AUKUS: Τα «γκρίζα» σημεία ενός «πυρηνικού» deal με την Κίνα στο στόχαστρο

Οι ΗΠΑ, η Αυστραλία και η Βρετανία παρουσίασαν τις λεπτομέρειες της περίφημης συμφωνίας «AUKUS» (Australia, United Kingdom, United States), που μεταξύ άλλων προβλέπει την παράδοση μέχρι και οκτώ πυρηνικών υποβρυχίων στην Αυστραλία. Το deal, που είχε προκαλέσει και τη μήνη της Γαλλίας καθώς ακύρωσε δική της μεγάλη εξοπλιστική συμφωνία με την Αυστραλία, προωθείται με το βλέμμα «στραμμένο» στο Πεκίνο, σε μια ανοιχτή πλέον αντιπαράθεση για τον έλεγχο και τις σφαίρες επιρροής στην περιοχή του Ινδικού και Ειρηνικού ωκεανού.

Ανώτερος αμερικανός αξιωματούχος ανέφερε στο Reuters ότι η AUKUS απαντάει στις «αυξανόμενες απειλές» στον Ινδο-Ειρηνικό, όχι μόνο σχετικά με τις διεκδικήσεις του Πεκίνου στη Ταϊβάν και στη θάλασσα της  Νότιας Κίνας, αλλά και για τις κινήσεις της Ρωσίας, η οποία έχει πραγματοποιήσει κοινές ασκήσεις στην περιοχή με την Κίνα, καθώς και τη Βόρεια Κορέα. Είναι ενδεικτικό πως το υπουργείο Εξωτερικών της Ταϊβάν χαιρέτισε τη συμφωνία, λέγοντας ότι θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση της «αυταρχικής επέκτασης» και στη διατήρηση της «περιφερειακής ειρήνης και σταθερότητας». Ανάλογες ήταν και οι επίσημες δηλώσεις από την Ιαπωνία.

Ακόμα και σε συμβολικό επίπεδο αξίζει να αναφερθεί πως παρουσίαση της συμφωνίας έγινε με τελετή σε βάση του αμερικανικού Πολεμικού Ναυτικού στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνιας, παρουσία του προέδρου των ΗΠΑ, Τζο Μπαιντεν, του πρωθυπουργού της Αυστραλίας Άντονι Αλμπανέζι και του Βρετανού ομολόγου του Ρίσι Σούνακ. Είναι η πρώτη φορά που η Ουάσιγκτον προσφέρει την τεχνολογία πυρηνικής πρόωσης από την δεκαετία του 1950, όταν το είχε κάνει με τη Βρετανία.

«Τοποθετούμαστε στην καλύτερη δυνατή θέση για να αντιμετωπίσουμε από κοινού τις προκλήσεις του σήμερα και του αύριο», δήλωσε ο Αμερικανός πρόεδρος, ενώ ο Αυστραλός πρωθυπουργός υπογράμμισε πως πρόκειται για «τη μεγαλύτερη επένδυση στην ιστορία της χώρας».

Η τελετή πραγματοποιήθηκε ένα 24ωρο μετά τις δηλώσεις του Κινέζου Πρόεδρου Σι Τζινπίνγκ πως σχέδιό του είναι να μετατρέψει τον στρατό της Κίνας σε ένα «ατσάλινο σινικό τείχος» για «να προστατεύει αποτελεσματικά την εθνική κυριαρχία, την ασφάλεια και τα συμφέροντα της ανάπτυξης».

Το εξοπλιστικό πρόγραμμα της συμμαχίας AUKUS, που προκάλεσε την οργή της Κίνας, εκτιμάται πως θα κοστίσει πάνω από 360 δισεκατομμύρια δολάρια έως τα μέσα της δεκαετίας του 2050. Σε αντίθεση με τα συμβατικά υποβρύχια, τα πυρηνικά μπορούν να παραμένουν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας για εβδομάδες, αποφεύγοντας τον εντοπισμό και αλλάζοντας τις ισορροπίες σε στρατιωτικό επίπεδο.

