Δέκα εκατομμύρια άνθρωποι χωρίς πατρίδα

Απάτριδες είναι περίπου δέκα εκατομμύρια άνθρωποι καθώς δεν έχουν ούτε εθνικότητα, ούτε διαβατήριο, εκτιμά η υπηρεσία για τους πρόσφυγες των Ηνωμένων Εθνών, που ξεκινά εκστρατεία για την εξάλειψη αυτού του φαινομένου απ΄ολόκληρο τον κόσμο σε ορίζοντα δεκαετίας.

Οι απάτριδες στερούνται την πρόσβαση στην ιατρική περίθαλψη, την εκπαίδευση, ενώ δεν απολαμβάνουν και τα πολιτικά τους δικαιώματα όπως το δικαίωμα του εκλέγειν.

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) επιθυμεί να δώσει τέλος σε αυτό το φαινόμενο καλώντας τις χώρες να παραχωρήσουν εθνικότητα σε παιδιά χωρίς πατρίδα και ιθαγένεια σε μέλη εθνικών μειονοτήτων.

Στήριξη στη φιλόδοξη παγκόσμια εκστρατεία του ΟΗΕ προσέφεραν σήμερα -μεταξύ άλλων- ο βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης αιδεσιμότατος Ντέσμοντ Τούτου και η ηθοποιός Αντζελίνα Ζολί, οι οποίοι συνυπογράφουν ανοιχτή επιστολή κάνοντας έκκληση για τη συγκέντρωση «10 εκατομμυρίων υπογραφών για να αλλάξουν 10 εκατομμύρια ζωές».

Κάθε δέκα λεπτά ένα παιδί γεννιέται χωρίς πατρίδα, δήλωσε ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες Αντόνιο Γκουτιέρες εγκαινιάζοντας την εκστρατεία με τίτλο «Ανήκω».

«Η έλλειψη πατρίδας κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται σαν η ίδια η ύπαρξή τους να είναι έγκλημα. Έχουμε μία ιστορική ευκαιρία να δώσουμε τέλος στη μάστιγα αυτή εντός δέκα ετών και να δώσουμε πίσω την ελπίδα σε εκατομμύρια ανθρώπους», είπε ο ίδιος.

Οι απάτριδες δεν απολαμβάνουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και τα προνόμια τα οποία οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν δεδομένα. Αυτά τα «νομικά φαντάσματα» συχνά καταλήγουν απόκληροι, συλλαμβάνονται ή είναι εξαιρετικά ευάλωτοι στην εκμετάλλευση, περιλαμβανομένης της δουλείας.

«Αυτό είναι απολύτως απαράδεκτο…Είναι μία ανωμαλία του 21ου αιώνα», σχολίασε ο Γκουτιέρες.
Ανάμεσα στους διάσημους που συνυπογράφουν την ανοιχτή επιστολή είναι και η ιρανή ακτιβίστρια Σιρίν Εμπαντί, βραβευμένη με Νόμπελ Ειρήνης, η αμερικανίδα σοπράνο Μπάρμπαρα Χέντρικς, ο νοτιοαφρικανός τρομπετίστας της τζαζ Χιού Μασεκέλα, ο αφγανός συγγραφέας Χαλίντ Χοσεΐνι (συγγραφέας του «Χαρταετοί Πάνω από την Πόλη») και το μοντέλο από το Νότιο Σουδάν Άλεκ Ουέκ.

Όπως επισημαίνει το BBC, οι άνθρωποι χάνουν–ή δεν αποκτούν ποτέ–την εθνικότητά τους για πολλούς λόγους: παιδιά που γεννιούνται σε καταυλισμούς προσφύγων συχνά δεν δικαιούνται να αποκτήσουν την ιθαγένεια της νέας χώρας, στην οποία γεννήθηκαν, και δεν έχουν καμία ευκαιρία να επιστρέψουν στη χώρα των γονέων τους για να διεκδικήσουν εκεί εθνικότητα.

Επίσης, εθνικές μειονότητες, όπως η κοινότητα των Ροχίνγκια στη Μιανμάρ (πρώην Βιρμανία), δεν λαμβάνουν εθνικότητα, γεγονός που τους στερεί πολλά δικαιώματα.

Σε 27 χώρες, δεν επιτρέπεται στις γυναίκες να «κληροδοτήσουν» στα παιδιά τους την εθνικότητά τους, γεγονός που, σύμφωνα με την UNHCR, δημιουργεί γενιές απάτριδων.

Η Ύπατη Αρμοστεία επισημαίνει, όπως μεταδίδει το BBC, ότι ορισμένες χώρες αντιμετωπίζουν σοβαρά το ζήτημα κι επικαλείται το παράδειγμα της πρώην σοβιετικής δημοκρατίας, του Κιργιστάν, η οποία την τελευταία πενταετία παραχώρησε την ιθαγένεια σε 65.000 Ρώσους.

