Ο εμβολιασμός του πληθυσμού μοιάζει ως η αποτελεσματικότερη λύση για την αντιμετώπιση της πανδημίας του Covid-19 που βασανίζει την ανθρωπότητα από τις αρχές του 2020.
Γράφει ο Πέτρος Τσαντίλας*
Τα προγράμματα εμβολιασμού προχωρούν με μικρή ή μεγάλη επιτυχία στις περισσότερες χώρες του λεγόμενου «αναπτυγμένου κόσμου». Αντιθέτως, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν σε αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής και της Ασίας, δεν έχουν πρόσβαση σε κανένα εμβόλιο, και με τους υφιστάμενους ρυθμούς, δεν αναμένεται να έχουν ούτε εντός των επόμενων μηνών του 2021.
Ολοένα και περισσότερες φωνές παγκοσμίως υποστηρίζουν την απελευθέρωση της πατέντας των εμβολίων για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Biden, ο Πρόεδρος της Γαλλίας Macron και πολλές άλλες διεθνείς προσωπικότητες έκαναν έκκληση να απελευθερωθεί η πατέντα των εμβολίων κατά του Covid-19, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα και σε άλλες χώρες που μαστίζονται από την πανδημία, όπως η Ινδία κι η Νότια Αφρική, να παράξουν ελεύθερα τα εμβόλια. Η πρόταση απελευθέρωσης της πατέντας των εμβολίων για λόγους ανθρωπιστικούς θα πρέπει να τεθεί ωστόσο σε ρεαλιστική βάση, για να αποδειχθεί αποτελεσματική και άμεσα υλοποιήσιμη. Άλλωστε, το πρώτο μεγάλο ερώτημα είναι αν οι χώρες αυτές έχουν τη δυνατότητα να παράξουν άμεσα και με ασφάλεια τα εμβόλια.
Το ζήτημα έχει πολλές νομικές, οικονομικές, επιστημονικές και ηθικές παραμέτρους. Το διεθνές νομικό πλαίσιο που ρυθμίζει το θέμα, δηλαδή την κατοχύρωση των δικαιωμάτων που συνδέονται με την ανακάλυψη ενός νέου φαρμάκου, ενός νέου εμβολίου, κλπ., αποσκοπεί στην κατοχύρωση αυτών των δικαιωμάτων για τους επιστήμονες και τις φαρμακευτικές εταιρείες που τα αναπτύσσουν και εν συνεχεία τα παράγουν, έτσι ώστε να κατοχυρώνεται η επιστημονική τους έρευνα και να ανταμοίβονται οι κόποι και τα χρήματα που επενδύθηκαν στην προσπάθειά τους. Διαφορετικά, η απελευθέρωση κάθε πατέντας νέου φαρμάκου ή εμβολίου θα αποτελούσε αντικίνητρο ή εμπόδιο στην επιστημονική έρευνα.
Πράγματι, το διεθνές νομικό πλαίσιο προβλέπει ορισμένες εξαιρέσεις για την απελευθέρωση τέτοιων δικαιωμάτων με κριτήρια είτε χρονικά (κατοχύρωση ή απελευθέρωση δικαιωμάτων για ορισμένο χρονικό διάστημα), είτε βάσει επιτακτικής ανθρωπιστικής ανάγκης. Δεν πρέπει επίσης να παραβλέπουμε ότι ειδικά για την ανακάλυψη των εμβολίων κατά του Covid-19, οι περισσότερες φαρμακευτικές εταιρείες έλαβαν γενναία χρηματοδότηση κατά την έρευνα και ανάπτυξη των εμβολίων, καθώς και γενναιόδωρα συμβόλαια αγοράς τους από τα περισσότερα αναπτυγμένα κράτη.
Συνεπώς, η κατάσταση ανάγκης εξαιτίας της πανδημίας που μαστίζει το σύνολο της ανθρωπότητας θα απαιτούσε μια ρεαλιστική και άμεσα πραγματοποιήσιμη λύση, που θα εξισορροπούσε τις ανάγκες προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων (πατέντας) και της αντιμετώπισης μιας σοβαρής υγειονομικής κατάστασης με εκατομμύρια νεκρούς παγκοσμίως.
Η εξίσωση δεν είναι καθόλου εύκολη, ιδίως αν προσθέσουμε σε αυτήν και την παράμετρο της δυνατότητας -ή μάλλον αδυναμίας- άμεσης κατασκευής και λειτουργίας νέων εργοστασίων παραγωγής των εμβολίων σε χώρες της Ασίας ή της Αφρικής, τα οποία θα παράξουν με ασφάλεια τα εμβόλια. Ο ρεαλιστικός λοιπόν συμβιβασμός που θα επέλθει υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας οφείλει να εξασφαλίσει την ισότιμη πρόσβαση όλων των ανθρώπων σε τέτοια εμβόλια και οφείλει να το πετύχει αποτελεσματικά και γρήγορα.
* Ο Πέτρος Τσαντίλας είναι Διδάκτωρ Νομικής – Δικηγόρος και πρ. Μέλος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων (ΑΠΔΠΧ)
