Το 2015 οι εικόνες που ξεκίνησε να δίνει η προσφυγική κρίση, της οποίας το «σφουγγάρι» ήταν και παραμένει σε τεράστιο βαθμό η Ελλάδα, οι εικόνες που έβλεπε η παγκόσμια κοινότητα ήταν πολύ, πολύ πιο διαφορετικές από αυτές που βλέπει σήμερα στην Ουκρανία.
Οι διακινητές των προσφύγων στοίβαζαν τους τελευταίους σε πλαστικές βάρκες της πλάκας, με αποτέλεσμα να βουλιάζουν συχνά μεσοπέλαγα. Μωρά παιδιά έχαναν τη ζωή τους στην προσπάθεια των οικογενειών να περάσουν απέναντι. Σταδιακά έκανε την εμφάνιση της και η τακτική των pushbacks. Το Βόρειο Αιγαίο έγινε ένας υγρός τάφος. Ο Έβρος έγινε και αυτός ένας υγρός τάφος για όσους περνούσαν τα χερσαία σύνορα μας.
Πολλά από τα παιδιά όσων κατάφερναν να μπουν τελικά στη χώρα μας έπεφταν θύματα ακραίου ρατσισμού, με συλλόγους γονέων, διευθυντές ακόμα και δημάρχους να τους απαγορεύουν την είσοδο στα σχολεία μας.
Η Μόρια έγινε πανευρωπαϊκά το σύμβολο της φυλακής για όσους αναζήτησαν ένα καλύτερο μέλλον. Για πολλούς, μια συνέντευξη αιτήματος για άσυλο έγινε ένα άπιαστο όνειρο. Οι Έλληνες λίγα ήξεραν για τον πόλεμο στη Συρία ενώ δεν θεωρούσαν τους Αφγανούς, πολίτες μιας χώρας σε συνεχιζόμενο πόλεμο επί δεκαετίες. Ο Όρμπαν ξεσάλωνε όσον αφορά τη μισαλλόδοξη ρητορική και απειλούσε Θεούς και δαίμονες για όποιον τολμούσε να περάσει παρανόμως τα σύνορα της Ουγγαρίας. Η Ευρώπη πίεζε την Ελλάδα για ερμητικό κλείσιμο των συνόρων. Το δράμα στη χώρα μας συνεχίζεται. Την πρώτη Μαρτίου, έξι σοροί μεταναστών εντοπίστηκαν στη Μυτιλήνη. Τον περασμένο Δεκέμβριο αντίστοιχα ναυάγια σημειώθηκαν σε Πάρο και Φολέγανδρο.
Τον Φεβρουάριο του 2022 μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία δεν συνέβη τίποτα από τα παραπάνω. Οι Ουκρανοί που εκτοπίζονται λόγω πολέμου θεωρήθηκαν αμέσως από την Ευρωπαϊκή Ένωση πρόσφυγες για τουλάχιστον έναν χρόνο και με δυνατότητα επέκτασης της ιδιότητας αν χρειαστεί. Η υποδοχή τους στις ευρωπαϊκές χώρες, ακόμα και στην Ουγγαρία, είναι ανεμπόδιστη ενώ τα παιδιά όσων Ουκρανών ήρθαν στην Ελλάδα ξεκίνησαν να παρακολουθούν ήδη μαθήματα στα ελληνικά σχολεία.
Και ενώ όλα τα παραπάνω είναι αυτά ακριβώς που θα έπρεπε να συμβαίνουν, δεν μπορεί κανείς να μην αναρωτηθεί: «τι άλλαξε αυτή τη φορά;» Ρωτήσαμε ανθρώπους που ήρθαν στη χώρα μας από άλλες χώρες, πριν από τους Ουκρανούς, αλλά και μια ΜΚΟ που ασχολείται με τους πρόσφυγες να μας δώσουν τη δική τους άποψη για το θέμα.