Τα Ηνωμένα Έθνη δεσμεύτηκαν για πρώτη φορά να αντιμετωπίσουν το ζήτημα με την υπογραφή της Σύμβασης του 1954 που αφορά το καθεστώς των απάτριδων και στη συνέχεια με σχετική Σύμβαση του 1961. Ωστόσο, οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων υποστηρίζουν ότι έκτοτε δεν έχει σημειωθεί αρκετή πρόοδος.

Η κατανομή των απάτριδων ανά τον κόσμο

ΜΙΑΝΜΑΡ (πρώην Βιρμανία): Η κοινότητα των Ροχίνγκια που κατοικεί στα δυτικά της χώρας υφίσταται διακρίσεις. Σε αντίθεση με την πλειονότητα των κατοίκων που είναι βουδιστές, εκείνοι είναι μουσουλμάνοι με καταγωγή από τη Νότια Ασία. Το 1982, η Μιανμάρ ψήφισε νόμο που τους στερεί την πρόσβαση στην ιθαγένεια. Πολλοί από αυτούς κατέφυγαν στο Μπανγκλαντές το 1991 και το 1992, ύστερα από κυβερνητική καταστολή. Δεκάδες χιλιάδες άλλοι εγκατέλειψαν τη χώρα έπειτα από εθνοτικές συγκρούσεις το 2012. Στη Μιανμάρ εκτιμάται ότι ζουν περίπου 800.000 με 1,33 εκατομμύρια Ροχίνγκια και 200.000 με 500.000 στο Μπανγκλαντές. Κάποιοι καταλήγουν να πωλούνται ως σκλάβοι.

ΚΟΥΒΕΪΤ: Πολλοί άνθρωποι που ανήκουν στις νομαδικές φυλές των Βεδουϊνων δεν έλαβαν την ιθαγένεια όταν η χώρα ανεξαρτητοποιήθηκε το 1961. Οι απόγονοί τους είναι γνωστοί ως “μπιντούν”, το οποίο στα αραβικά σημαίνει “χωρίς” (εθνικότητα). Υπολογίζεται ότι περίπου 93.000 με 140.000 μπιντούν ζουν σήμερα στο Κουβέιτ και πολλοί άλλοι σε άλλα σημεία του κόσμου. Δεν έχουν πρόσβαση στη δωρεάν εκπαίδευση, την περίθαλψη και σε πολλούς εργασιακούς χώρους.

ΑΚΤΗ ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΟΥ: Στη διάρκεια του 20ου αιώνα, η Ακτή Ελεφαντοστού ενθάρρυνε εκατομμύρια μεταναστών, κυρίως από την Μπουρκίνα Φάσο, το Μαλί και την Γκάνα, να εργαστούν στις φυτείες βαμβακιού και καφέ της χώρας. Τουλάχιστον το ένα τέταρτο του πληθυσμού εκτιμάται ότι έχει καταγωγή από άλλη χώρα. Το ζήτημα του ποιός είναι αυτόχθων και ποιός όχι πυροδότησε δύο εμφυλίους πολέμους. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι στη χώρα ζουν 700.000 απάτριδες.

ΣΥΡΙΑ: Το 1962, πολλοί Κούρδοι στα βορειοανατολικά στερήθηκαν την ιθαγένειά τους. Η οργάνωση Human Rights Watch υποστηρίζει ότι η κίνηση αυτή εντασσόταν σε σχέδιο “εξισλαμισμού” του πληθυσμού. Πριν από τον πόλεμο στη Συρία ζούσαν περίπου 300.000 απάτριδες Κούρδοι. Αντιδρώντας στη λαϊκή εξέγερση το 2011, ο πρόεδρος Μπασάρ αλ Άσαντ δεσμεύτηκε ότι θα παραχωρήσει υπηκοότητα σε πολλούς απάτριδες Κούρδους. Σύμφωνα με εκτίμηση του 2013, ο αριθμός των απάτριδων έχει μειωθεί σε 160.000, αλλά αυτό κατά πάσα πιθανότητα οφείλεται στο ότι πολλοί εγκατέλειψαν τη χώρα για να γλιτώσουν από τον πόλεμο. Ειδικοί, πάντως, προειδοποιούν ότι τα βρέφη που γεννιούνται από γυναίκες πρόσφυγες από τη Συρία που έχουν καταφύγει στο Λίβανο ή στην Ιορδανία κινδυνεύουν να καταλήξουν χωρίς πατρίδα.

