Στα τέλη του Σεπτεμβρίου ο Λευκός Οίκος έστειλε μια επιστολή στο Κίεβο, ένα «προσχέδιο εργασίας» για τις μεταρρυθμίσεις που θα έπρεπε να γίνουν ώστε να συνεχιστεί απρόσκοπτα η οικονομική βοήθεια από τις ΗΠΑ.
Ενισχυμένη εποπτεία των κρατικών επιχειρήσεων, ιδιαίτερα στον ενεργειακό τομέα, αλλά και λήψη μέτρων για την εξασφάλιση μεγαλύτερης διαφάνειας και λογοδοσίας κατά τη μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Αυτά ήταν σύμφωνα με το Business Insider τα βασικά αιτήματα της Ουάσιγκτον με στόχο να περιοριστεί η τροφοδοτούμενη από το κράτος διαφθορά, που εδώ και καιρό αποτελεί ένα από τα επίμαχα ζητήματα των δυτικών συμμάχων για την ουκρανική διακυβέρνηση.
Ως κεντρικό πρόσωπο σε πολλά από τα σενάρια διαφθοράς εμφανίζεται ένας ανώτατος αξιωματούχος, ο Αντρέι Γέρμακ, μακροχρόνιος φίλος και σύμβουλος του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Ο πρώην δικηγόρος και παραγωγός ταινιών, θεωρείται ευρέως το δεύτερο ισχυρότερο πρόσωπο στη χώρα, ενώ ορισμένοι υποστηρίζουν πως στην πραγματικότητα ο Γέρμακ έχει μεγαλύτερη επιρροή από τον ίδιο τον πρόεδρο της Ουκρανίας.
Έχει τη φήμη του εξαιρετικού επιχειρησιακού διευθυντή, αλλά και ενός δεξιοτέχνη της προπαγάνδας. Στο παρελθόν είχε εμπλακεί σε διάφορες υποθέσεις, για κάποιες υπήρχαν ενδείξεις σκανδάλου και άλλες ήταν απλώς μυθεύματα. Όταν όμως ξεκίνησε η εισβολή της Ρωσίας, όλα αυτά μπήκαν στο περιθώριο και ο Αντρέι Γέρμακ αναδείχθηκε ως ένας από τους πιο έμπιστους συνομιλητές των δυτικών αξιωματούχων.
Ο Γουίλιαμ Μπ. Τέιλορ, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ουκρανία, ανέφερε πως «ο Ζελένσκι εξαρτάται για πολλά πράγματα από αυτόν». Και αυτά τα «πολλά» εμπίπτουν σε «θέματα πολιτικής λεπτότητας», είπε. Είναι πραγματικά ο Γέρμακ μέρος της λύσης για τη σφυρηλάτηση μιας καλύτερης Ουκρανίας; Ή μήπως είναι μέρος του προβλήματος; Ο Τέιλορ απάντησε διπλωματικά: «Βλέπω τον Ζελένσκι ως μέρος της λύσης».
Μετά τα γεγονότα του 2014, αλλά και – οριστικά – μετά έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, η φιλορωσική ολιγαρχία έχασε κάθε ισχύ στη χώρα ή περιορίστηκε στις ανατολικές περιφέρειες, οι οποίες σήμερα βρίσκονται υπό τον έλεγχο των ρωσικών δυνάμεων. Ωστόσο, όπως αναφέρει η Ντάρια Καλένιουκ, εκτελεστική διευθύντρια του Κέντρου Δράσης κατά της Διαφθοράς, μιας οργάνωσης που χρηματοδοτείται από την Ουάσιγκτον και τα κράτη μέλη της ΕΕ, στη χώρα δημιουργείται ένα νέο σύστημα ολιγαρχίας.
Όσοι διατηρούν στενές σχέσεις με την ουκρανική ηγεσία, με μηχανορραφίες, αναλαμβάνουν κρατικές συμβάσεις και μάλιστα υπερκοστολογημένες. Επί της ουσίας, η Ντάρια Καλένιουκ περιγράφει τη δημιουργίας μιας ολιγαρχίας, υπό την κάλυψη του στρατιωτικού νόμου που έχει επιβληθεί στην Ουκρανία.
Σύμβουλος του Αντρέι Γέρμακ, υποστήριξε στο «Business Insider» πως η κριτική περί διαφθοράς εντάσσεται σε ένα πόλεμο προπαγάνδας εναντίον της ουκρανικής ηγεσίας από τη Ρωσία, αλλά και από ολιγάρχες που πλήττονται από τα μέτρα για τη διαφάνεια που έχει λάβει η κυβέρνηση Ζελένσκι.