Η προσφυγιά μέσα από τα μάτια της Χάνα
Την 28χρονη Χάνα Γκαντζί (Hana Ganzi) την θαυμάζεις από το πρώτο λεπτό. Είναι Αφγανή, φεμινίστρια, ακτιβίστρια και αντιπρόεδρος της Αφγανικής κοινότητας στην Ελλάδα. Η μαχητικότητα της και το πάθος της για τη ζωή γίνονται εμφανή πριν καν αρχίσει να μιλάει, ήδη από το έντονο, διαπεραστικό της βλέμμα. Η ίδια δεν μιλάει ακόμα καλά ελληνικά, αν και παρακολουθεί μαθήματα για να τα μάθει. Επέλεξε να μας μιλήσει στην γλώσσα της για να μην διακόπτεται η σκέψη της, όπως μας είπε. Καταλάβαμε ότι είχε ήδη μέσα της έναν έτοιμο χείμαρρο σκέψεων, οι οποίες σε μεγάλο βαθμό εκφράζουν και τους συμπατριώτες της.
«Ήρθα στην Ελλάδα πριν από δύο χρόνια» ξεκινάει να μας διηγείται την ιστορία της και συνεχίζει: «Ξεκίνησα μόνη μου με τα πόδια το ταξίδι από το Ιράν, όπου μένει επί χρόνια πια η οικογένεια μου, με κατεύθυνση την Τουρκία. Πέρασα τα βουνά, περπάτησα για μέρες αλλά στη συνέχεια, για έξι μήνες εγκλωβίστηκα στην Τουρκία. Εκεί πέρασα πραγματικά πολύ άσχημα δεχόμενη λεκτική, σεξουαλική και σωματική βία. Όταν κατάφερα να ξεφύγω μετακινούμενη από πόλη σε πόλη πέρασα τα σύνορα Τουρκίας- Ελλάδας στον Έβρο.
Οι γονείς μου έφυγαν από το Αφγανιστάν εξαιτίας της εισβολής της Ρωσίας στη χώρα μας. H κατάσταση στο Ιράν ήταν επίσης πάρα πολύ δύσκολη και καθώς μεγάλωνα σκεφτόμουν ολοένα και πιο έντονα να μετακινηθώ σε ένα ασφαλές μέρος.
Αυτό που βλέπω τώρα είναι πως ο πόλεμος και η ιστορία κάνουν κύκλους και επαναλαμβάνονται. Όταν επιτέθηκαν στη χώρα μου το 1979, μια ομάδα Αφγανών, οι Μουτζαχεντίν θέλησε να πολεμήσει ενάντια στους Ρώσους. Είναι η ομάδα που υποστήριζαν οι Αμερικανοί, αυτοί από τους οποίους άντλησαν δυνάμεις στη συνέχεια οι Ταλιμπάν. Τα βράδια, οι Μουτζαχεντίν έβγαιναν κρυφά και σέρνονταν στις στέγες των σπιτιών για να πολεμήσουν. Η μητέρα μου ποτέ δεν ξέχασε αυτούς τους ήχους και πάντα μας μιλούσε γι’ αυτούς. Τελικά οι Ταλιμπάν ανέλαβαν την εξουσία στη χώρα μου και όσο έμειναν εκεί έκαναν τρομερά πράγματα στους Αφγανούς, πράγματα που δεν θα μπορέσουμε ποτέ να ξεχάσουμε. Το 2001 πάλι, μας βομβάρδιζαν οι Αμερικάνοι. Μετά ήρθαν ξανά οι Ταλιμπάν. Ποιος μένει σε μια χώρα σαν και αυτή;
Ακόμα και αν δεν έχεις ζήσει από πρώτο χέρι την εμπειρία του πολέμου, αν προέρχεσαι από χώρα που το μόνο που ξέρει είναι ο πόλεμος, δεν μπορείς να μην συμπάσχεις με τους Ουκρανούς».
Η σύγκριση με την εισβολή των Ταλιμπάν τον περασμένο Αύγουστο
Σε αυτό το σημείο, η Χάνα, θέλοντας και μη, περνάει το κατώφλι των συγκρίσεων. «Όταν στις 18 Αυγούστου του 2021 οι Ταλιμπάν πήραν ξανά το Αφγανιστάν, η παγκόσμια κοινότητα έδειξε σοκαρισμένη αλλά ο τρόπος που άρχισαν να συμπεριφέρονται αμέσως μετά δεν αντικατόπτριζε αυτό το σοκ. Τον περασμένο Αύγουστο κάναμε διαδηλώσεις στην Αθήνα για την κατάληψη της χώρας μου και σε αυτές τις διαμαρτυρίες ήμασταν μόνοι μας. Την πρώτη μέρα τη εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία πήγα στην διαμαρτυρία στη ρωσική πρεσβεία ακριβώς γιατί αισθάνομαι το δράμα του πολέμου και της προσφυγιάς. Γιατί είμαι περήφανη για την αντίσταση του προέδρου της Ουκρανίας όπως είμαι περήφανη για όσους αντιστέκονται στην πατρίδα μου.
