Το όνομα της οδού «Καραολή Δημητρίου» είναι σίγουρα ακουστό στους περισσότερους. Η ιστορία, ωστόσο, που κρύβεται πίσω από την ονοματοδοσία της δεν είναι και τόσο διαδεδομένη. Κι αν αρχικά όσοι αντικρίζουν τις αντίστοιχες ταμπέλες σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Αλεξανδρούπολη, Λάρισα, Χανιά και άλλες πόλεις της Ελλάδας, αλλά και της Κύπρου, σίγουρα σκέφτονται ότι πρόκειται για ένα ονοματεπώνυμο, αυτό στην πραγματικότητα δεν ισχύει.
Αντιθέτως, πρόκειται για την ένωση των ονομάτων δύο αντρών, του Μιχαλάκη Καραολή και του Ανδρέα Δημητρίου, δύο νέων Ελληνοκύπριων αγωνιστών της ΕΟΚΑ-Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών που έδρασε στην Κύπρο μεταξύ 1955-1959, με σκοπό την αυτοδιάθεση της Κύπρου, την απαλλαγή από τη Βρετανική Αποικιοκρατία και τελικά την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα – και ηρώων της Κύπρου, που συνελήφθησαν από τις βρετανικές δυνάμεις και εκτελέστηκαν διά απαγχονισμού.
Η ιστορία του Μιχαλάκη Καραολή
Ο Μιχαλάκης Καραολής, γεννημένος το 1933, ήταν το τέταρτο παιδί της οικογένειας Καραολή που προερχόταν από τα μεσαία στρώματα της κυπριακής κοινωνίας. Έχοντας αποφοιτήσει με υποτροφία από την Αγγλική Σχολή, θεωρείτο ότι κατείχε υψηλό μορφωτικό επίπεδο για την εποχή, κάτι που θα του εξασφάλιζε την επαγγελματική του ανέλιξη στον δημόσιο τομέα. Αποτέλεσε από τα πρώτα μέλη των εκτελεστικών δυνάμεων της ΕΟΚΑ (εντάχθηκε στους κόλπους της πολύ νωρίτερα από την 1η Απριλίου του 1955) που δημιουργήθηκαν στη Λευκωσία, με σκοπό της δράσης του την εξουδετέρωση μελών της Αστυνομίας και των πληροφοριοδοτών τους.
Μαζί με τον συναγωνιστή του Ανδρέα Παναγιώτου (οι εκτελέσεις πραγματοποιούνταν συνήθως από ομάδες δύο ατόμων) στις 18 Αυγούστου του 1955 ανέλαβε την εκτέλεση του αστυνομικού Ηρόδοτου Πουλλή, ο οποίος είχε την «ρετσινιά» του προδότη. Πρόκειται για έναν Ελληνοκύπριο αστυνομικό του Ειδικού Κλάδου (Special Branch) της Αστυνομίας, ενός πολύ σημαντικού κλιμακίου για την συλλογή πληροφορικών για την ΕΟΚΑ.
Η απόπειρα για την δολοφονία του Πουλλή, η οποία στέφθηκε με επιτυχία, πραγματοποιήθηκε κατά την διάρκεια ανοιχτής διαδήλωσης της αριστεράς. Ο Μιχαλάκης Καραολής κυνηγήθηκε από τους παρευρισκόμενους, οι οποίοι νόμισαν ότι στόχος της επίθεσης ήταν η διαδήλωση, κλείνοντάς του τον δρόμο και αναγκάζοντάς τον να εγκαταλείψει το ποδήλατό του και να διαφύγει τρέχοντας.
Οι αρχές αργότερα κατάφεραν να ταυτοποιήσουν τα στοιχεία του, μέσω του ποδηλάτου του, και έτσι τον συνέλαβαν τον Νοέμβριο του 1955 στην προσπάθειά του να προωθηθεί στις ορεινές περιοχές προκειμένου να συμπεριληφθεί στις αντάρτικες ομάδες της ΕΟΚΑ. Η θανατική καταδίκη -επιβαλλόταν ακόμη και σε όσους οπλοφορούσαν- ήταν μονόδρομος, βάσει των διατάξεων που μόλις είχαν συμπεριληφθεί στο νομοθετικό πλαίσιο της Κατάστασης Ανάγκης.
