Η πιο μικρή δημοκρατία στον κόσμο που ξεκίνησε ως αστείο

Οι ντόπιοι λένε πως αν κοιτάξεις επίμονα μέσα στα μάτια τη γοργόνα- σύμβολο της περιοχής, καθώς διασχίζεις τη γέφυρα προς τη μικρή αυτοαποκαλούμενη Δημοκρατία του Užupis, θέλεις να μείνεις εκεί για πάντα.

Σμιλεμένη το 2002 από το γλύπτη Romas Vilčiauskas, η μπρούτζινη γοργόνα καλωσορίζει τους επισκέπτες στη μικρή «χώρα» και οι κάτοικοι λένε πως εκείνη είναι που τους γοητεύει, τους μαγνητίζει και τους φέρνει στα πόδια της.

Η Δημοκρατία του Užupis βρίσκεται μέσα στο Βίλνιους, την πρωτεύουσα της Λιθουανίας, και είναι μία από τις μικρότερες στον κόσμο, με έκταση που πλησιάζει το ένα τετραγωνικό χιλιόμετρο. Δεν πρέπει όμως το μέγεθός της να σας ξεγελά: Διαθέτει τον δικό της πρόεδρο, τη δική της κυβέρνηση, σύνταγμα και νόμισμα. Διαθέτει και το δικό της Ναυτικό, που αποτελείται από τρία – τέσσερα μικρά σκάφη, τα οποία χρησιμοποιούνται κυρίως σε εκδηλώσεις και τελετές. Μέχρι πρόσφατα είχε και στρατό περίπου δέκα ανδρών, αλλά επειδή είναι φιλειρηνική, τους αποστράτευσε.

Το Užupis είναι μία εντυπωσιακή συνύπαρξη αρχιτεκτονικής της σοβιετικής εποχής και καλλιτεχνικής διάθεσης. Μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, πολλές βάσεις, πάνω στις οποίες βρίσκονταν προηγουμένως αγάλματα των Σοβιετικών, έστεκαν κενές σε όλο το Βίλνιους. Το 1995, ομάδα ντόπιων καλλιτεχνών χρησιμοποίησε μία από αυτές για να στήσει ένα άγαλμα του Αμερικανού μουσικού Φρανκ Ζάππα- παρότι ο ίδιος δεν είχε βρεθεί ποτέ στην περιοχή, ως σύμβολο ελευθερίας και μήνυμα δημοκρατίας. Δύο χρόνια μετά, την 1η Απριλίου του 1997, προχώρησαν ένα βήμα παραπέρα, κηρύσσοντας τη συνοικία Užupis ανεξάρτητη από την υπόλοιπη Λιθουανία. Παρότι δεν είναι αναγνωρισμένη από ξένες κυβερνήσεις ως κράτος, η μικρή «χώρα» αποτελεί πηγή υπερηφάνειας στο Βίλνιους αλλά και όλη τη Λιθουανία.

Το Užupis- που στα λιθουανικά σημαίνει «πέρα από το ποτάμι»- χωρίζεται από την υπόλοιπη πόλη από τον ποταμό Vilnele. Κάθε χρόνο, την 1η Απριλίου, γιορτάζει την ημέρα της ανεξαρτησίας του, που ονομάζεται «ημέρα του Užupis». Την ημέρα εκείνη, οι ταξιδιώτες μπορούν περνώντας τη γέφυρα να προσθέσουν στο διαβατήριό τους τη σφραγίδα της «χώρας», να χρησιμοποιήσουν το νόμισμά της και να γιορτάσουν πίνοντας από την πηγή στην κεντρική πλατεία, από όπου τρέχει όχι νερό αλλά μπίρα.

Κι έτσι, αυτό που άρχισε ως αστείο, μια Πρωταπριλιά, μεταξύ φίλων με φαντασία, είναι σήμερα μία ουσιαστική προσπάθεια. Μάλιστα το σύνταγμα της Δημοκρατίας του Užupis έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.

Ο υπουργός Εξωτερικών του Užupis Tomas Čepaitis, που είναι κι ένας από τους ιδρυτές του, εξηγεί στο BBC πως η «χώρα» γεννήθηκε μέσα από την αριστοτελική θέση πως κάθε σπουδαία πόλη θα πρέπει να έχει περιορισμένο αριθμό πολιτών. «Θέλαμε να φτιάξουμε τη μικρή μας χώρα βασισμένη στη σκέψη πως μια καλή χώρα δεν μπορεί να έχει πάνω από 5.000 κατοίκους, γιατί το ανθρώπινο μυαλό δεν μπορεί να θυμηθεί περισσότερα πρόσωπα» λέει. «Όλοι γνωρίζονται με όλους κι έτσι είναι δύσκολο να εξαπατήσει κανείς τον άλλο ή να τον χειραγωγήσει».

