Η γυναίκα που τόλμησε το διαφορετικό και έφυγε από τη ζωή με μοναδική κληρονομιά τα επιτεύγματά της

Την ώρα που ο πλανήτης προσπαθεί να απαλλαγεί από το πλαστικό και η συζήτηση περί της πλαστικής σακούλας καλά κρατεί, είναι ώρα να μνημονεύσουμε μια αυτοδίδακτη μηχανικό που κατοχύρωσε μια πολύτιμη πατέντα σε μια εποχή που ελάχιστες γυναίκες κατείχαν διπλώματα ευρεσιτεχνίας. Κι αν η σακούλα της νοικοκυράς γεμίζει ολοένα και πιο δύσκολα στους καιρούς μας, σπανίως σκεφτόμαστε την ίδια τη σακούλα, την ταπεινή αυτή πτυχή της καθημερινότητάς μας που μόνο πρόσφατα μπήκε στον δημόσιο και ιδιωτικό διάλογο, κι αυτό από σπόντα, εξαιτίας του αντιτίμου που πληρώνουμε πια για τις απλές υπηρεσίες που παρέχει. Κι όμως, η καφέ χαρτοσακούλα που χρησιμοποιούν εδώ και δεκαετίες ολόκληρες πολλές γωνιές του πλανήτη ως εναλλακτική λύση στην πλαστική ξεπήδησε προσφάτως ως η λύση που θα σώσει τη Γη. Αξίζει λοιπόν στα σίγουρα μια αναφορά στον άνθρωπο που τη σκάρωσε και πέρασε μετά στα «ψιλά» της Ιστορίας. Μια γυναίκα που γεννήθηκε στο Μέιν των ΗΠΑ σε μια εποχή όπου η Δύση δονούνταν από τη Βιομηχανική Επανάσταση και σήμερα ενώσεις και φορείς χαρακτηρίζουν μεγαλόστομα ως «την πιο γνωστή γυναίκα εφευρέτη του 19ου αιώνα»…

Η Margaret Eloise Knight ξεκίνησε τη ζωή της σεμνά και ταπεινά έναν Φεβρουάριο του 1838 στο Γιορκ του αμερικανικού Μέιν. Έχασε νωρίς-νωρίς τον πατέρα της και η φαμίλια μετακόμισε στο Μάντσεστερ του New Hampshire, όπου παρά τις πολύ καλές ακαδημαϊκές της επιδόσεις, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχολείο για να πιάσει δουλειά πλάι στα αδέρφια της σε μια μονάδα επεξεργασίας βαμβακιού. Έπιαναν όμως τα χέρια της πολύ και σκάρωνε από πιτσιρίκι ακόμα όλων των λογιών τις κατασκευές. Ήταν γνωστή στην πόλη για τους χαρταετούς της, την ίδια ώρα που τα ξύλινα έλκηθρα που έφτιαχνε ήταν λόγος για τσακωμούς, τέτοια ζήλια προκαλούσαν στα άλλα παιδάκια. Με ελάχιστη στοιχειώδη εκπαίδευση στις πλάτες της βγήκε λοιπόν στη βιοπάλη στα 12 της για να συμβάλει στο πενιχρό οικογενειακό εισόδημα. Και εκεί, στο επικίνδυνο περιβάλλον της φάμπρικας, όπου δούλευε από τα αξημέρωτα ως το σούρουπο για μερικές πενταροδεκάρες, θα έκανε την πρώτη της πραγματική εφεύρεση, κοριτσόπουλο ακόμα! Όπως μας καταμαρτυρεί ο ακαδημαϊκός ιστορικός Henry Petroski σε μια από τις ελάχιστες μελέτες για την εφευρέτριά μας, παρατήρησε πως ο Νο 1 λόγος για τα φριχτά ατυχήματα που λάμβαναν χώρα στη νηματουργία ήταν αυτές οι σαΐτες των αργαλειών που ξεμοντάρονταν από τη θέση τους και εκτοξεύονταν και όποιον έπαιρνε ο Χάρος. Και έπαιρνε πολλούς, ήταν η αλήθεια, καθώς τα εργατικά ατυχήματα δεν έσωναν. Κι έτσι πριν τα 13α γενέθλιά της σκάρωσε ένα σύστημα για τον περιορισμό της σαΐτας και τη συγκράτησή της, μια εφεύρεση που θα δονούσε συθέμελα την κλωστοϋφαντουργία! Όχι πως σκέφτηκε να κατοχυρώσει την ιδέα της, καθώς παιδί ήταν ακόμα και ό,τι έκανε, το έκανε για το καλό της ίδιας και των υφαντριών δίπλα της.