Αν και κανείς από τους τρεις ηγέτες της συμμαχίας δεν αναφέρθηκε ξεκάθαρα στην Κίνα, υπήρξαν έμμεσες αναφορές. Η συμμαχία AUKUS θα διασφαλίσει «ότι η περιοχή του Ινδικού – Ειρηνικού θα παραμείνει ελεύθερη και ανοικτή», τόνισε ο Τζο Μπάιντεν και πρόσθεσε ότι «με τη συμφωνία δείχνουμε ξανά πώς οι Δημοκρατίες μπορούν να πετύχουν ασφάλεια και ευημερία, όχι μόνο για εμάς (σ.σ. των χωρών που συμμετέχουν στην AUKUS), αλλά για ολόκληρο τον κόσμο». «Τρεις στόλοι υποβρυχίων θα εργάζονται μαζί στον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό για να διατηρούν τους ωκεανούς μας ελεύθερους (…) για πολλές δεκαετίες», είπε ο Σούνακ.

Τα «γρίζα» σημεία και η οργισμένη αντίδραση Κίνας και Ρωσίας

Εκτός των γεωπολιτικών εντάσεων που πυροδοτεί, η εν λόγω συμφωνία έχει προκαλέσει σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τους κινδύνους που ενέχει για την εξάπλωση πυρηνικών όπλων. Στη βάση αυτών των φόβων βρίσκεται το ενδεχόμενο μια χώρα, όπως η Αυστραλία στην προκειμένη περίπτωση, να αξιοποιήσει μια τέτοια συμφωνία ώστε να εμπλουτίσει και επαναεπεξεργαστεί τα πυρηνικά καύσιμα για να τα χρησιμοποιήσει σε πυρηνικά όπλα.

Οι τρεις σύμμαχοι της AUKUS υποστήριξαν πως κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να συμβεί. «Αυτά τα υποβρύχια θα είναι πυρηνοκίνητα, αλλά δεν θα φέρουν πυρηνικά όπλα», τόνισε ο Τζο Μπάιντεν, προσθέτοντας πως επιδίωξή του είναι να συνομιλήσει και με τον Κινέζο ομόλογό του Σι Τζινπίνγκ, χωρίς όμως να διευκρινίσει το χρόνο που θα μπορούσε αυτό να συμβεί. Από την πλευρά του ο Αυστραλός υπουργός Άμυνας Ρίτσαρντ Μαρλς επεσήμανε ότι η χώρα του έχει ενημερώσει την Κίνα για τη συμφωνία.

Ωστόσο σε καμία περίπτωση οι δεσμεύσεις των τριών συμμάχων δεν καθησυχάζουν το Πεκίνο. «Το σχέδιο για τα πυρηνικά υποβρύχια που παρουσιάστηκε από την Aukus είναι μια κραυγαλέα πράξη που συνιστά σοβαρούς κινδύνους διάδοσης των πυρηνικών όπλων, υπονομεύει το διεθνές σύστημα μη διάδοσής τους, τροφοδοτεί κούρσες εξοπλισμών και βλάπτει την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή», τόνισαν εκπρόσωποι της Κίνας στον ΟΗΕ, στέλνοντας ταυτόχρονα μήνυμα στους τρεις εταίρους της συμμαχίας ΗΠΑ, Βρετανία και Αυστραλία.

«Καλούμε τις ΗΠΑ, τη Βρετανία και την Αυστραλία να εγκαταλείψουν τη νοοτροπία του Ψυχρού Πολέμου και του παιχνιδιού μηδενικού αθροίσματος», τόνισε εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών. «Αυτές οι τρεις χώρες δεσμεύονται όλο και περισσότερο σε μια εσφαλμένη και επικίνδυνη οδό, προς όφελος των γεωπολιτικών συμφερόντων τους και μόνο και με πλήρη περιφρόνηση για τις ανησυχίες της διεθνούς κοινότητας», ανέφερε και πρόσθεσε πως η πώληση υποβρυχίων «συνιστά σοβαρό κίνδυνο για την διάδοση των πυρηνικών και αντιβαίνει στους στόχους και τους σκοπούς της Συνθήκης μη διάδοσης» των πυρηνικών.

