Σε μια μάλλον ήσυχη γωνιά της βόρειας Ευρώπης καταγράφεται μια παράδοξη γεωπολιτική «ανωμαλία». Πώς αλλιώς να χαρακτηρίσει κανείς το γεγονός ότι τα σύνορα, ανάμεσα σε δύο χώρες, περνούν μέσα από τα σπίτια; Είναι το μέρος όπου μπορεί κάποιος να κοιμάται στο ίδιο κρεβάτι με τον ή τη σύντροφό του αλλά ταυτόχρονα να κοιμούνται σε… διαφορετικές χώρες. Ένα μέρος όπου κάποιοι… μετακινούν τις εισόδους των σπιτιών τους, για να αξιοποιήσουν τις πολεοδομικές ή οικονομικές ευκαιρίες που η μία χώρα προσφέρει και η άλλη όχι.
Κοντά στα σύνορα με το Βέλγιο, η πόλη Baarle-Nassau της Ολλανδίας φιλοξενεί περίπου τριάντα βελγικούς «θύλακες», γνωστούς ως Baarle-Hertog. Αν δει κανείς την περιοχή στον χάρτη, το γεωπολιτικό παράδοξο εμφανίζεται ξεκάθαρο μπροστά στα μάτια του.
Αυτό το μπέρδεμα έχει τις ρίζες του στον Μεσαίωνα, τότε που κομμάτια γης διανέμονταν ανάμεσα σε δύο ντόπιες αριστοκρατικές οικογένειες. Το Baarle-Hertog ανήκε κάποτε στον δούκα του Brabant (hertog στα ολλανδικά σημαίνει δούκας, εξηγεί το BBC), ενώ το Baarle-Nassau ήταν ιδιοκτησία του Οίκου των Nassau. Όταν το Βέλγιο διακήρυξε την ανεξαρτησία του από την Ολλανδία, το 1831, οι δύο πλέον χώρες είχαν να διαχειριστούν το άλυτο γεωπολιτικό τους πρόβλημα. Ήταν όμως τόσο μπερδεμένο, που τα καθεστώτα που ακολούθησαν απέφυγαν να βρουν πραγματική λύση. Τα σύνορα δεν οριστικοποιήθηκαν παρά το 1995, όταν το τελευταίο κομμάτι της περιβόητης «no man’s land» δόθηκε στο Βέλγιο.
Με την πρώτη ματιά, είναι δύσκολο να διακρίνει ποιο μέρος ανήκει σε ποια χώρα, καθώς η εικόνα παραπέμπει σε μια συνηθισμένη μικρή ολλανδική πόλη. Σχεδόν τα τρία τέταρτα των περίπου 9.000 κατοίκων της είναι κάτοχοι ολλανδικού διαβατηρίου, και η ολλανδική δημοτική αρχή κατέχει το μεγαλύτερο μέρος της γης- περίπου 76 τετραγωνικά χιλιόμετρα έναντι μόλις 7,5 της βελγικής. Στη συνέχεια όμως, μπορεί κανείς να εντοπίσει τις διαφορές. Για παράδειγμα τη σήμανση στα πεζοδρόμια- λευκοί σταυροί με τα γράμματα NL (Netherlands) από τη μία πλευρά, Β (Belgium) από την άλλη- αλλά και τα σπίτια που φέρουν τη σημαία της αντίστοιχης χώρας.
Τα ολλανδικά σπίτια έχουν πιο ομοιόμορφη εικόνα σε σχέση με τα βέλγικα, τα πεζοδρόμια είναι στολισμένα με περιποιημένα δέντρα. Οι βελγικές περιοχές έχουν περισσότερη ποικιλία στην αρχιτεκτονική και στην όψη τους.
Κάποιος με εξοικειωμένο αυτί θα μπορούσε να διακρίνει και τις διαφορετικές προφορές στη γλώσσα, υποστηρίζει ο Willem van Gool, πρόεδρος του τουριστικού οργανισμού του Baarle, κάτοχος και ο ίδιος ολλανδικού διαβατηρίου, αν και η μητέρα του είναι Βελγίδα. Παρότι στα βελγικά σχολεία διδάσκονται και γαλλικά, τα ολλανδικά είναι η βασική γλώσσα και στις δύο κοινότητες. «Με τους Βέλγους ακούγεται περισσότερο σαν διάλεκτος… με τους Ολλανδούς είναι πιο… καθαρά» προσθέτει.