Τη σημαία της «χώρας» κοσμεί το «Άγιο Χέρι»: ένα μπλε χέρι με μία τρύπα στη μέση, που λόγω αυτής δεν μπορεί να δωροδοκηθεί. «Το βασικό είναι πως δεν έχουμε τίποτα να κρύψουμε στα χέρια μας» λέει ο υπουργός Τουρισμού της «χώρας» Kestas Lukoskinas, που ζει εκεί εδώ και 18 χρόνια.

Όπως αφηγείται ο Čepaitis, μαζί με τους φίλους του ήθελαν να φτιάξουν ένα μέρος όπου οι άνθρωποι θα «αποσυνδέονταν» από τα στοιχεία της σύγχρονης ζωής που αποπροσανατολίζουν και αποσπούν την προσοχή και θα επανασυνδέονταν με τα σημαντικά. «Μόλις περάσεις τη γέφυρα, είσαι ο εαυτός σου. Δεν παίζεις κανέναν κοινωνικό ρόλο, δεν ανήκεις σε κανέναν, ανήκεις στον εαυτό σου. Μπορείς να σκεφτείς το ποιος είσαι και να ζήσεις χωρίς να συμμετέχεις σε αυτή την τρελή κούρσα στην οποία έχει εμπλακεί όλη η ανθρωπότητα».

Ο Lukoskinas συμφωνεί. «Η ατμόσφαιρα στο Užupis είναι εντελώς διαφορετική» προσθέτει. «Νιώθεις πιο χαρούμενος και πιο χαλαρός. Μπορείς να μπεις στην παμπ και να συναντήσεις τον δήμαρχο της πόλης, ή έναν διάσημο μπασκετμπολίστα, ή έναν διάσημο καλλιτέχνη, και όλοι απλώς περνούν καλά και χαλαρά. Σε άλλα μέρη υπάρχουν μοδάτα μπαρ και εστιατόρια, και εκεί υπάρχουν περιορισμοί, ένα ‘πρωτόκολλο’. Στο Užupis δεν υπάρχει τίποτα τέτοιο».

Παρότι η ιστορία της «χώρας» είναι μάλλον αστεία, η ιστορία της περιοχής είναι κάθε άλλο παρά αστεία. Στα μέσα του 20ου αιώνα, υπό τη σοβιετική κυριαρχία , η περιοχή ήταν σε άθλια κατάσταση, ένα επικίνδυνο κομμάτι της πόλης στο οποίο πλησίαζαν μόνο οι γενναίοι ή οι αφελείς. Ένα από τα κύρια σημεία της συνοικίας, η οδός Užupis, αποκαλούνταν «δρόμος του θανάτου», αφενός λόγω της υψηλής εγκληματικότητας, αφετέρου λόγω του εβραϊκού πληθυσμού της περιοχής, ο οποίος αποδεκατίστηκε στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος. Σήμερα ωστόσο, ο ίδιος δρόμος και οι γύρω του φιλοξενούν εικαστικές εγκαταστάσεις και μία νέα αντίληψη για τη ζωή.

Όταν εξασφαλίστηκε η ανεξαρτησία της «χώρας», το 1997, ακολούθησε η κατάρτιση του συντάγματός της. Το συνέταξαν μέσα σε μόλις τρεις ώρες, ένα καλοκαιρινό απόγευμα του 1998, ο Čepaitis και ο πρόεδρος της «χώρας» Romas Lileikis.

«Είχαμε ανακηρυχτεί ανεξάρτητη δημοκρατία και μετά με επισκέφθηκε ο Lileikis, επειδή στο σπίτι του δεν είχε ζεστό νερό» εξηγεί ο Čepaitis.Εξ ου και το δεύτερο άρθρο του συντάγματος ξεκαθαρίζει πως όλοι οι πολίτες της «χώρας» έχουν το δικαίωμα της πρόσβασης σε ζεστό νερό, θέρμανση και στέγη. «Αφού έκανε μπάνιο, σκεφτήκαμε πως εφόσον έχουμε δημοκρατία χρειαζόμαστε και κάποια επίσημα έγγραφα, κι έτσι καθίσαμε και το συντάξαμε».

Τα 41 άρθρα του συντάγματος συμπυκνώνουν την ουσία των ιδανικών του Užupis για την ελεύθερη σκέψη, με αναφορές όπως «ο καθένας έχει το δικαίωμα να πεθάνει, αλλά αυτό δεν αποτελεί υποχρέωση», «ο καθένας έχει το δικαίωμα να καταλαβαίνει» αλλά και «ο καθένας έχει το δικαίωμα να μην καταλαβαίνει τίποτα». Αναφέρονται ακόμα και τα κατοικίδια της «χώρας», με επισημάνσεις όπως: «ένας σκύλος έχει το δικαίωμα να είναι σκύλος»« και «μία γάτα δεν είναι υποχρεωμένη να αγαπά τον ιδιοκτήτη της αλλά πρέπει να βοηθά, όταν χρειάζεται».

«Έγραψα για τις γάτες γιατί τις αγαπώ πιο πολύ, και ο Lileikis έγραψε για τους σκύλους γιατί τους αγαπά περισσότερο» εξηγεί ο Čepaitis. «είναι μία ποιητική ισορροπία».