Σε ανάλογο κλίμα, η Μόσχα κατηγόρησε τις ΗΠΑ, την Αυστραλία και τη Βρετανία ότι ενορχηστρώνουν «χρόνια αντιπαράθεσης» στην Ασία. «Ο αγγλοσαξονικός κόσμος χτίζει μαζικές δομές, όπως η AUKUS, προωθώντας την υποδομή του NATO στην Ασία και ποντάροντας σοβαρά σε πολλά χρόνια αντιπαράθεσης», υπογράμμισε ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ. Το Κρεμλίνο επίσης εξέφρασε ανησυχία για τον κίνδυνο διάδοσης των πυρηνικών. «Σε κάθε περίπτωση, πολλά ερωτήματα εγείρονται σχετικά με το πρόβλημα της μη διάδοσης», πρόσθεσε ο εκπρόσωπος της ρωσικής προεδρίας Ντμίτρι Πεσκόφ, σημειώνοντας πως «απαιτείται ιδιαίτερη διαφάνεια».

Από την πλευρά του ο γενικός διευθυντής της Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, Ραφαέλ Μαριάνο Γκρόσι, εξέφρασε την πίστη του ότι οι εταίροι της AUKUS «δεσμεύονται να διασφαλίσουν ότι πληρούνται τα υψηλότερα πρότυπα μη διάδοσης πυρηνικών όπλων» και δήλωσε ικανοποιημένος από «τις δεσμεύσεις τους και τη διαφάνεια που έχουν επιδείξει μέχρι στιγμής».

«Πιστεύω ότι οι τρεις χώρες είναι πολύ σοβαρές και νομίζω πως έχουν πολύ καλή δουλειά στο πλαίσιο της συνεργασίας με τον διεθνή οργανισμό», υποστήριξε και ο Τζέιμς Άκτον, συνδιευθυντής του προγράμματος πυρηνικής πολιτικής στο Ιδρυμα Κάρνεγκι για τη Διεθνή Ειρήνη. Ωστόσο, εξέφρασε την έντονη ανησυχία του πως με τη συμφωνία ανοίγει ένα «παράθυρο» για παραβίαση της συμφωνίας μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων.

«Το βασικό πρόβλημα με την AUKUS είναι πως δημιουργεί ένα προηγούμενο. Ο φόβος μου δεν ήταν ποτέ πως η Αυστραλία θα έκανε κατάχρηση του πυρηνικού καυσίμου, αλλά ότι στο εξής άλλες χώρες θα μπορούσαν να επικαλεστούν την AUKUS ως προηγούμενο για να εξαιρούν τα πυρηνικά καύσιμα από τις διασφαλίσεις για τη μη διάδοση των πυρηνικών».

Σε τρεις φάσεις το πρόγραμμα για ενίσχυση της στρατιωτικής δύναμης

Όπως ανέφερε ο Λευκός Οίκος, το πρόγραμμα ανάπτυξης των πυρηνικών υποβρυχίων, που φιλοδοξεί να αλλάξει τις ισορροπίες στην ευρύτερη περιοχή του Ινδικού και Ειρηνικού Ωκεανου, θα εξελιχθεί σε τρεις φάσεις.

Η πρώτη φάση θα αφορά την εξοικείωση της Αυστραλίας με την πυρηνική τεχνολογία και τα πυρηνοκίνητα υποβρύχια. Στόχος είναι να αναπτυχθούν στη χώρα από το 2027 εκ περιτροπής τέσσερα αμερικανικά και ένα βρετανικό υποβρύχια στην αυστραλέζικη βάση του Περθ. Σε δεύτερο χρόνο, και αφού το Κογκρέσο δώσει την άδειά του, η Αυστραλία θα αγοράσει τρία αμερικανικά πυρηνοκίνητα υποβρύχια τύπου Virginia, με τη δυνατότητα να αγοράσει δύο ακόμη. Αυτά θα αρχίσουν να παραδίδονται από το 2030.

Στην τρίτη και πιο φιλόδοξη φάση του προγράμματος οι ΗΠΑ, η Αυστραλία και η Βρετανία θα συνεργαστούν για μια νέα γενιά επιθετικών υποβρυχίων, τα οποία θα ονομαστούν SSN AUKUS. Αυτά αναμένεται να παραδοθούν από το τέλος της δεκαετίας του 2030 και τις αρχές της δεκαετίας του 2040.