: la chingada… μια λέξη που μεταλαμπαδεύεται από γενιά σε γενιά σαν κατάρα. Μια μητέρα βιασμένη την αναπαραγάγει ασκώντας την με τη σειρά της στα παιδιά της ως αντίδοτο μέχρι να μετατραπεί σε μια λέξη που να ηχεί σαν έκκληση τερματισμού όχι μόνο της βίας ως απάντηση αλλά και ως μοίρα.

Ο νόθος Αρτέμιο, θύμα της βίας, αρχικά αποφασίζει να την πολεμήσει κι ακολουθεί τους επαναστάτες με την ελπίδα να αλλάξει τον κόσμο. Η απογοήτευση όμως που έρχεται σιγά σιγά είναι αρκετή για να τον κάνει να αλλάξει στρατόπεδο. Προδίδει τις ιδέες του, αποχωρίζεται την πλευρά των θυμάτων και μεταλλάσσεται ο ίδιος σε θύτη, σε ένα ψυχρό και αδίσταχτο επιχειρηματία και πολιτικό. Βαδίζοντας το δρόμο των ισχυρών, ελέγχει τον τύπο, απομυζά τους συνανθρώπους του, τσακίζει του αδύναμους, ενσωματώνει στη πορεία του την chingada και την βίαιη μοίρα της…

«Το εσωτερικό σύστημα κατασβέσεως της πυρκαγιάς θα λειτουργήσει και το αεροπλάνο θα προσγειωθεί χωρίς άλλες ανωμαλίες, κανείς όμως δε θα πάρει είδηση πως μόνο εσύ ένας γέρος εβδομήντα ενός χρονών κράτησες την ψυχραιμία σου . Θα νιώσεις υπερηφάνεια για τον εαυτό σου χωρίς να το δείξεις. Θα σκεφτείς πως έχεις κάνει στη ζωή σου τόσες άνανδρες πράξεις που σου είναι εύκολο να είσαι γενναίος…Θα χαμογελάσεις και θα πεις πως όχι δεν είναι παραδοξολογία: είναι η αλήθεια και ίσως μάλιστα μια αλήθεια με γενική ισχύ. […]»

Παραπαίει ανάμεσα στην βία και το όνειρο όπως ακριβώς και η γενέτειρά του το Μεξικό, για να φτάσει λίγο πριν το τέλος να αναρωτηθεί αν αγάπησε στην ζωή του ή αν στην πορεία ξέχασε πως να αγαπά. Η ιστορία όμως του Αρτέμιο ξεκινά αντίστροφα, όταν ετοιμοθάνατος έχοντας δίπλα του την γυναίκα του την οποία παντρεύτηκε για να αποκτήσει δόξα και πλούτο και την κόρη του που τον μισεί μας ξεδιπλώνει σαν σκηνές από κινηματογραφική ταινία την ζωή του…

Η αγωνία του θανάτου περιγράφεται άρτια με μια αφηγηματική πρωτοτυπία που μετατρέπει το μυθιστόρημα σε ένα τρίπρακτο δράμα του ΕΓΩ του ΕΣΥ και του ΑΥΤΟΣ χωρίς να θυσιαστεί καθόλου η αφηγηματική ενότητα. Στα 13 διάσπαρτα αποσπάσματα της πρωτοπρόσωπης αφήγησης, παρεμβάλλονται άλλα 13 μελλοντικού χρόνου δευτεροπρόσωπης και εξομολογητικής αφήγησης τα οποία διακόπτονται με τη σειρά τους από ακόμα 12 εξομολογήσεις, σε τρίτο αυτή τη φορά πρόσωπο με φόντο το παρελθόν.

Ανάμεσα στην πορεία του πρωταγωνιστή παρουσιάζονται ηγέτες που διαβρώνονται και μαχητές που στο τέλος πέφτουν θύματα της απληστίας των ηγετών καθώς και η ιστορία της χώρας σαν ένα ταξίδι με διαχρονικά μηνύματα.