ΝΕΠΑΛ: Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι θεωρείται ότι είναι απάτριδες στο Νεπάλ παρότι δεν υπάρχουν επίσημα στοιχεία. Μέρος του προβλήματος οφείλεται στους νόμους που απαγορεύουν στις γυναίκες να κληροδοτούν την εθνικότητα στα παιδιά τους. Επίσης, υπάρχουν απάτριδες που απελάθηκαν από το Μπουτάν τη δεκαετία του 90.

ΤΑΪΛΑΝΔΗ: Περισσότεροι από 500.000 άνθρωποι είναι απάτριδες. Πολλοί από αυτούς προέρχονται από φυλές που κατοικούν στα βουνά όπως οι Γιάο, Χμονγκ και Κάρεν που κατοικούν στα ορεινά σύνορα με την Μιανμάρ και το Λάος κι έχουν δικό τους πολιτισμό και γλώσσα. Η κυβέρνηση αρνείται να τους παραχωρήσει ταυτότητα ή πρόσβαση στις κρατικές υπηρεσίες καθιστώντας τους ευάλωτους στην εμπορία ανθρώπων (trafficking).

ΔΟΜΙΝΙΚΑΝΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ: Την τελευταία δεκαετία, η κυβέρνηση της χώρας προχώρησε σε αλλαγές στη νομοθεσία περί ιθαγένειας που αφορά κυρίως τους κατοίκους με καταγωγή από την Αϊτή οι οποίοι έχουν όμως γεννηθεί στη Δομινικανή Δημοκρατία. Επειτα από δικαστική απόφαση του 2013, σε συνδυασμό με μεταρρυθμίσεις που προηγήθηκαν, περίπου 210.000 άνθρωποι κατέληξαν απάτριδες.

ΙΡΑΚ: Ο αριθμός των απάτριδων εκτιμάται ότι ανέρχεται σε 120.000, αλλά η κυβέρνηση τον αμφισβητεί και μέχρι που ενέσκηψε η παρούσα κρίση βρισκόταν υπό αναθεώρηση. Υπάρχουν πολλές κατηγορίες απάτριδων στη χώρα, περιλαμβανομένων των Κούρδων σιιτών της κοινότητας των Φάιλι. Το 1980, 220.000 με 300.000 Κούρδοι Φάιλι στερήθηκαν την ιθαγένεια και πολλοί υποχρεώθηκαν να περάσουν από τη μεθόριο στο Ιράν.

ΕΣΘΟΝΙΑ/ΛΕΤΟΝΙΑ/ΡΩΣΙΑ: Οταν διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση, πολλοί Ρώσοι εγκλωβίστηκαν στα νεοσυσταθέντα κράτη της Βαλτικής και χαρακτηρίστηκαν «μη πολίτες». Στην Εσθονία και στη Λετονία, οι Ρώσοι έχουν δυσκολίες απόκτησης της ιθαγένειας και συχνά πέφτουν θύματα διακρίσεων. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ για το 2013, υπάρχουν περισσότεροι από 90.000 Ρώσοι απάτριδες στην Εσθονία και τουλάχιστον 280.000 στη Λετονία. Στη Ρωσία κατοικούν 178.000 απάτριδες.

ΕΥΡΩΠΗ: Οι Ρομά, οι οποίοι κατάγονται από την Ινδία, είναι συγκεντρωμένοι στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Δεκάδες χιλιάδες από αυτούς δεν έχουν εθνικότητα. Υστερα από τον διαμελισμό της Τσεχοσλοβακίας και της Γιουγκοσλαβίας, τα διάδοχα κράτη ισχυρίστηκαν ότι οι άνθρωποι αυτοί ανήκαν κάπου αλλού. Άλλοι Ρομά στο Κόσοβο και στη Βοσνία έχουν καταλήξει απάτριδες εξαιτίας του εκτοπισμού τους από τον πόλεμο. Οικογένειες Ρομά συχνά δεν δηλώνουν τη γέννηση των παιδιών τους και δεν φέρουν τίτλους ιδιοκτησίας προτιμώντας να κληροδοτούν ανεπίσημα την περιουσία τους σε συγγενείς τους, γεγονός που καθιστά δύσκολο να αποδείξουν την καταγωγή τους.

ΜΑΛΑΙΣΙΑ: Δεκάδες χιλιάδες παιδιά στο κρατίδιο Σαμπάχ στο Βόρνεο είναι απάτριδες. Είναι παιδιά Ινδονήσιων ή Φιλιππινέζων που έχουν μεταναστεύσει εκεί για να εργαστούν. Δεν έχουν δικαιώματα στην εκπαίδευση και στην περίθαλψη και πολλοί καταλήγουν στην παρανομία, εκμεταλλευόμενοι την παιδική εργασία.