Η άποψη αυτή αντανακλά και την τάση ορισμένων Ολλανδών να αντιμετωπίζουν μάλλον με υπεροψία τους Βέλγους γείτονές τους. «Παλιά, όταν οι μαθητές όλων των σχολείων σχολούσαν την ίδια ώρα, οι έφηβοι μπλέκονταν σε καβγάδες» θυμάται ο van Gool. Αυτό όμως τερματίστηκε τη δεκαετία του ’60, όταν οι δύο δήμαρχοι της πόλης (ένας Ολλανδός κι ένας Βέλγος) άλλαξαν τα σχολικά προγράμματα ώστε να μην συμπίπτουν στο σχόλασμα και παράλληλα προώθησαν τα ανάμεικτα τμήματα στα κέντρα νεότητας, ενισχύοντας τις θετικές αλληλεπιδράσεις των δύο πλευρών.
Σήμερα, πολλοί κάτοικοι των Baarle-Nassau και Baarle-Hertog έχουν διπλή υπηκοότητα και δύο διαβατήρια, ένα βέλγικο κι ένα ολλανδικό. Η ειρηνική, σε μεγάλο βαθμό, συνύπαρξή τους έχει τραβήξει το ενδιαφέρον των συμβούλων του Ισραηλινού πρωθυπουργού Βενιαμίν Νετανιάχου, ως παράδειγμα για το πώς δύο διαφορετικές κοινότητες μπορούν να ζήσουν αρμονικά μαζί.
Είναι άραγε προς όφελος των Baarle-Nassau και Baarle-Hertog αυτή η ασάφεια σχετικά με τα σύνορα; Σίγουρα προσελκύει τουρίστες, σχολιάζει ο van Gool. «Ο αριθμός των καταστημάτων, των ξενοδοχείων και των καφέ παραπέμπει πιο πολύ σε πόλη 40.000 κατοίκων παρά σε πόλη 9.000 κατοίκων. Κι ενώ τα βελγικά καταστήματα παραμένουν κλειστά την Κυριακή, τα ολλανδικά λειτουργούν κανονικά» εξηγεί.
Ωστόσο υπάρχουν και πτυχές που είναι ακόμα δύσκολες στη διαχείρισή τους, ειδικά σε ό,τι αφορά θέματα υποδομών. Οι οικοδομικές άδειες μπορεί να κρύβουν πολλές παγίδες, λέει ο Leo van Tilburg, επικεφαλής της βελγικής δημοτικής αρχής. Το δημαρχείο του τέμνεται από τα σύνορα. Λόγω της θέσης του, το Βέλγιο χρειάστηκε να ζητήσει ολλανδική άδεια για να χτίσει μέρος του κτιρίου. Είναι χαρακτηριστικό πως η συνοριακή γραμμή περνά μέσα από την αίθουσα συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου…
Το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του, ο Tilburg το περνά προσπαθώντας να διαχειριστεί την παροχή υπηρεσιών, εκπαίδευση, ύδρευση, υποδομές, σε συνεργασία με τον Ολλανδό συνάδελφό του και «συνδήμαρχο» Marjon de Hoon. Η αποκατάσταση του οδοστρώματος για παράδειγμα, μετατρέπεται σε εξίσωσε με πολλές μεταβλητές, καθώς οι δρόμοι τέμνονται από τα σύνορα πολλές φορές, σε απόσταση μόλις μερικών εκατοντάδων μέτρων. Να μην αναφέρουμε καν τι πολύπλοκη διαδικασία είναι ο σχεδιασμός του δικτύου αποχέτευσης…
«Ο δρόμος κάτω από τον οποίο τοποθετείται ένας σωλήνας αποχέτευσης μπορεί να είναι βέλγικος, αλλά ποιος πληρώνει εάν χρειάζεται μεγαλύτερος σωλήνας σε σημείο με ολλανδικά σπίτια; Και ποιος πληρώνει για τη συντήρηση του φωτισμού των δρόμων, όπου τα πεζοδρόμια είναι βέλγικα αλλά οι λάμπες ολλανδικές;» διερωτάται ο Tilburg. Ωστόσο, συνεχίζει, εάν υπάρχουν εκατό προβλήματα, τα 98 αποδεικνύεται πως δεν είναι πραγματικά προβλήματα. Προηγείται βέβαια πολλή συζήτηση.
