Το 1992 η Καθολική Εκκλησία ζήτησε επισήμως συγγνώμη για την καταδίωξη του αστρονόμου του 17ου αιώνα Γαλιλαίου, ο οποίος είχε «τολμήσει» να υποστηρίξει ότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο.
Το 2008 το Βατικανό εξέτασε μέχρι και το ενδεχόμενο να τοποθετήσει ένα άγαλμά του.
Ποιος ακολουθεί;
Θα μπορούσε το επόμενο «συγχωροχάρτι» να πάρει ένα άθεος φιλόσοφος του 19ου αιώνα;
Το 2009 ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα του Βατικανού, παρουσίαζε με θετικό τρόπο τον Καρλ Μαρξ. Ο συγγραφέας, ο γερμανός ιστορικός Georg Sans, υμνούσε τον Μαρξ για την κριτική του σε ό,τι αφορούσε την αλλοτρίωση και την αδικία που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι της εργατικής τάξης, σε έναν κόσμο όπου λίγοι προνομιούχοι κατέχουν το κεφάλαιο. Ο Sans, όπως αναφέρει η Lynn Parramore στο truth-out.org, άφηνε να εννοηθεί ότι οι απόψεις του Μαρξ ήταν επίκαιρες όσο ποτέ εκείνη τη χρονιά: «Πρέπει να αναρωτηθούμε, αν οι μορφές αλλοτρίωσης για τις οποίες είχε μιλήσει ο Μαρξ προέρχονται από το καπιταλιστικό σύστημα».
Ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄, ωστόσο, υποστήριζε άλλο «τροπάριο», καταγγέλλοντας το μαρξισμό ως μία από τις μεγάλες μάστιγες της σύγχρονης εποχής.
Ο Πάπας Φραγκίσκος, ο 266ος Πάπας της Καθολικής Εκκλησίας, που εξελέγη στις 13 Μαρτίου 2013, φαίνεται να είναι εντελώς διαφορετικός.
Πρόσφατα σχόλιά του σχετικά με τον καπιταλισμό, υπονοούν ότι είναι ένας άνθρωπος που καταλαβαίνει από οικονομικά –ειδικά τη σχέση μεταξύ του αχαλίνωτου καπιταλισμού και της αδικίας. Σε ένα κείμενο 84 σελίδων που δημοσίευσε πρόσφατα, ο Πάπας Φραγκίσκος μίλησε με σκληρό ύφος για το βάναυσα, άδικο οικονομικό σύστημα της εποχής, ένα λόγο που ο ίδιος ο Μαρξ θα χειροκροτούσε.
«Ακριβώς όπως η εντολή “Ου φονεύσεις”, θέτει ένα σαφές όριο, προκειμένου να διαφυλάξει την αξία της ανθρώπινης ζωής, σήμερα πρέπει επίσης να πούμε “ου φονεύσεις” σε ένα οικονομικό σύστημα που προάγει τον αποκλεισμό και την ανισότητα. Αυτή η οικονομία σκοτώνει…
Όσο δε λύνονται με δραστικό τρόπο τα προβλήματα των φτωχών, απορρίπτοντας την απόλυτη αυτονομία των αγορών και της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας και καταπολεμώντας τις διαρθρωτικές αιτίες της ανισότητας, δε θα βρεθεί καμία λύση για τα προβλήματα ολόκληρου του πλανήτη».
Ποιος να το περίμενε αυτό;
Για να είναι κανείς σε θέση να κατανοήσει τι συμβαίνει, προσθέτει το δημοσίευμα, πρέπει να γνωρίζει λίγα πράγματα για τη θεολογία της απελευθέρωσης, ενός κινήματος που προήλθε από τη γενέτειρα του Πάπα Φραγκίσκου, Λατινική Αμερική.
Η θεολογία της απελευθέρωσης, ήταν ένα καθολικό φαινόμενο που επικεντρώθηκε στην ενεργό καταπολέμηση της οικονομικής και κοινωνικής καταπίεσης. Είναι ο «χώρος» όπου συναντώνται οι ιδέες του Καρλ Μαρξ και της Καθολικής Εκκλησίας.
Παρότι ο Μαρξ ήταν σίγουρα άθεος, οι καθολικοί που υποστηρίζουν τη θεολογία της απελευθέρωσης, αντιλαμβάνονται ότι η στάση του απέναντι στη θρησκεία είχε δύο αποχρώσεις. Την έβλεπε σαν ένα νόμισμα με δύο πλευρές: μια συντηρητική δύναμη που μπορούσε να μπλοκάρει τις θετικές αλλαγές, αλλά και ως μια δεξαμενή ενέργεια που θα μπορούσε να αντισταθεί στην αδικία.
Ο Gustavo Gutiérrez ήταν ένας περουβιανός καθολικός ιερέας, ο οποίος μεγάλωσε σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας. Χρησιμοποίησε τις ιδέες του Μαρξ για την ιδεολογία, τις τάξεις και τον καπιταλισμό για να αναπτύξει μια οπτική για το πώς ο χριστιανισμός θα μπορούσε να βοηθήσει τους φτωχούς, όσο βρίσκονταν επάνω στη Γη, παρά να τους προσφέρει απλά «παρηγοριά στους Ουρανούς».
