Η ιστορία της τέχνης στα ακραία και βίαιά της

Συγκρινόμενη με βαριές χειρωνακτικές εργασίες και ολότελα αντρικές δουλειές, η τέχνη μοιάζει συχνά να αφορά σε καλλιεργημένους ανθρώπους που δεν φημίζονται ακριβώς για το σκληρό και οξύθυμο του χαρακτήρα τους. Αν και το αξίωμα χωρά βέβαια πολλή συζήτηση και άλλες τόσες εξαιρέσεις, μιας και η ιστορία της τέχνης είναι γεμάτη από περιστατικά που κοντράρουν στην τρέχουσα αντίληψη περί καλλιτεχνικής ιδιοσυστασίας. Άλλες εποχές άλλα ήθη δηλαδή…

Η ανατριχιαστική συμμορία του Καραβάτζιο

Ο Μικελάντζελο Μερίζι ντα Καραβάτζιο είναι το αρχέτυπο του κακού παιδιού της τέχνης. Στον σύντομο και μαινόμενο βίο του έκανε πολλά και διάφορα, που περιλάμβαναν από αχαλίνωτες σεξουαλικές σχέσεις με γυναίκες και άντρες, μονομαχίες καθ’ εκάστη, επίθεση με μαχαίρι σε πόρνη και φόνος φυσικά, όταν μαχαίρωσε έναν μαστροπό στον καβάλο! Ο ορφανεμένος νεαρός Καραβάτζιο πήρε σύντομα τους δρόμους και ζούσε τώρα με κρασί, τζόγο και καυγάδες, ενώ φέρεται να βρήκε απασχόληση ακόμα και ως προστάτης ιερόδουλων. Αν και τίποτα δεν μπορούσε να συγκριθεί με τη διαβόητη συμμορία της Ρώμης, στην οποία βρήκε μια ολόθερμη αγκαλιά: μια ομάδα ζωγράφων και ξιφομάχων δηλαδή που ζούσαν με το πρότυπο «χωρίς ελπίδα, χωρίς φόβο» (nec spe, nec metu), μοιάζοντας περισσότερο με τη σπείρα του «Κουρδιστού Πορτοκαλιού» παρά με καλλιτεχνικό κίνημα. Η συμμορία έβγαινε τα βράδια καβάλα στα άλογά τους και ντυμένοι σαν ιππότες αναζητώντας φασαρίες και ξεκαθαρίζοντας λογαριασμούς με αντίπαλες ομάδες. Όπως ξέρουμε, το 1606 και έπειτα από πλήθος δειγμάτων της καταστρεπτικής του μανίας, ο Καραβάτζιο σκότωσε τον γνωστό μαστροπό της Ρώμης, Ρανούτσιο Τομασόνι, και έγινε φυγάς για να γλιτώσει τη σύλληψη. Τώρα άλλαζε τις πόλεις σαν πουκάμισα, αν και συνέχισε να είναι βίαιος και οξύθυμος, μετρώντας καυγάδες και μονομαχίες παντού. Όντας φιλοξενούμενος στη Μάλτα, επιτέθηκε σε ιππότη του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη, αν και κατάφερε να αποδράσει, οι ιππότες δεν ξέχασαν ωστόσο τον βίαιο φιλοξενούμενό τους και, σύμφωνα με τους βιογράφους του, εκείνοι κρύβονταν πίσω από τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του στη Νάπολη το 1609: κάποιος επιτέθηκε στον Καραβάτζιο στο καπηλειό και τον τραυμάτισε σοβαρά, παραμορφώνοντας το πρόσωπό του. Δεν πέθανε εκεί, αν και δεν ανέρρωσε πλήρως ποτέ. Έφυγε από τον κόσμο λίγο αργότερα, τον Ιούλιο του 1610 σε γειτονικό λιμάνι της Ρώμης, κάτω από μυστηριώδεις συνθήκες, αν και όλοι υποπτεύονταν δολοφονία, καθώς ο μαέστρος του φωτός και της σκιάς παραείχε κάνει πολλούς και σημαντικούς εχθρούς…

