«Στο βιβλίο του με τίτλο “1984” o Τζορτζ Όργουελ προέβλεψε ότι έως το 2050 ολόκληρη η λογοτεχνία του παρελθόντος θα έχει καταστραφεί: ο Τσόσερ, ο Σαίξπηρ, ο Μίλτον, ο Μπάιρον θα υπάρχουν μόνο σε εκδοχές της Νεογλώσσας, μεταμορφωμένοι όχι απλώς σε κάτι διαφορετικό, αλλά μεταμορφωμένοι σε κάτι αντίθετο από αυτό που ήταν πριν (…) Στην πραγματικότητα, δεν θα υπάρχει καθόλου σκέψη, όπως την αντιλαμβανόμαστε τώρα. Ορθοδοξία σημαίνει να μη σκέφτεσαι – να μη χρειάζεται να σκέφτεσαι».
Με αυτή την ζοφερή πρόβλεψη του βρετανού συγγραφέα ξεκινάει το εκτενές άρθρο των βρετανικών Times που βάζει στο επίκεντρό του την «κουλτούρα της ακύρωσης» [cancel culture], δηλαδή την όψιμη λογοκρισία καλλιτεχνικών και πολιτιστικών έργων του παρελθόντος υπό την «πίεση» κινημάτων όπως το #metoo ή το #blacklivesmatter.
Φαίνεται λοιπόν πως ήρθε η σειρά του «Βάρδου του Εϊβον» να περάσει από τους λογοκριτές του 2021 και να «ακυρωθούν» λογοτεχνικά αριστουργήματα που, ας μην το ξεχνάμε, γράφτηκαν σχεδόν 500 χρόνια πριν από το σήμερα, σε άλλους καιρούς και με άλλα μυαλά.
Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ είναι και αυτός πλέον λοιπόν και επισήμως ένας εκ των «dead white men», των «νεκρών λευκών ανδρών» που αρκετοί κατηγορούν για ρατσισμό και σεξισμό στα έργα του. Αρκετοί είναι αυτοί στην Βρετανία που υποστηρίζουν ένθερμα ότι ο Σαίξπηρ είναι πλέον εντελώς ακατάλληλος [και σίγουρα, 100% λογοτεχνικά παρωχημένος] προκειμένου τα έργα του να διδάσκονται στα σχολικά προγράμματα.
Και δεν είναι μόνο οι απαιτήσεις αυτές που ακούγονται ένθεν και ένθεν: ήδη, το περίφημο Globe Theatre στο Λονδίνο διοργανώνει διάφορα επιμορφωτικά σεμινάρια για δασκάλους και δασκάλες όσον αφορά τον μισογυνισμό, τον σεξισμό και τον ρατσισμό στα έργα του Σαίξπηρ.
Όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα, «στόχος των εν λόγω σεναρίων δεν είναι η καταδίκη του Σαίξπηρ, αλλά το να αποκτήσουν οι διδάσκοντες γνώσεις που θα τους επιτρέψουν να προσεγγίσουν με διαφορετική, πιο σύγχρονη, ματιά τα έργα του, κάποια εκ των οποίων είναι… προβληματικά σύμφωνα με τους υποστηρικτές της cancel culture. Λόγου χάρη, στην «Τρικυμία» το ζήτημα είναι η υποδούλωση του βάρβαρου, μαύρου «Κάλιμπαν», ενώ στο «Ημέρωμα της Στρίγγλας» εγκαλείται ο μισογυνισμός απέναντι στην κεντρική ηρωίδα.
Αίσθηση, ωστόσο, προκαλεί ότι πλην του Σαίξπηρ, πλέον δεν απειλούνται μόνο οι νεκροί, αλλά οι ζώντες που (όχι ότι έκαναν κάτι μεμπτό ή ποινικά κολάσιμο, αλλά απλώς) ασχολούνται με το έργο του Βάρδου. Πρόσφατα παύθηκε από τα ακαδημαϊκά καθήκοντά του στην έδρα Σύνθεσης που φέρει το όνομα του Λέοναρντ Μπερνστάιν στο περίφημο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν ο διακεκριμένος κινεζικής καταγωγής αμερικανός συνθέτης, πιανίστας και μαέστρος Μπράιτ Σενγκ.