Η λίστα με τα άρθρα του συντάγματος έχει τυπωθεί σε μεγάλες επιφάνειες, οι οποίες κρέμονται κατά μήκος της «Λεωφόρου των Συνταγμάτων», η κάθε μία σε άλλη γλώσσα. Η τελευταία που προστέθηκε- είναι πλέον πάνω από 30- είναι στα λατινικά, και την ευλόγησε ο ίδιος ο Πάπας κατά την επίσκεψή του στη Βαλτική τον Σεπτέμβριο. Η Λεωφόρος των Συνταγμάτων οδηγεί στο κέντρο της «χώρας», όπου στέκει από το 2002 το άγαλμα του αρχάγγελου Γαβριήλ, «Αγγέλου του Užupis», σύμβολο της ανάπτυξης και της αναγέννησης, με την τρομπέτα του να σηματοδοτεί μια νέα εποχή ελεύθερης σκέψης για το έθνος.

Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα πράγματα στο Užupis, η δομή της κυβέρνησης και ο διορισμός αξιωματούχων είναι ένα χαλαρό θέμα, ενώ η βουλή συνέρχεται στην τοπική παμπ. Η διοίκηση της «χώρας» γίνεται από περίπου 12 υπουργούς, αλλά για εκείνους που θέλουν να εμπλακούν στα πολιτικά πράγματα, είναι σημαντικό το να είναι ενεργά μέλη της τοπικής κοινότητας.

«Το βασικό είναι να σε αναγνωρίζουν. Μπορείς να λες ‘είμαι υπουργός ποδοσφαίρου’ ή ‘υπουργός φρίσμπι’ και είναι οκ, μπορείς να γίνεις. Αλλά πρέπει να σε αναγνωρίσουν ως τέτοιο» εξηγεί ο Lukoskinas, αναγνωρίζοντας πως αυτή η ελεύθερη άσκηση πολιτικής είναι ελκυστική. «Χαλαρώνει την ένταση της καθημερινότητας και του διπλωματικού πρωτοκόλλου. Μπορείς να χαλαρώσεις και να πιείς ένα ποτό με τον πρωθυπουργό ή τον πρόεδρο. Αλλά είναι σημαντικό το παιχνίδι που παίζουμε» προσθέτει.

Όσο ασυνήθιστο κι αν ακούγεται, είναι ένα σύστημα που λειτουργεί και μάλιστα εδώ και 21 χρόνια. Ο πρόεδρος είναι σταθερός στη θέση του από τότε- αν και λέει πως θα ήθελε να κάνει ένα διάλειμμα από τα καθήκοντά του- όπως και οι περισσότεροι υπουργοί. Συναντώνται συνήθως τις Δευτέρες και μαζί λαμβάνουν πολιτικές αποφάσεις, εργαζόμενοι για την οικοδόμηση δεσμών με τις άλλες χώρες- αν και ανεπίσημα. Το Užupis έχει κι ένα πάρκο που ονομάζεται «πλατεία Θιβέτ», κάτι που εξόργισε την Κίνα, η οποία ερμήνευσε την απόφαση της «χώρας» να ανακηρύξει τον Δαλάι Λάμα επίτιμο πολίτη ως πολιτική παρά ως πολιτισμική.

Η μικροσκοπική «δημοκρατία» προσελκύει το ενδιαφέρον των τουριστών από την εγκαθίδρυσή της, το 1997. Το αποτέλεσμα είναι ανάπτυξη και άνθιση, που με τη σειρά τους έφεραν άνοδο στις τιμές των ακινήτων.

«Είναι σήμερα η δεύτερη πιο ακριβή συνοικία του Βίλνιους, μετά την Παλιά Πόλη. Κανένας καλλιτέχνης δεν μπορεί να αγοράσει ένα διαμέρισμα εδώ σήμερα, εκτός από τους διάσημους και τους πλούσιους» λέει ο Lukoskinas. Αυτό έχει προκαλέσει την ανησυχία ορισμένων υπουργών, οι οποίοι φοβούνται απώλεια της κουλτούρας τους και του τρόπου ζωής τους, καθώς οι τουρίστες επελαύνουν και ο πληθυσμός αυξάνεται. Ωστόσο, ο Čepaitis ελπίζει πως όλο αυτό θα βοηθήσει στη μεγαλύτερη διάδοση των ιδανικών του Užupis.

«Είμαι ενθουσιασμένος που συναντώ κόσμο που ονειρευόταν να υπήρχε μια τέτοια χώρα στον κόσμο. Αυτή η μίξη ονείρου και πραγματικότητας είναι το καλύτερο που θα μπορούσα να ελπίζω όταν το ξεκινήσαμε όλο αυτό» προσθέτει, «Βρήκαν τη χώρα τους εδώ, στην πραγματικότητα. Αυτός είναι ο τελικός στόχος τους και είμαι πολύ χαρούμενος».

Σίγουρα βέβαια έπαιξε τον ρόλο της και η γοργόνα…