Το πρόβλημα της διαφθοράς
Ωστόσο φαίνεται πως αυτές οι ανησυχίες είναι ευρέως διαδομένες στη χώρα. Η διαφθορά καταγράφεται ως το νούμερο ένα πρόβλημα στις δημοσκοπήσεις και μάλιστα είναι ένας από τους λόγους που η δημοφιλία του Ζελένσκι έχει πάρει τον κατήφορο.
Η πλειονότητα των Ουκρανών θεωρεί μάλιστα πως είναι σωστό οι δυτικοί σύμμαχοι να παρέχουν στρατιωτική βοήθεια «μόνο υπό την προϋπόθεση της αποτελεσματικής καταπολέμησης της διαφθοράς στην Ουκρανία». Ο προβληματισμός μεγαλώνει καθώς ο άνθρωπος (Αντρέι Γέρμακ) τον οποίο επικριτές στο Κίεβο τον θεωρούν ως το «πρόσωπο της πολιτικής διαφθοράς» παρουσιάζεται σήμερα ως υπέρμαχος της ορθής διακυβέρνησης.
Στη λίστα της οργάνωσης Transparency International, ενός παρατηρητηρίου για τη διαφθορά διεθνώς, η Ουκρανία κατατάσσεται στην 116η θέση από 180 χώρες, μόλις 21 θέσεις πάνω από τη Ρωσία, η οποία βρίσκεται στην 137η.
Η διαφθορά στην Ουκρανία δεν είναι ένα πρόσφατο πρόβλημα, έχει βαθιές ρίζες. Όπως συνέβη και σε άλλες μετασοβιετικές δημοκρατίες, οι βιομηχανίες και ο εθνικός πλούτος έγιναν λάφυρο των ολιγαρχών, που σταδιακά όλο και δυνάμωναν αποκτώντας περιουσία δισεκατομμυρίων, η οποία διοχετευόταν σε υπεράκτιους λογαριασμούς, ενώ η ίδια η χώρα παρέμενε απελπιστικά φτωχή. Το 2018 η Ουκρανία ήταν η φτωχότερη χώρα στην Ευρώπη, με κατά κεφαλήν εισόδημα λίγο κάτω από 3.000 δολάρια, 8% χαμηλότερο από αυτό της Μολδαβίας, της δεύτερης φτωχότερης.
Μάχη κατά της διαφθοράς ή σύγκρουση συμφερόντων;
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι εξελέγη με σύνθημα την πάταξη της διαφθοράς και την απαλλαγή της χώρας από αυτή την «παρασιτική ολιγαρχία». Με την ανάληψη των καθηκόντων του, το 2019 προώθησε μια σειρά από μέτρα που έπληξαν τους κρατικοδίαιτους ολιγάρχες και μάλιστα σε ορισμένους από αυτούς ασκήθηκαν ακόμη και διώξεις προς τέρψη των ΗΠΑ, καθώς ήταν πρόσωπα που βρίσκονταν στις «μαύρες» λίστες του Στέιτ Ντιπάρτμεντ.
Και ενώ πολλοί πρώην ολιγάρχες αναγκάστηκαν είτε να εγκαταλείψουν τη χώρα, είτε να πουλήσουν τις επιχειρήσεις τους, φαίνεται πως μια νέα ολιγαρχική τάξη έχει ξεπηδήσει βασιζόμενη στις σχέσεις της με τη νέα ουκρανική. Μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις, οι διώξεις χαρακτηρίζονταν από αρκετούς ως μια σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ της παλιάς και της νέας ισχυρής τάξης. Και αυτός ο ισχυρισμός ενισχυόταν, όσο σε θέσεις κλειδιά εμφανίζονταν πρόσωπα που στο παρελθόν είχαν επίσης κατηγορηθεί για διαφθορά. Αλλά και οι κατήγοροι τους παρουσιάζονταν επίσης ως διεφθαρμένοι και τελικά όλο αυτό παρέπεμπε περισσότερο σε ένα ξεκαθάρισμα λογαριασμών, παρά σε μια νέα εποχή διαφάνειας.