Σε τι είδους παράπτωμα υπέπεσε; Το ότι αποπειράθηκε να εισαγάγει τους φοιτητές και τις φοιτήτριές του στον «Οθέλλο» του Τζουζέπε Βέρντι μέσω του σαιξπηρικού/κινηματογραφικού «Οθέλλου» που σκηνοθέτησε το 1965 ο Στιούαρτ Μπερτζ, με πρωταγωνιστή τον Λόρενς Ολίβιε. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι ο κορυφαίος βρετανός ηθοποιός είχε υποδυθεί τον «Οθέλλο» φορώντας μια σγουρή περούκα και έχοντας βάψει το πρόσωπό του κατάμαυρο και τα χείλη του κόκκινα, ούτως ώστε να φαίνονται πιο σαρκώδη. Κάποιοι αντέδρασαν οργισμένα, ο καθηγητής απολογήθηκε μέσω εκτενούς επιστολής του, αλλά οι πανεπιστημιακές αρχές επέλεξαν να τον απομακρύνουν από τη θέση του.
Φυσικά, εδώ εγκαλείται συγκεκριμένα το «blackface», μια παλιά θεατρική πρακτική, στο πλαίσιο της οποίας λευκοί ηθοποιοί έβαφαν κατάμαυρα τα πρόσωπά τους προκειμένου να υποδυθούν μαύρους χαρακτήρες.
Το κίνημα #DisruptTexts
Και δεν είναι μόνο αυτό: ένα νέο εκπαιδευτικό κίνημα στις ΗΠΑ απαγορεύει τη διδασκαλία κλασικών συγγραφέων, όπως ο Όμηρος και ο Σαίξπηρ, καταγγέλλοντας τα κείμενα για σεξισμό και ρατσισμό.
Πρόκειται για το κίνημα #DisruptTexts [Ανακατέψτε τα Κείμενα], που έχει ως στόχο την παρεμπόδιση των μαθητών από την πρόσβαση τους σε έργα κλασικής λογοτεχνίας, όπως ο Βασιλιάς Ληρ ή η Οδύσσεια, γιατί, σύμφωνα με τους υποστηρικτές του, δεν έχουν να προσφέρουν κάτι στην παιδαγωγική διαδικασία καθώς γράφτηκαν πριν από πολλά χρόνια περιγράφοντας περιστατικά βίας, ρατσισμού και μισογυνισμού, που μεταδίδουν λάθος μηνύματα συμπεριφοράς στους μαθητές.
Ένα πρόσφατο άρθρο που δημοσιεύτηκε στην Wall Street Journal κάνει εκτενή αναφορά στην απαγόρευση της διδασκαλίας του Ομήρου σε σχολείο της Μασαχουσέτης. Σύμφωνα με το δημοσίευμα αυτό, οι καθηγητές του σχολείου δηλώνουν περήφανοι που «έκοψαν» τον Όμηρο από την διδακτέα ύλη:
«Είμαστε πολύ περήφανοι να λέμε ότι η Οδύσσεια αφαιρέθηκε φέτος από το πρόγραμμα σπουδών!» αναφέρει καθηγητής, που εκτιμά ότι «στον Όμηρο υπάρχουν ρατσιστικές και σεξιστικές αναφορές που μπερδεύουν το παιδικό μυαλουδάκι».
Υπήρξαν, ασφαλώς, και πολλές αντίθετες αντιδράσεις, όπως λόγου χάρη αυτή του συγγραφέα Τζον Ντελ Αρόζ:
«Είναι τραγωδία το γεγονός ότι, αυτό το κίνημα κατά της διανόησης με στόχο την απαγόρευση των κλασικών κερδίζει έδαφος μεταξύ των εκπαιδευτικών και της εκδοτικής βιομηχανίας», επισημαίνει εμφατικά ο ίδιος στην αμερικανική εφημερίδα, καταλήγοντας με νόημα:
«Αν υπάρχει κάτι κακό στην κλασική λογοτεχνία, αυτό πηγάζει αποκλειστικά από τη μη διδασκαλία της. Σε σύγκριση με τους καλύτερα μορφωμένους συνομηλίκους τους, ωστόσο, [όσοι μαθητές δεν διδαχτούν τα κλασικά κείμενα], θα υποφέρουν από γλωσσική φτώχεια και ελλιπείς πολιτιστικές αναφορές».