Καθώς η Λατινική Αμερική έβλεπε την άνοδο δικτατορικών καθεστώτων κατά τις δεκαετίες 1960-1970, ο Gutiérrez καλούσε τους καθολικούς να αγαπούν τον πλησίον τους και να προσπαθήσουν να μεταμορφώσουν την κοινωνία τους σε κάτι καλύτερο.
Οι υποστηρικτές της νέας θεολογίας της απελευθέρωσης επέμεναν στην ενεργό συμμετοχή και εμπλοκή στην κοινωνική και οικονομική αλλαγή. Έκαναν λόγο για εναλλακτικές δομές και δημιουργικούς τρόπους –όχι βίαιους- για να απελευθερωθούν όλοι οι φτωχοί από όλες τις μορφές καταπίεσης και κακοποίησης.
Η επίσημη ιεραρχία της Καθολικής Εκκλησίας είχε τεταμένες σχέσεις με τους υποστηρικτές της θεολογίας της απελευθέρωσης, όμως ορισμένοι παρατηρητές του Πάπα Φραγκίσκου, αναφέρουν ότι φαίνεται πως έχει ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία.
Στις αρχές του περασμένου Σεπτέμβρη, ο νέος προκαθήμενος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας συνάντησε από κοντά τον Gutiérrez.
Μετά από αυτό, η εφημερίδα του Βατικανού δημοσίευσε ένα δοκίμιο, στο οποίο υποστήριζε ότι με ένα Λατινοαμερικάνο Πάπα να ηγείται της Εκκλησίας, η θεολογία της απελευθέρωσης δε θα έμενε άλλο «στη σκιά, στην οποία είχε παραμείνει για πολλά χρόνια, τουλάχιστον στην Ευρώπη».
Ο καθολικός κόσμος πλέον «κρέμεται από τα χείλη» του Πάπα Φραγκίσκου, ο οποίος καλεί τους πολιτικούς να εξασφαλίσουν στους λαούς «αξιοπρεπή εργασία, εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη» και καταφέρεται εναντίον της «ειδωλολατρίας του χρήματος».
Βέβαια, από την άλλη, συνεχίζει το δημοσίευμα, η αντίθεσή του να γίνονται και οι γυναίκες ιερείς, καταδεικνύει ότι δεν είναι ακόμη έτοιμος να αγκαλιάσει την ισότιμη μεταχείριση των γυναικών, όμως έκανε ένα βήμα μπροστά λέγοντας ότι οι γυναίκες θα πρέπει να έχουν μεγαλύτερη επιρροή στην Εκκλησία.
Καθολικοί ιερείς, ειδικά στις ΗΠΑ, αλλά και στην Ευρώπη, δεν ξέρουν πώς να αντιμετωπίσουν αυτήν την αντικαπιταλιστική ρητορική του και τις ιδέες για αλληλεγγύη απέναντι στους φτωχούς. Για πολλά χρόνια, πολλοί θεωρούσαν τον Μαρξ και την κριτική του στον καπιταλισμό «ξεπερασμένη». Άλλοι όμως έβλεπαν την απορρύθμιση, παγκοσμιοποίηση και αναδιανομή του πλούτου… προς τη μεριά των πλουσίων, ως μια ιδιαίτερα δυσάρεστη και επιθετική μορφή καπιταλισμού, που ερχόταν όλο και περισσότερο σε αντίθεση με τις χριστιανικές αξίες. Αντί να γίνεται πιο δίκαιος και μετριοπαθής, ο καπιταλισμός γινόταν όλο και πιο βίαιος και ακραίος.
Ο Μαρξ, ο οποίος είχε προβλέψει ότι ο καπιταλισμός θα προκαλούσε τεράστιες ανισότητες, ακούγεται αρκετά «προφητικός» πια.
Ίσως ο Πάπας Φραγκίσκος να αποδειχτεί «ανοιχτός» στο να λάβει υπόψη του τις ιδέες του Μαρξ, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα πιο ανθρωποκεντρικό οικονομικό σύστημα.
«Ορισμένοι άνθρωποι εξακολουθούν να υποστηρίζουν και να υπερασπίζονται θεωρίες που υποθέτουν ότι η οικονομική ανάπτυξη, μέσα σε ένα σύστημα ελεύθερης αγοράς, θα επιφέρει περισσότερη δικαιοσύνη στον κόσμο και λιγότερο αποκλεισμό. Η άποψη αυτή, που δεν έχει επιβεβαιωθεί από τα γεγονότα, εκφράζει μια ακατέργαστη και αφελή εμπιστοσύνη στην καλοσύνη εκείνων που κυνηγούν την οικονομική δύναμη στη λειτουργία του οικονομικού συστήματος που ήδη επικρατεί» είπε καταγγέλλοντας την κυριαρχία της ελεύθερης αγοράς επάνω στους ανθρώπους, τον ακρογωνιαίο λίθο της νεοκλασικής οικονομικής θεωρίας, που «αγκάλιασε» ο Milton Friedman, ο Alan Greenspan και ένα μεγάλο μέρος του αμερικανικού πολιτικού κατεστημένου.