Ο Φρα Φίλιππο Λίπι εκμαυλίζει καλόγρια

Ο μεγάλος φλωρεντινός ζωγράφος ήταν ένας εξαιρετικά προικισμένος καλλιτέχνης που είχε ωστόσο την ατυχία να είναι σύγχρονος των μεγάλων δασκάλων της αναγεννησιακής τέχνης. Από την άδικη αυτή σύγκριση είναι που δεν πήρε ποτέ τη θέση που στα σίγουρα δικαιούται. Αν και υπήρχε ένας τομέας που επισκίασε τους συγχρόνους του καλλιτέχνες: οι αμοραλιστικές σεξουαλικές του περιπέτειες που μοιάζουν με σενάριο «ροζ» ταινίας! Οι εγκυκλοπαίδειες τέχνης τον απεικονίζουν ως «έναν άντρα που κυριαρχούνταν από ερωτικά πάθη και αμέτρητα ειδύλλια», κι αυτό γιατί όταν δεν ζωγράφιζε κυνηγούσε τον ποδόγυρο και περνούσε τον χρόνο του σε σαλιαρίσματα με κυρίες και δεσποινίδες. Παρά τη διαβόητη φήμη που τον ακολουθούσε, το 1456 ανέλαβε μια παραγγελία για μια τοιχογραφία σε γυναικεία μονή, παρά το γεγονός ότι αυτό δεν φάνταζε καθόλου σοφό. Από την πρώτη κυριολεκτικά στιγμή, ξελόγιασε μια καλόγρια, την οποία του είχε εκχωρήσει η ηγουμένη ως μοντέλο για το έργο του. Ανάλογα με τις πηγές, ο Λίπι είτε το έσκασε με την καλόγρια είτε την απήγαγε, αν και το γεγονός ότι την εκμαύλισε και την ώθησε σε μια ζωή ακολασίας παραμένει. Το σκάνδαλο έγινε γνωστό στα πέρατα των ιταλικών βασιλείων, αν και δεν ήταν πολλά αυτά που θα μπορούσαν να κάνουν, μιας και ο ζωγράφος προστατευόταν από τους πανίσχυρους Μέδικους, οι οποίοι έπεισαν τον Πάπα να του δώσει χάρη με αντάλλαγμα μια μικρή δόση βασανιστηρίων. Ο Λίπι πέρασε το υπόλοιπο του βίου του με την πρώην καλόγρια, αν και του απαγόρευσαν σοφά να ξαναβρεθεί κοντά σε μοναστήρι…

Οι ιταλοί φουτουριστές και ο μεγαλύτερος καυγάς στην ιστορία της τέχνης

Ο φουτουρισμός, το γνωστό καλλιτεχνικό κίνημα της Ιταλίας εκεί στη στροφή του 20ού αιώνα, αποθέωνε τον φασισμό και καλούσε σε ολοκληρωτική καταστροφή του παλιού ώστε να γίνει χώρος για το νέο. Λάτρευαν τον πόλεμο, την ταχύτητα, την τεχνολογική πρόοδο, τη μηχανοποίηση του κόσμου και αργότερα τον φασισμό, αν και αυτό που έβρισκαν πραγματικά ακαταμάχητο ο Φιλίπο Τομάσο Μαρινέτι και η παρέα του ήταν η βία. Η βία και ο πόλεμος ήταν θετικές δυνάμεις αλλαγής και η κτηνωδία μια ευγενής δράση με κοινωνικό αντίκτυπο. Όταν λοιπόν οι μιλανέζοι φουτουριστές τα έσπασαν με τους φλωρεντινούς ομοϊδεάτες τους, ένα μόνο αποτέλεσμα ήταν δυνατό. Ο Άρντενγκο Σόφιτσι έγραψε μια βιτριολική κριτική το 1910 κατά των μιλανέζων φουτουριστών και αυτοί ντύθηκαν τα χρώματα του πολέμου (και εξοπλίστηκαν με εργαλεία μάχης) παίρνοντας το τρένο για τη Φλωρεντία. Όταν έφτασαν, κατευθύνθηκαν αμέσως στο στέκι των φλωρεντινών οπαδών του κινήματος, σε ένα καφέ στο κέντρο της πόλης δηλαδή, βρήκαν τον Σόφιτσι και του άλλαξαν τα φώτα στο ξύλο. Ο Σόφιτσι δεν ήταν φυσικά μόνος και σύντομα μαζεύτηκαν στο καφέ όλα τα μέλη της τοπικής φουτουριστικής σχολής, πυροδοτώντας έτσι τον επικότερο ίσως καυγά στην ιστορία της τέχνης! Το ξυλοκόπημα διάρκεσε μάλιστα αρκετές ώρες και γενικεύτηκε στους δρόμους της Φλωρεντίας, έληξε δε μόνο όταν όλοι μα όλοι οι εμπλεκόμενοι σύρθηκαν στο τοπικό αστυνομικό τμήμα. Το καφέ διαλύθηκε ολοσχερώς, πολλοί τραυματίστηκαν σοβαρά, αν και οι διαφορές είχαν τακτοποιηθεί. Το βίαιο ξεκαθάρισμα λογαριασμών καταλάγιασε τα ήθη και πλέον μιλανέζοι και φλωρεντινοί φουτουριστές ήταν και πάλι φίλοι καρδιακοί…