Οι Αφγανοί δεν περιμέναμε το καλοκαίρι βοήθεια από τις κυβερνήσεις των χωρών – αυτοί το γνωρίζουν καλά το παιχνίδι. Από τους απλούς πολίτες ή τις ΜΚΟ όμως την περιμέναμε την ανθρωπιστική βοήθεια. Περιμέναμε αντιδράσεις σε επίπεδο πολιτών για αυτό που μας συνέβαινε. Αντί αυτού ξέρετε τι είδαμε; Την προτροπή των ευρωπαϊκών κρατών προς την ελληνική κυβέρνηση, να φυλάξουν καλά τα ελληνικά σύνορα και τα ευρωπαϊκά σύνορα, για να μην γεμίσει η Ευρώπη ξανά με Αφγανούς.
Ξέρετε γιατί οι πρόσφυγες επιλέγουν την Ευρώπη; Γιατί φαντάζονται ότι θα σεβαστούν τη ζωή τους. Γιατί υποτίθεται ότι αυτή η αρχή βρίσκεται στον πυρήνα των δυτικών αξιών. Και όμως, για εμάς, δεν ίσχυσε. Με την Ουκρανία όλα είναι διαφορετικά. Ακόμα και η κριτική που γίνεται στις δικές μας χώρες για τα αυταρχικά καθεστώτα, για τον τρόπο που ζουν οι γυναίκες στο Αφγανιστάν κτλ δεν ασκείται τώρα στην Ουκρανία. Δεν υπάρχει κριτική στο τι πηγαίνει λάθος στη δική τους χώρα.
Όσο για τους Έλληνες και όλους τους Ευρωπαίους που συμπάσχουν με τους Ουκρανούς, ένας λόγος που τους συμβαίνει είναι γιατί καταλαβαίνουν πια πως είναι να κάθεσαι στο σαλόνι σου με την οικογένεια σου και ξαφνικά να τρως μια βόμβα. Καταλαβαίνουν ότι αυτό δεν είναι κάτι που συμβαίνει μόνο στις χώρες της Ανατολής. Έχω την αίσθηση και διορθώστε με αν κάνω λάθος, πως οι Ευρωπαίοι έχουν για τον εαυτό τους την ιδέα πως είναι ξεχωριστοί, ανώτεροι και πως σε ανθρώπους σαν τους Αφγανούς και τους Σύρους, μας αξίζει να ζούμε έτσι και να υποφέρουμε από τους πολέμους. Ξεχνούν ότι η Ευρώπη συντάσσεται και συνεργάζεται με την Αμερική στις παρεμβάσεις/επεμβάσεις που γίνονται στις χώρες μας. Η Αμερική ήξερε πολύ καλά τι θα συμβεί στη χώρα μου και πως θα εξελιχθούν τα πράγματα και παρέδωσαν στην ουσία το Αφγανιστάν στους Ταλιμπάν.
Την ίδια στιγμή, στην Ουκρανία υπάρχουν αυτή τη στιγμή πρόσφυγες από Ιράν, Ιράκ, Αφγανιστάν, Αφρική… Και όμως, όταν φτάνουν στα σύνορα για να φύγουν και αυτοί, δεν τα καταφέρνουν. Η προτεραιότητα δίνεται στους Ουκρανούς. Άνθρωποι που εγκατέλειψαν το Αφγανιστάν τον περασμένο Αύγουστο δεν μπορούν να ξεκολλήσουν τώρα από την Ουκρανία.
Και είμαι πολύ χαρούμενη, αλήθεια είμαι, που τα παιδιά από την Ουκρανία την επόμενη κιόλας ημέρα που φτάνουν εδώ πηγαίνουν σχολείο αλλά παιδιά από τη χώρα μου συνεχίζουν να βρίσκονται κλεισμένα σε ένα camp εδώ και τρία χρόνια, χωρίς να τολμούν να σκεφτούν το σχολείο. Η αλήθεια είναι λοιπόν μία: ο κατακτητής είναι πάντα κατακτητής είτε είναι ο Πούτιν είτε οι Ταλιμπάν και οι πρόσφυγες είναι πάντα πρόσφυγες είτε είναι Αφγανοί, είτε Ουκρανοί».
