Αν το «ξεχωρίζει σαν τη μύγα μέσα στο γάλα» είχε μια εφαρμογή στα κτίρια τότε σίγουρα η επιτομή του θα ήταν ο Πύργος των Αθηνών. Μέσα σε μια πόλη που κάθε άλλο παρά φιλόξενη έχει αποδειχθεί μέσα στο πέρασμα των χρόνων για τα τεράστια κτίσματα, ο Πύργος των Αθηνών, ξεχωρίζει σχεδόν από κάθε γωνιά της μητρόπολης.
Η δημιουργία του έχει χαρακτηριστεί από κάποιους ως ένα «ρουσφέτι» της χούντας ή μια «ατσούμπαλη» προσπάθεια του δικτατορικού καθεστώτος να δώσει μορφή στη μεγαλομανία του. Για άλλους πάλι ο Πύργος των Αθηνών είναι μια σπουδαία προσπάθεια, η οποία έμεινε μόνο στην αρχή της. Μια προσπάθεια που αν είχε συνεχιστεί στα χρόνια της μεταπολίτευσης θα είχε αλλάξει το πρόσωπο της πρωτεύουσας και δεν αποκλείεται να την είχε κάνει περισσότερο φιλική προς τους κατοίκους της και σίγουρα λιγότερο… «στρυμωγμένη»!
Η όλη «κόντρα» περιορίζεται γύρω από τρία επιχειρήματα: Σεισμοί, Ακρόπολη και… πολεοδομία. Η κάθε πλευρά τα χρησιμοποιεί, όπως συμβαίνει πάντα σε ανάλογες περιπτώσεις, από τη δική της σκοπιά και έτσι το σχετικό ντιμπέιτ συνεχίζεται για δεκαετίες.
Η μοναδική αλήθεια είναι πως μέχρι και σήμερα ο Πύργος των Αθηνών στέκει στο κέντρο της πόλης ακλόνητος και περιμένει να δει αν κάποια στιγμή θα αποκτήσει ταίρι ή όχι.
Η γέννηση ενός ουρανοξύστη
Το καλοκαίρι του 1968 οι Αθηναίοι μαθαίνουν πως η πόλη τους θα αποκτήσει τον πρώτο ουρανοξύστη. Αν μη τι άλλο πρόκειται για μια εντυπωσιακή είδηση. Μια είδηση για την οποία έπρεπε να φτιαχτεί ένας ολόκληρος νόμος! Πρόκειται για τον 395/68 «Περί του ύψους των οικοδομών και ελευθέρας δομήσεως».
Μέχρι εκείνη την εποχή μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος ήταν τα 35 μέτρα. Από το 1985 μέχρι το 2000 το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος ήταν τα 32 μέτρα, από το 2000 έως το 2012 τα 27 μέτρα και από το 2012 μέχρι σήμερα, τα 32 μέτρα.
Μέχρι το 1968 το ψηλότερο κτίριο στην Αθήνα ήταν το 14όροφο Χίλτον Αθηνών, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1963, ενώ τα υπόλοιπα κτίρια ήταν εξαώροφες πολυκατοικίες.
Από εκείνο το καλοκαίρι και μέχρι το 1971 που ο ουρανοξύστης παραδόθηκε έτοιμος προς χρήση, ανέλαβε δράση η οικοδομική εταιρεία «Αλβέρτης – Δημόπουλος Α.Ε.», μία από τις μεγαλύτερες της εποχής εκείνης, με σημαντικά έργα στην Ελλάδα (Αμερικανική και Βρετανική Πρεσβεία, Ευγενίδειο Πλανητάριο κ.ά.) και τη Μέση Ανατολή. Οι ιδιοκτήτες της εταιρείας θέλησαν να κατασκευάσουν έναν ουρανοξύστη στην Αθήνα για να αποτυπώσουν το στίγμα της επιτυχημένης πορείας τους.
Ως χώρος για την ανέγερση του επελέγη ένα οικόπεδο, που βρισκόταν στη διασταύρωση των λεωφόρων Βασιλίσσης Σοφίας και Μεσογείων, που για εκείνη την εποχή ήταν το όριο της Αθήνας του κέντρου και των προαστίων. Τα σχέδια ανατέθηκαν σ’ ένα νεαρό και ανερχόμενο αρχιτέκτονα, τον Ιωάννη Βικέλα. Αυτός επέλεξε να δημιουργήσει ένα μινιμαλιστικό φουτουριστικό κτίριο (ουσιαστικά ένα κουτί) με υαλοπετάσματα, που θα γίνει ο κανόνας για κτίρια εμπορικών χρήσεων στην Αθήνα («γυάλινα κτίρια»).
Δίπλα στον μεγάλο πύργο των 103 μέτρων ύψους και 28 ορόφων υπάρχει και ένας μικρότερος πύργος ύψους λιγότερο από 65 μέτρα, με 12 ορόφους, με κοινά σχεδιαστικά χαρακτηριστικά όσον αφορά την πρόσοψη. Σε αντίθεση όμως με τον Πύργο των Αθηνών, ο μικρότερος πύργος είναι τεθλασμένος. Οι δυο τους συνδέονται στο ύψος του πρώτου ορόφου.