Και η αλήθεια είναι πως όλα είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης.
Με δεδομένο πως η νομοθεσία του Βελγίου αναφορικά με τον οικοδομικό σχεδιασμό είναι λιγότερο περιοριστική από αυτή της Ολλανδίας, είναι προφανές πως υπάρχουν πλεονεκτήματα για όποιον έχει την εξώπορτα του σπιτιού του να «βλέπει» σε βελγικό έδαφος, όπως εξηγεί ο Kees de Hoon. Κάτοχος ολλανδικού διαβατηρίου ο ίδιος, το σπίτι του βρίσκεται στο Baarle-Hertog και τέμνεται από τα σύνορα. Ο Kees ήθελε να ανακατασκευάσει το αρχικό κτίριο, αλλά η πόρτα του «έβλεπε» στην Ολλανδία και η ολλανδική δημοτική αρχή δεν του έδινε οικοδομική άδεια.
Για να λύσει το πρόβλημα αυτό, σκαρφίστηκε μια ιδέα που πιο πολύ θυμίζει το δικό μας μεσογειακό ταπεραμέντο, την περίφημη ευρηματικότητα του ευρωπαϊκού νότου. Απλώς τοποθέτησε μια δεύτερη εξώπορτα, κολλητά στην πρώτη αλλά στην άλλη πλευρά των συνόρων. Έτσι, πλέον, με δύο εισόδους στο ίδιο κτήριο, το ένα από τα διαμερίσματά του είναι ολλανδικό και τα άλλα τρία βέλγικα. Μύλος…
Ο Kees δεν είναι ο μόνος που εκμεταλλεύτηκε τα κενά της νομοθεσίας. Πολλές οικογένειες αλλά και επιχειρήσεις παραδέχονται πως έχουν επωφεληθεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο από αυτή την ασάφεια. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μια τράπεζα που χτίστηκε ακριβώς πάνω στα σύνορα, ώστε τα απαραίτητα έγγραφα να μεταφέρονται από τη μια πλευρά του κτιρίου στην άλλη όποτε έμπαινε φοροελεγκτής της μίας ή της άλλης εθνικότητας!
Η αντίληψη που θυμίζει το «ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό» δεν είναι πια τόσο διαδεδομένη όσο παλιότερα, τότε που ένα κοπάδι «μυστηριωδώς» βρισκόταν σε άλλο λιβάδι από τη μια μέρα στην άλλη. Τότε που οι προμήθειες ενός καταστήματος αποκτιούνταν στη μία χώρα και πωλούνταν στην άλλη χωρίς κανείς να ενοχλήσει τον αρμόδιο εφοριακό. «Είναι ένα θέμα για το οποίο αρέσει στους ντόπιους να μιλούν» σημειώνει ο van Gool «και συνέβαινε κι από τις δύο πλευρές των συνόρων».
Υπάρχουν βέβαια και τριβές. Για παράδειγμα η ηλικία που επιτρέπεται το ποτό στην Ολλανδία είναι τα 18, αλλά στο Βέλγιο η κατανάλωση μπίρας και κρασιού επιτρέπεται από τα 16. Οπότε εάν ένας Ολλανδός μπάρμαν αρνηθεί να σερβίρει μια ομάδα εφήβων, μπορούν να του δείξουν τη δυσαρέσκειά τους πηγαίνοντας στο μπαρ ακριβώς απέναντι- που υπόκειται στη βελγική νομοθεσία. Πηγή προστριβών είναι και τα πολλά καταστήματα με πυροτεχνήματα στα βελγικά κομμάτια της πόλης. Στην Ολλανδία, η πώληση και μεταφορά πυροτεχνημάτων είναι παράνομη και επιτρέπεται κατ’ εξαίρεση την Πρωτοχρονιά, οπότε οι ολλανδικές αρχές έχουν πολλή δουλειά καθώς τα Χριστούγεννα πλησιάζουν…