Τα καλά που κρατάει η Χάνα από την Ελλάδα
Η Χάνα λέει πως η «επιλεκτική ευαισθησία» για την οποία κατηγορούνται τώρα οι Ευρωπαίοι, δεν είναι το μόνο στοιχείο που χαρακτηρίζει εμάς, τους Δυτικούς. Όπως λέει η ίδια: «Προσωπικά δεν έχω βιώσει μεγάλο ρατσισμό στην Ελλάδα, κατ’ αρχάς γιατί ντύνομαι όπως οι γυναίκες στην Ευρώπη, δεν φοράω μαντήλα, αλλά μοντέρνα ρούχα, μιλάω αγγλικά… Ήθελα να “ανακατευτώ” με την κοινωνία στην οποία ήρθα αν και ο κυριότερος λόγος των επιλογών μου είναι ότι είμαι μια ανεξάρτητη γυναίκα που μου αρέσει να αποφασίζω ο, τι θέλω για τον εαυτό μου. Παρ’ όλα αυτά, έχω δει πολλές γυναίκες της χώρας μου να υφίσταται ρατσισμό και bullying επειδή ντύνονται όπως και στην πατρίδα μας.
»Αυτό δε σημαίνει πως δεν ευχαριστούμε τους Ευρωπαίους, όχι όλους, και ιδιαίτερα τους Έλληνες για τον τρόπο που μας υποδέχτηκαν. Στη δική σας χώρα μπορώ να ζω μόνη μου, μπορώ να ζω ελεύθερη, μπορώ να κερδίζω τα χρήματα μου από την δουλειά μου. Εδώ και 14 χρόνια η αφγανική κοινότητα μπορεί να λειτουργεί τα γραφεία της στην Αθήνα. Δεν μπορούμε να μην τα τονίσουμε αυτά. Δεν μπορώ όμως και να μην πω ότι εγώ περιμένω ακόμα να περάσω από συνέντευξη για το άσυλο, δύο χρόνια μετά την αίτηση μου».
Η προσφυγιά μέσα από τα μάτια του Άχμαντ
Ο Άχμαντ είναι 27 χρονών, από την Συρία και ήρθε αεροπορικώς με τις τέσσερις αδερφές του και τους γονείς του, στην Αθήνα, το 2017. Λόγω του συνεχιζόμενου πολέμου που ξεκίνησε στη Συρία το 2011 η οικογένεια του Άχμαντ είχε καταφύγει τον τελευταίο καιρό στον Λίβανο. Από την Αθήνα η οικογένεια βρέθηκε στην Ηγουμενίτσα. Κάπου εκεί ο πατέρας του Άχμαντ έπαθε εγκεφαλικό και όλη η οικογένεια και ενώ ακόμα ψαχνόταν για το που και τι θα κάνει, μετακόμισε στα Γιάννενα για να είναι κοντά στον πατέρα που νοσηλευόταν στο νοσοκομείο της πόλης.
Ο Άχμαντ πιάνει από αυτό το σημείο να διηγείται τη δική του ιστορία. «Στα Γιάννενα, στο νοσοκομείο, ήρθαμε σε επαφή με ανθρώπους της Ύπατης Αρμοστείας. Μας βοήθησαν να κάνουμε αίτηση για άσυλο και να μπούμε και στο πρόγραμμα ESTIA. Πήραμε το άσυλο μετά από τρεις μήνες. Ήμασταν από τους πολύ, πολύ, τυχερούς. Ξεκίνησα να μαθαίνω ελληνικά και εγώ και οι αδερφές μου. Οι γονείς μου δεν πήγαιναν στα μαθήματα λόγω της ασθένειας του πατέρα μου, αλλά τους μάθαμε εμείς. Σήμερα δουλεύω ως διερμηνέας.
Τον πόλεμο στον Συρία τον έχω ακόμα έντονα στη μνήμη μου και αυτά που βλέπω στην τηλεόραση στην Ουκρανία μοιάζουν με αυτά που βιώσαμε εμείς. Το να ζεις για μέρες χωρίς νερό και ρεύμα και να μαθαίνεις για νεκρούς γύρω σου, να ακούς πυροβολισμούς και βομβαρδισμούς ήταν και για εμένα κάποτε καθημερινότητα. Και έχουμε και πολλές διαφορετικές ομάδες που πολεμάνε οι μεν τους δε μέσα στην ίδια μας τη χώρα. Ο πόλεμος έφτασε και στην πόλη μου, το Ιντλίμπ, μια από τις αδερφές μου μάλιστα τραυματίστηκε σοβαρά στο πόδι της.