Τα εγκαίνια έγιναν το 1971 από τον υφυπουργό Εθνικής Οικονομίας της χούντας Μιχαήλ Μπαλόπουλο, το όνομα του οποίου έμεινε στην ιστορία για το σκάνδαλο με τα σάπια κρέατα. Ήταν ο μόνος υπουργός της χούντας που κατάφερε (γιατί περί κατορθώματος πρόκειται) να περάσει από δίκη στη διάρκειά της.
Η εταιρεία κατασκευής του Πύργου των Αθηνών, «Αλβέρτης – Δημόπουλος ΑΕ», διαλύθηκε τελικά, μερικά χρόνια αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του ’70.
Γιατί ο Πύργος των Αθηνών έμεινε ο μοναδικός ουρανοξύστης;
Αν κάποιος, ακόμα και σήμερα, ανέβει, για παράδειγμα, στον Λυκαβηττό, θα διαπιστώσει πως η Αθήνα έχει ελάχιστες… πολεοδομικές εξάρσεις. Εκτός από τον 103 μέτρων ουρανοξύστη, θα ξεχωρίσει το Χίλτον και το President στη λεωφόρο Κηφισίας, τον Πύργο Απόλλων στην Πανόρμου και το 20 ορόφων Atrina, πολύ βορειότερα, η πρώτη εμβληματική κατασκευή της μετέπειτα αυτοκρατορίας του Μπάμπη Βωβού.
Υπάρχει βέβαια και ο Πύργος του Πειραιά με ύψος 84 μέτρα, που είναι το ψηλότερο κτίριο στο λιμάνι και το δεύτερο ψηλότερο στην Ελλάδα, μετά τον Πύργο της Αθήνας.
Στην Αθήνα, λοιπόν, σήμερα δεν υπάρχουν ουρανοξύστες, αλλά περί τα 25 ψηλά κτίρια, ύψους από 35 έως 103 μέτρα. Κατά μια… διαβολική σύμπτωση, τα περισσότερα από τα ψηλά κτίρια χτίστηκαν κατά την περίοδο της χούντας, όταν απελευθερώθηκε το ανώτατο ύψος των κτιρίων.
Όσο κι αν αυτό ακούγεται παράξενο, αυτή η «διαβολική σύμπτωση» είναι και μια από τις αιτίες που για πολλούς η Αθήνα δεν απέκτησε μέχρι και σήμερα άλλον ουρανοξύστη. Ο λόγος είναι πολιτικός και έχει να κάνει με την χούντα αφού για πολλές δεκαετίες υπήρχε μια πολεμική –ή έστω μια καχυποψία– από την αρχιτεκτονική κοινότητα ενάντια σε όποιον πρότεινε ανάλογα σχέδια, όπως ανέφερε το 2017 σε δημοσίευμά της η «Καθημερινή».
Η δεύτερη αιτία είναι η Ακρόπολη! Κάθε φορά που ανοίγει η συζήτηση για το χτίσιμο κάποιου ουρανοξύστη στην Αθήνα, η Ακρόπολη έχει τον πρώτο λόγο. Αυτό το πανανθρώπινο μνημείο της παγκόσμιας κληρονομιάς, δεν πρέπει και πιθανότατα δεν πρόκειται να «σκεπαστεί» από τεράστια κτίρια. Και σε αυτή την περίπτωση, πάντως, υπάρχει μια κάποια υπερβολή αφού αυτό θα είχε μια βάση αν μιλούσαμε για το κέντρο της Αθήνας. Ποιον θα πείραζε όμως να χτιζόταν στα νότια ή στα βόρεια της πόλης; Δύσκολα μπορείς να δεις την Ακρόπολη από το Μαρούσι, για παράδειγμα. Αυτή η κουβέντα, πάντως, θυμίζει στους παλαιότερους τις αντιδράσεις που είχε προκαλέσει το 1963 η ανέγερση του Χίλτον επειδή θα έκρυβε… τη θέα προς τον Υμηττό!
Η τρίτη αιτία είναι η σεισμικότητα της Αθήνας και ο φόβος που αυτή προκαλεί. Ένα τεράστιο κτίριο κρύβει προφανείς κινδύνους στην απευκταία περίπτωση μιας μεγάλης σεισμικής δόνησης. Πολλοί φοβούνται πως ένας σεισμός θα μπορούσε να αποδειχθεί καταστροφικός. Ο αντίλογος λέει πως με αυτή τη λογική δεν θα έπρεπε να έχουν ουρανοξύστες μεγαλουπόλεις όπως το Σαν Φρανσίσκο ή το Τόκιο. Και η αλήθεια, πάντως, είναι πως ο Πύργος των Αθηνών, αποδείχθηκε εξαιρετικά ανθεκτικός και στο σεισμό του 1981 και σε εκείνον του 1999!