Αν και η σφαίρα που σκότωσε τον Πουλλή δεν προερχόταν από το όπλο του Μιχαλάκη, αλλά από του συναγωνιστή του Παναγιώτου, οι Άγγλοι εξαγριώθηκαν πολύ με τον ίδιο καθώς καθ’ όλη την διάρκεια της ανάκρισης ήταν κάθετος στο να καταδώσει τους συνεργάτες του.
Ποιος ήταν ο Ανδρέας Δημητρίου
Σε αντίθεση με τον Μιχαλάκη Καραολή, ο Ανδρέας Δημητρίου, γεννημένος το 1934, προερχόταν από μία πολύ φτωχή, πολυμελή οικογένεια από τον Άγιο Μάμα της Λεμεσού. Φοίτησε για μόλις τρία χρόνια στο Νυχτερινό Γυμνάσιο της Αμμοχώστου και έπειτα έπιασε δουλειά.
Ο 21χρονος Ανδρέας έκανε ιδιαιτέρως αισθητή την παρουσία του στους κόλπους της οργάνωσης, καθώς είχε επιτυχημένη δράση στην αρπαγή οπλισμού από τις στρατιωτικές αποθήκες της Αμμοχώστου, όπου εργαζόταν. Τα όπλα που έκλεβε ο Δημητρίου προωθούνταν σε διάφορες αντάρτικες ομάδες της ΕΟΚΑ, οι οποίες μέχρι πρότινος ήταν εξοπλισμένες μόνο με κυνηγετικά.
Το Νοέμβριο του 1955 κατηγορήθηκε ότι πυροβόλησε και τραυμάτισε έναν πράκτορα της «Ιντέλιτζενς Σέρβις», συνελήφθη και καταδικάστηκε, και αυτός, σε θάνατο. Μάλιστα, μετά την ανακοίνωση της απόφασης για την θανατική του ποινή είχε πει χαρακτηριστικά «Λυπάμαι που δε θα δω την Κύπρο μας ελεύθερη. Όμως δε με φοβίζει ο θάνατος, γιατί η ζωή είναι περιττή μέσα στην σκλαβιά. Γεια σας.»
Η εκτέλεση των Καραολή και Δημητρίου
Στις 10 Μαΐου του 1956 οι Βρετανοί αποικιοκράτες θανατώνουν με απαγχονισμό τους δύο νεαρούς Ελληνοκυπρίους αγωνιστές στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας, συγκλονίζοντας το Πανελλήνιο και όχι μόνο.
Οι δρόμοι της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης αλλά και άλλων μεγαλουπόλεων της Ελλάδας γέμισαν με διαδηλωτές όλων των ηλικιών οι οποίοι ζητούσαν την ένωση της Ελλάδας με την Κύπρο. Οι αντιδράσεις, ωστόσο, για τον απαγχονισμό των δύο νέων αντρών δεν περιορίστηκαν μόνο στα σύνορα της Ελλάδας.
Σημαντικές προσωπικότητες από την Ευρώπη εξέφρασαν σθεναρά την αντίδρασή τους, μετά την απόφαση του δικαστηρίου για την θανατική ποινή των Καραολή και Δημητρίου, ζητώντας την άμεση άρση της. Μεταξύ άλλων ο σπουδαίος Γάλλος φιλόσοφος, λογοτέχνης και συγγραφέας Αλμπέρ Καμύ, ο οποίος σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε στη γαλλική εφημερίδα «L’ Express» είχε γράψει χαρακτηριστικά: «Για μια ακόμη φορά, η τυφλή καταπίεση προηγήθηκε της εξέγερσης. […] Τώρα έρχεται η ώρα των μαρτύρων που ακούραστοι, όπως και οι καταπιεστές, κατορθώνουν να επιβάλουν σε έναν αδιάφορο κόσμο τη διεκδίκηση ενός λαού ξεχασμένου από όλους, εκτός από τον εαυτό του. […] Οι φίλοι της Αγγλίας την καλούν πρώτοι να σώσει, κατά πρώτο λόγο, τον Μιχαήλ Καραολή και ύστερα να του αποδώσει ελεύθερη την τρισχιλιετή πατρίδα του».