Όσο για τη συμπεριφορά που βρήκαμε στην Ελλάδα, αυτή είχε λίγο από όλα: και ανθρώπους που μας κατάλαβαν απόλυτα λόγω του πολέμου και μας βοήθησαν, και ανθρώπους που δεν ήξεραν τίποτα για αυτόν τον πόλεμο και δεν τους ενδιέφερε να μάθουν και ανθρώπους που μας είδαν εχθρικά.
Όσο για εμένα, λυπάμαι πολύ με ό,τι συμβαίνει στην Ουκρανία. Δεν με ενδιαφέρει αν τους συμπεριφέρονται καλύτερα από εμάς. Βλέπω όμως τις διαφορές. Ότι για παράδειγμα οι Ουκρανοί έρχονται από τον κανονικό δρόμο ενώ εμείς από τον “μαύρο”, τον παράνομο. Άλλο να μπαίνεις σε βάρκα, να έχεις πληρώσει διακινητή και να φοβάσαι μη σε βουλιάξουν και άλλο να είσαι αναγνωρισμένος ήδη με το που περνάς τα σύνορα. Εγώ προσωπικά μπήκα με έναν ενδιάμεσο τρόπο αλλά μακάρι όλοι να μπαίνουν εφεξής όπως μπαίνουν τώρα οι Ουκρανοί. Μακάρι να συμβαίνει πάντα από εδώ και στο εξής αυτό και μακάρι να τους προστατεύουν όλους όπως και για τους Τούρκους για παράδειγμα που θέλουν να ξεφεύγουν από το καθεστώς εκεί».
Η προσφυγιά όπως τη βλέπουν οι άνθρωποι των ΜΚΟ
Το Newsbeast ζήτησε τέλος και την άποψη μιας ΜΚΟ που βρίσκεται συστηματικά στο πεδίο της βοήθειας απέναντι στους πρόσφυγες. Η Εύα Γιαννακάκη, συντονίστρια προγράμματος στην οργάνωση Solidarity Now έκανε το εξής σχόλιο: «Στο Solidarity Now παρακολουθούμε τις εξελίξεις και είμαστε έτοιμοι να συμβάλλουμε και να υποστηρίξουμε τους ανθρώπους που έρχονται από την εμπόλεμη Ουκρανία. Ταυτόχρονα, παρατηρούμε με μεγάλη χαρά τα γρήγορα αντανακλαστικά της ελληνικής πολιτείας στη διαχείριση της σημερινής κατάστασης τα οποία αντιλαμβανόμαστε ως κεφαλαιοποίηση της επιχειρησιακής ικανότητας και γνώσης που έχει αναπτύξει η χώρα μας τα τελευταία χρόνια στα ζητήματα υποδοχής και υποστήριξης ανθρώπων που αναζητούν διεθνή προστασία.
»Προφανώς, στην αντιμετώπιση αυτή έχει παίξει ρόλο και η εγγύτητα του κινδύνου αλλά και η αίσθηση ότι τελικά όλοι μας θα μπορούσαμε να βρεθούμε σε παρόμοιες δύσκολες καταστάσεις, γεγονός που είναι απόλυτα ανθρώπινα κατανοητό. Ωστόσο, παραμένουμε πάντα στο πλευρό όλων όσων κινδυνεύουν και αναζητούν προστασία και εργαζόμαστε με συνέπεια και επιμονή ώστε αυτή η αλληλεγγύη που επιδεικνύεται σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο σήμερα, να ισχύει για όλους τους ανθρώπους που υφίστανται διωγμούς και παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους, ανεξαρτήτως οποιουδήποτε είδους κριτηρίου που γεννά διαχωρισμούς».
*Ο Άχμαντ εργάζεται ως διερμηνέας στο εκπαιδευτικό κέντρο ένταξης του Soidarity Now στα Ιωάννινα που λειτουργεί στο πλαίσιο του προγράμματος Helios. Το πρόγραμμα Helios υλοποιείται από τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ) με την υποστήριξη του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου.
.