Ο Μιχαήλ Άγγελος τσαλαβουτά στην πορνογραφία

Ο Τιτάνας της Αναγέννησης ήταν τόσο μεγάλος καλλιτέχνης που ακόμα και οι χιονάνθρωποι που έφτιαχνε θεωρούνταν στην εποχή του έργα τέχνης! Αν και υπήρχε κάτι ακόμα στο οποίο ήταν εξίσου καλός, κάτι που δεν φαίνεται φυσικά όταν θαυμάζουμε με το στόμα ανοιχτό τον Δαυίδ, το μεγάλο του αριστούργημα. Κι αυτό γιατί τη δραστηριότητα αυτή την εξασκούσε ο μεγάλος δάσκαλος της τέχνης μόνο στον λιγοστό ελεύθερο χρόνο του. Τελειώνοντας λοιπόν τον Δαυίδ του και πριν αναλάβει να φιλοτεχνήσει την Καπέλα Σιξτίνα, ο Μιχαήλ Άγγελος χάρισε στην ανθρωπότητα ένα από τα πιο ωμά και κακόγουστα σκίτσα της ιστορίας της τέχνης: έναν άντρα δηλαδή που σκύβει και επιδεικνύει αυθάδικα τον πρωκτό του στον κόσμο! Την ίδια ώρα, έγραφε ποίηση με στίχους που δεν προσιδιάζουν στη μεγαλειότητά του ως καλλιτέχνη: «Ούρα! Πόσο καλά τα ξέρω / ένας αγωγός που στάζει». Και βέβαια ένα από τα γνωστότερα στιχάκια του είναι ολότελα αφιερωμένο στα περιττώματα. Κι αυτά δεν είναι παρά η κορυφή του παγόβουνου τόσο των τραχιών ποιημάτων όσο και των πορνογραφικών σκίτσων του, που βγήκαν όλα από το ίδιο μυαλό και το ίδιο χέρι που μας χάρισε μια σειρά από τα κορυφαία κομψοτεχνήματα της Αναγέννησης. Παρά το γεγονός ότι αυτά κρατήθηκαν για πάντα στα συρτάρια του, αποκαλύπτουν το περίπλοκο του χαρακτήρα του και δείχνουν μια σκοτεινή και σαφώς λιγότερο εγκεφαλική πλευρά του εαυτού του…

Τα μπαλέτο που πυροδότησε βίαιες αναταραχές

Είναι γεγονός ότι οι λέξεις «μπαλέτο» και «ταραχές» δεν εμφανίζονται και πολύ συχνά στην ίδια πρόταση, αν και το κοινό των αρχών του 20ού αιώνα ήταν αναμφίβολα τελείως διαφορετικό από τα σημερινά ευλαβικά πλήθη. Όταν λοιπόν ο συνθέτης Ιγκόρ Στραβίνσκι παρουσίασε στο Παρίσι το νέο του χορόδραμα «Ιεροτελεστία της Άνοιξης» στις 29 Μαΐου 1913, το φιλοθεάμον κοινό εξοργίστηκε τόσο που έγινε κακός χαμός! Παρά το γεγονός ότι σήμερα θεωρείται κλασικό αριστούργημα, η «Ιεροτελεστία της Άνοιξης» ήταν στην εποχή της επαναστατική και ολότελα πειραματική. Τόσο που πριν καν ανοίξει η αυλαία, οι πρώτες νότες της ορχήστρας έκαναν το πλήθος να γιουχάρει, να πετά αντικείμενα και να καταριέται μεγαλόφωνα. Όταν μάλιστα ξεκίνησε ο χορός, ο κόσμος τρελάθηκε και η παραγωγή μετατράπηκε σε ρινγκ! Η παρισινή ελίτ (μεταξύ της οποίας ο Πάμπλο Πικάσο και ο Μαρσέλ Προυστ) σοκαρίστηκε άνευ προηγουμένου από την επαναστατική μουσική σύνθεση, αλλά και από την πρωτοποριακή χορογραφία του Νιζίνσκι. Οι θεατές αποχωρούσαν εξοργισμένοι και προσβεβλημένοι, θεωρώντας φυσικότατα πως είχαν πέσει θύματα απάτης. Αποδοκιμασίες, γέλια, σφυρίγματα και οργισμένες φωνές εξελίχθηκαν σε δυνατές κραυγές, σκέπασαν ακόμα και τον ήχο της ορχήστρας πριν κλιμακωθούν σε άγριες συμπλοκές μεταξύ των θεατών, με αποτέλεσμα να επέμβει η αστυνομία και να βγάλει έξω από την αίθουσα τουλάχιστον σαράντα νοματαίους! Ο ίδιος ο Στραβίνσκι είπε στη βιογραφία του: «Βγήκα από την αίθουσα από τα πρώτα ήδη μέτρα του πρελούδιου, που ευθύς αμέσως προκάλεσαν γέλια και κοροϊδίες. Εξοργίστηκα. Οι αντιδράσεις αυτές, οι οποίες ήταν στην αρχή μεμονωμένες, σε λίγο γενικεύτηκαν προκαλώντας αντίθετες αντιδράσεις και εξελίχθηκαν πολύ γρήγορα σε μια φρικτή οχλαγωγία». Η «Ιεροτελεστία της Άνοιξης» συνεχίστηκε για πέντε ακόμα παραστάσεις, αν και σήμερα θεωρείται ως μια ηχητική και οπτική αποθέωση του χοροδράματος και ένα από τα σημαντικότερα συμφωνικά έργα του 20ού αιώνα…