«Μια επανάσταση ξεκινάει από τα πεδία της μάχης αλλά άπαξ και διαφθαρεί ακόμα και αν εξακολουθήσει να κερδίζει μάχες είναι ήδη χαμένη».

Τα όνειρα των ηρώων του Φουέντες άλλωστε αποκαλύπτουν όχι μόνο το καταπιεσμένο άλλο πρόσωπο του καθενός αλλά και το καταπιεσμένο πρόσωπο ενός ολόκληρου λαού που κομματιάστηκε από την αποικιοκρατία, το δουλεμπόριο, τους πολέμους, την αιματοχυσία ενώ παράλληλα ζωντανεύουν το αίμα που σπάρθηκε στα πορνεία των πόλεών του.

«Πατέρες έσπειραν παιδιά με χλωμά μάτια και σκούρο δέρμα, που αν τα είχαν αναγνωρίσει θα ονομάζονταν Ντιμπουά και Χερτσφελντ, Νόγκι και Παλεστρίνι κι όμως ονομάστηκαν απ’ τις μανάδες τους Πέρεζ και Λέον και Γκόμεζ κι έγιναν οι είλωτες και οι συνταγματάρχες , οι πληρωμένοι εγκάθετοι της Ισπανίας και της Αμερικής οι προορισμένοι να επανδρώσουν τις χούντες και να κυβερνήσουν σκληρά όσο κανείς[…]»

Παρά την ευρωπαϊκότητά του, ο Φουέντες είναι από τους αντιπροσωπευτικότερους Λατινοαμερικανούς συγγραφείς που με τα μάτια στραμμένα στο παρελθόν στήνουν γιγαντιαίες παραβολές του παρόντος και στο μυθιστόρημα «ο θάνατος του Αρτέμιο Κρουζ» ολόκληρος ο κόσμος και οι σχέσεις του με την κοινωνία, περιγράφονται με τη βιαιότητα και την ομορφιά που χαρακτηρίζουν την πέννα του.

Ως ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς του Μεξικού και ένας από τους πιο εμβληματικούς και αναγνωρισμένους διανοουμένους του ισπανόφωνου κόσμου, είχε γεννηθεί στον Παναμά όπου υπηρετούσε ο διπλωμάτης πατέρας του. Έλαβε τη βασική του εκπαίδευση και μόρφωση σε δημόσια σχολεία της Ουάσιγκτον των Ηνωμένων Πολιτειών, και επέστρεφε στο Μεξικό στις διακοπές για να τις περάσει με τις γιαγιάδες του: «Τις δύο φοβερότερες παραμυθατζούδες του κόσμου». Εκεί σπούδασε Νομικά, αφού ο πατέρας του είχε βάλει τον μεγαλύτερο εκείνη την εποχή μεξικανό συγγραφέα, τον Αλφόνσο Ρέγες, να τον πείσει ότι με το να γράφει βιβλία στη συντηρητική μεξικανική κοινωνία δεν θα έβγαζε χρήματα για να ζήσει. «Η αλήθεια όμως είναι ότι από μικρός ήθελα να γίνω συγγραφέας. Νομίζω ότι το να γράφεις αλλά και το να διαβάζεις είναι “παράδεισος”»

Απ’ όταν, εν έτει 1962, εξέδωσε αυτό το επικό μυθιστόρημα της μεξικανικής ιστορίας, το οποίο αναγνωρίζεται ως αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, Ο Θάνατος του Αρτέμιο Κρουζ κατατάχτηκε ως βασικό έργο της περιόδου γνωστής ως el bloom, της εποχής δηλαδή όπου λατινοαμερικανοί συγγραφείς όπως ο Φουέντες και ο προσωπικός του φίλος Μάρκες, σαγήνευαν τους αναγνώστες όλου του κόσμου.

Δείτε εδώ τα υπόλοιπα έργα του αφιερώματος με «Τα 100 βιβλία που πρέπει να έχεις διαβάσει πριν πεθάνεις»