Είμαστε εξάλλου στα χρόνια που ήταν σχεδόν αδιανόητο για μια γυναίκα να πατεντάρει μια ιδέα της. Όσο τα χρόνια περνούσαν όμως και το μυαλό της γεννούσε συνεχώς ιδέες, η Knight θα έβλεπε κάποια στιγμή την οικονομική προοπτική πίσω από την ακόρεστη δημιουργικότητά της. Σε προχωρημένη πια εφηβεία έφυγε από τη βιοτεχνία, περνώντας από μια σειρά τεχνικών θέσεων εργασίας, καθώς τα χέρια της έπιαναν πάντα και οι τσέπες της ήταν συνεχώς αδειανές. Και μάθαινε συνεχώς νέες τέχνες, όντας πια ξεφτέρι σε πολλά και διάφορα, από τη δαγκεροτυπία (μια παλιά τεχνική φωτογραφικής απεικόνισης) μέχρι και τις ταπετσαρίες. Και τότε έπιασε εκείνη τη δουλίτσα που θα την έστελνε (ή θα έπρεπε να την έστελνε) σε περίοπτη θέση στην ιστορία των εφευρέσεων… Η Margaret έπιασε λοιπόν δουλειά το 1867 σε μια εταιρία που έφτιαχνε χαρτοσακούλες, τη Columbia Paper Bag Company, με έδρα το Springfield της Μασαχουσέτης. Και όπως και από κάθε άλλη θέση όπου πέρασε, κατάλαβε αμέσως πού χώλαινε το πράγμα και έβαλε τη δημιουργικότητά της να δουλέψει. Έχοντας να διπλώνει λοιπόν με τα χέρια της κάθε χαρτοσακούλα που περνούσε από μπροστά της, αυτό το μη αποδοτικό και επιρρεπές στο ανθρώπινο λάθος έργο, η Knight αναρωτήθηκε αν θα μπορούσε να αυτοματοποιηθεί η διαδικασία και να γίνει αποτελεσματικότερη και γρηγορότερη. «Έπειτα από λίγο», μας λέει ο Petroski, «άρχισε να πειραματίζεται με μια μηχανή που μπορούσε να επεξεργαστεί, να κόψει και να διπλώσει το χαρτί αυτόματα και, κυρίως, να διαμορφώσει τον τετράγωνο πάτο της σακούλας», που ήταν και η μεγάλη της συνεισφορά στη χαρτοσακούλα. Γιατί πριν από την εφεύρεσή της, οι χαρτοσακούλες που κυκλοφορούσαν εδώ και καμιά εικοσαριά χρόνια δεν είχαν τον μεγάλο πάτο που ξέρουμε σήμερα. Ήταν περισσότερο παραδοσιακά είδη χωρίς μεγάλη πρακτικότητα που κυκλοφορούσαν απλώς στην αγορά. Η ιδέα της Knight υποσχόταν πολλά, όπως την καθιέρωση ενός φιλικού στον χρήση προϊόντος με μεγάλη χρησιμότητα. Το ίδιο το προϊόν που θα έκανε παρελθόν τους δύσχρηστους χάρτινους κώνους του καιρού της και θα εγκαινίαζε μια νέα εποχή τόσο για τα ψώνια της νοικοκυράς όσο και τις ίδιες τις μεταφορές των προϊόντων. Όταν είχε στα χέρια της ένα λειτουργικό πρωτότυπο της συσκευής της, ήταν πια αποφασισμένη να την πατεντάρει, παρά το θράσος που είχε μια τέτοια κίνηση για μια γυναίκα του 19ου αιώνα, μια εποχή δηλαδή όπου οι ελάχιστες γυναίκες εφευρέτες είτε κατοχύρωναν τις πατέντες τους με αντρικά ψευδώνυμα είτε χρησιμοποιούσαν «ουδέτερα» ονόματα που δεν αποκάλυπταν το φύλο του αιτούντος. Η Knight δεν ήταν όμως σαν τις άλλες γυναίκες. Όχι μόνο κατέθεσε αίτηση ευρεσιτεχνίας το 1868 με το πραγματικό της όνομα, αλλά έφτασε ακόμα και στο δικαστήριο για να υπερασπιστεί την πατρότητα της συσκευής της από κάποιον απατεώνα που την είχε κατακλέψει! Έχοντας δει τη μηχανή να δουλεύει σε κάποιο στάδιο της κατασκευής της, κάποιος Charles Annan σκέφτηκε να την κλέψει, διεκδικώντας τη για τον εαυτό του. Κάτι που ήταν προφανώς ολότελα λάθος, μιας και η Margaret δεν τσιγκουνεύτηκε τα δικαστικά έξοδα και σπατάλησε πολλά από τα