Η παγκόσμια αντίδραση και κατακραυγή ενάντια της πάλαι ποτέ βρετανικής αυτοκρατορίας για την θανατική ποινή του 23χρονου Καραολή και του 22χρονου Δημητρίου, εντάθηκε ακόμη περισσότερο από την ανδρεία στάση των καταδικασθέντων μπροστά στους δημίους τους.
Τα σώματά τους δεν παραδόθηκαν ποτέ στις οικογένειές τους, ενώ οι Άγγλοι τα έθαψαν σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο στον περίβολο των Κεντρικών Φυλακών της Λευκωσίας, κοντά στην αίθουσα της αγχόνης και τα κελιά των μελλοθανάτων. Οι εκτελέσεις των Καραολή και Δημητρίου, ακολουθήθηκαν από συνολικά επτά ακόμη εκτελέσεις, οι οποίες ολοκληρώθηκαν με τον απαγχονισμό του 17χρονου ποιητή Ευαγόρα Παλληκαρίδη το 1957.
Οι οδοί με την ονομασία «Καραολή και Δημητρίου»
Τα ονόματα των δύο νέων Ελληνοκύπριων αγωνιστών της ΕΟΚΑ και ηρώων της Κύπρου από τον απαγχονισμό τους κι έπειτα «πλημμύρισαν» στην κυριολεξία δρόμους και πλατείες –άλλοτε αναφέρονται μαζί και άλλοτε το καθένα ξεχωριστά– τόσο σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, όσο και της Κύπρου.
Από τις πρώτες ονοματοδοσίες σε δρόμο και πιο χαρακτηριστικές αυτή στο χαμηλότερο τμήμα της Λουκιανού στο Κολωνάκι, μεταξύ της Βασιλίσσης Σοφίας και της Υψηλάντου. Άκρως συμβολική αυτή η κίνηση του Δήμου Αθηναίων, καθώς πρόκειται για την οδό όπου βρισκόταν το κτίριο της Βρετανικής Πρεσβείας –σήμερα εδώ συναντάται η κατοικία του Βρετανού πρέσβη.
Στον Πειραιά, η άλλοτε οδός Μπητ (Άγγλος Ναύαρχος) μετονομάστηκε με τα ονόματα των δύο Ελληνοκυπρίων ηρώων, επί της οποίας συναντώνται το κτίριο της παλιάς Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής και του σύγχρονου Πανεπιστημίου Πειραιώς.
Στη Θεσσαλονίκη η ονομασία «Καραολή και Δημητρίου» δόθηκε σε δρόμο στην περιοχή του Διοικητηρίου, ο οποίος προηγουμένως έφερε το όνομα του Βρετανού πρωθυπουργού Λόυντ Τζώρτζ, ενώ σήμερα ονομάζεται «Καραολή και Δημητρίου των Κυπρίων».
Στα Χανιά ο δρόμος που αφιερώθηκε στους δύο νεαρούς περνάει δίπλα από τα βυζαντινά τείχη, ενώ στην Αλεξανδρούπολη και την Καβάλα είναι παραλιακός. Τέλος, στην Ερμούπολη στη Σύρο, η «Καραολή και Δημητρίου» βρίσκεται πίσω ακριβώς από την Πλατεία Μιαούλη και το περίφημο Δημαρχείο, ενώ περνάει μπροστά από το 1ο Γυμνάσιο του νησιού (χτισμένο το 1834), απ’ όπου αποφοίτησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