Προβληματισμός στη Δύση για τη χρηματοδότηση
Αυτή φαίνεται πως είναι μια αρκετά διαδεδομένη αντίληψη όχι μόνο στην Ουκρανία, αλλά και στις ΗΠΑ και την ΕΕ. Σε Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες εκφράζεται σοβαρός προβληματισμός για το που καταλήγουν τα χρήματα που έχουν δοθεί, αλλά και που θα καταλήξουν αυτά τα οποία θα μπορούσαν να δοθούν στο μέλλον. Η ανακοίνωση της Κομισιόν για έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ουκρανία, εκλαμβάνονται ως ένα εξαιρετικό «επικοινωνιακό» χαρτί για την ουκρανική ηγεσία και ένα μήνυμα για το Κρεμλίνο, όμως η ολοκλήρωση της διαδικασίας είναι επίσης εξαιρετικά αμφίβολη.
Η χώρα βρίσκεται ακόμη σε πόλεμο και πέρα από το χρόνο που απαιτείται, επίσημες εκτιμήσεις «δείχνουν» το 2030 και ανεπίσημες προβλέπουν πως θα χρειαστεί τουλάχιστον μια δεκαετία, ειδικοί τονίζουν πως χρειάζονται δομικές και δύσκολες μεταρρυθμίσεις σχεδόν σε κάθε τομέα. Όπως έχει αποδειχθεί και στο παρελθόν, εξαιτίας αυτών των παραγόντων πολλές χώρες παραμένουν στο κατώφλι της ΕΕ για χρόνια, ενώ άλλες ενταξιακές διαπραγματεύσεις μπαίνουν στη «βαθιά κατάψυξη».
Ενδεικτική του κλίματος στις Βρυξέλλες, είναι η δήλωση που είχε κάνει ο πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζαν Κλοντ Γιούνκερ: «Όποιος έχει σχέση με την Ουκρανία ξέρει πως είναι μια διεφθαρμένη χώρα σε όλα τα επίπεδα. Παρά τις προσπάθειές της δεν είναι έτοιμη για προσχώρηση. Χρειάζονται τεράστιες μεταρρυθμίσεις. Το να δίνουμε ψευδείς υποσχέσεις στους Ουκρανούς σχετικά με την ένταξή τους στην ΕΕ δεν είναι καλό ούτε για την Ευρώπη, ούτε για την Ουκρανία».
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, υπάρχουν επίσης πολλές ανησυχίες για το ενδεχόμενο τα χρήματα να καταλήγουν σε μια «μαύρη τρύπα» διαφθοράς. Αξιωματούχοι τονίζουν επώνυμα και ανώνυμα τους προβληματισμούς τους, ενώ αυτοί έχουν επισημανθεί επισήμως και στο Κίεβο.
Το τεράστιο κόστος της ανοικοδόμησης και οι «καρχαρίες»
Το κόστος για την μεταπολεμική ανοικοδόμηση της Ουκρανίας εκτιμάται πλέον πως θα μπορούσε να ξεπεράσει το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια, ποσό πενταπλάσιο από το προπολεμικό ΑΕΠ της χώρας. «Ποιος θα μπορούσε να διασφαλίσει την ορθή διαχείριση αυτών των κεφαλαίων από μια αναδυόμενη ολιγαρχία;», διερωτάται το Business Insider. «Θα είναι μια φρενίτιδα για τους καρχαρίες», ανέφερε ο Ρόλαντ Σπίτς, πρώην επενδυτικός τραπεζίτης στο Κίεβο. «Και οι μεγαλύτεροι καρχαρίες», πρόσθεσε, «θα μπορούσαν να είναι οι άνθρωποι στην εξουσία, οι νέες ομάδες είναι πάντα πιο πεινασμένες». Οι Ουκρανοί εξακολουθούν έχουν επίγνωση της φήμης που έχουν δημιουργήσει στην παγκόσμια σκηνή.
«Να θυμάστε πως δεν είναι όλοι οι Ουκρανοί απατεώνες», ανέφερε ένας βουλευτής της αντιπολίτευσης, στο Business Insider. «Υπάρχουν πολλοί αξιοπρεπείς άνθρωποι που αγαπούν τη χώρα και είναι αφοσιωμένοι στην οικοδόμηση μιας ελεύθερης κοινωνίας», τόνισε. «Αυτό φυσικά απαιτεί όχι μόνο δίκαιες εκλογές και ελευθερία του Τύπου, αλλά και απελευθέρωση από τα κακόβουλα νύχια της ολιγαρχίας», σχολιάζει ο Πολ Σταρόβιν, ανταποκριτής και ειδικός σε θέματα ανατολικής Ευρώπης, στο στο Business Insider και προσθέτει: «Ακόμη κι αν η Ουκρανία καταφέρει να νικήσει τη Ρωσία, οι ολιγάρχες θα μπορούσαν τελικά έχουν κερδίσει τον πόλεμο για το μέλλον της».