δολάρια που είχε βγάλει με τον ιδρώτα της για να πάρει τους καλύτερους δικηγόρους και να τον σύρει στα δικαστήρια, γελοιοποιώντας τον τελικά. Μιας και το βασικό επιχείρημα του Annan ήταν πως δεν θα μπορούσε μια γυναίκα να σχεδιάσει μια τόσο σοφιστικέ μηχανή, καθώς κάτι τέτοιο ήταν ανήκουστο και χωρίς ιστορικό δεδικασμένο στο Γραφείο Ευρεσιτεχνιών! Η Knight παρουσίασε όμως τα χειρόγραφα σχέδιά της με τις εξαντλητικές περιγραφές των μηχανισμών και των εξαρτημάτων της μηχανής της, ενώ ο άρπαγας αντίδικός της δεν είχε αντίστοιχο υλικό να επιδείξει. Κι έτσι το 1871 λύθηκε η διαμάχη, με τη Knight να κατοχυρώνει πανηγυρικά την πατέντα της. Σήμερα, μια μικρή ρέπλικα της περιβόητης μηχανής της Knight (αντίγραφο σε κλίμακα της πιο εξελιγμένης συσκευής που κατοχύρωσε το 1879) φιλοξενείται στο Εθνικό Μουσείο Αμερικανικής Ιστορίας, αποκαλύπτοντας όλη τη λεπτοδουλειά και τη μηχανική της διάνοια. Μια σιωπηρή μεν, τρανή δε μαρτυρία για μια γυναίκα που τα κατάφερε σε έναν παραδοσιακά ανδροκρατούμενο χώρο… Στη σπουδαία σταδιοδρομία της ως εφευρέτρια, η Knight θα κατοχύρωνε καμιά εικοσαριά πατέντες, που είχαν όλες τους πρακτικές εφαρμογές και μεγάλες συνέπειες στους τομείς τους. Διατρέχοντας όλο λες το τεχνολογικό φάσμα, καθώς το μυαλό της απέδωσε σχέδια για κινητήρες εσωτερικής καύσης και αριθμομηχανές μέχρι και εξειδικευμένα εργαλεία. Και ενώ με τις εφευρέσεις της κατάφερε να ζήσει σχετικά άνετα στη μέση και τρίτη ηλικία της και σίγουρα πολύ καλύτερα από τα παιδικά της χρόνια, δεν έγινε κατά κανέναν τρόπο πλούσια. Ανύπαντρη και χωρίς απογόνους, έφυγε από τον κόσμο τον Οκτώβριο του 1914 μόνη και παραγνωρισμένη, με μοναδική κληρονομιά τα επιτεύγματά της και 300 δολάρια στο όνομά της. Αν και οι επιπτώσεις της περιπετειώδους ζωής της θα γίνονταν γνωστές έναν χρόνο πριν φύγει από τη ζωή, στους αναγνώστες των «New York Times» τουλάχιστον, καθώς το 1913 η εφημερίδα έκανε την τολμηρή κίνηση να δημοσιεύσει ένα άρθρο για «Γυναίκες που είναι εφευρέτες», παίζοντας τη Margaret στον τίτλο! Απορρίπτοντας ρητά την επικρατούσα πεποίθηση πως οι γυναίκες δεν είναι φτιαγμένες για εφευρέσεις («ο καιρός έχει φτάσει … και οι άντρες πρέπει να επαναπαυτούν στις δάφνες τους, γιατί το σύγχρονο τοπίο είναι γεμάτο από γυναίκες εφευρέτες», παρατηρεί έκπληκτη η εφημερίδα), ο συντάκτης χρησιμοποιεί τη Knight ως πειστικό παράδειγμα για την αλλαγή των τεχνολογικών ηθών, μιας και «στην ηλικία των εβδομήντα δουλεύει είκοσι ώρες τη μέρα στην ογδοηκοστή ένατη εφεύρεσή της». Όπως ξέρουμε σήμερα καθώς μας τα είπαν οι ίδιες, πολλές εφευρέτριες των αρχών του 20ού αιώνα παραδειγματίστηκαν από το θαρραλέο παράδειγμά της, αυτό μιας ταλαντούχας και ακούραστης γυναίκας που ήθελε να κάνει τον κόσμο γύρω της καλύτερο. Και όταν ένιωθε πως αδικείται, δεν δίσταζε να σύρει στα δικαστήρια έναν άντρα, βγάζοντας τελικά τα προς το ζην από το κοφτερό μυαλό της. Ένα πραγματικά σκληρό καρύδι που άφησε παρακαταθήκη τον τρόπο να φτιάχνουμε χαρτοσακούλες, έναν τρόπο που ακόμα και σήμερα βασίζεται σε εκσυγχρονισμένες εκδοχές της δικής της μηχανής…