Έχει επικρατήσει πως ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος ήταν επί της ουσίας ένα μεταπολεμικό «ξεκαθάρισμα» των μεγάλων δυνάμεων για τις σφαίρες επιρροής στην Ευρώπη. Αν μιλούσαμε με… «ποδοσφαιρικούς» όρους αυτό ήταν το «τρίτο ημίχρονο» του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ένας άλλος εμφύλιος, ωστόσο, ίσως πιο σκληρός από τον αντίστοιχο ελληνικό, θεωρείται ακόμα και σήμερα το «ζέσταμα» για τον μεγάλο πόλεμο που βύθισε στο σκοτάδι ολόκληρο τον πλανήτη.
Ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος, είναι πολλά περισσότερα πράγματα από μια εμφύλια σύρραξη. Εκεί φάνηκε όλο αυτό που θα ακολουθούσε. Εκεί για πρώτη φορά ο Χίτλερ έδειξε τα νύχια του. Έδειξε πως δεν αστειεύεται και έστειλε τα δικά του μηνύματα. Ίσως, μάλιστα, να μην είναι καθόλου τυχαίο πως ο πρώτος πυροβολισμός του Β’ παγκοσμίου πολέμου έπεσε μόλις έξι μήνες μετά το τέλος του πολέμου στην Ισπανία.
Ένας δρόμος γεμάτος εντάσεις που οδήγησε στον εμφύλιο
Όπως ιστορικά έχει γίνει σε όλους τους εμφυλίου πολέμους, έτσι και ο ισπανικός δεν ξεκίνησε ξαφνικά ένα πρωί και… δια ασήμαντον αφορμή. Είχαν προηγηθεί πάρα πολλά χρόνια και εξίσου πολλά (αιματηρά ή όχι) επεισόδια ανάμεσα στις δυο αντιμαχόμενες πλευρές.
Ο εμφύλιος στην Ισπανία ξεκίνησε στις 17 Ιουλίου του 1936, ωστόσο, ήδη από τα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας είχε αρχίσει να φαίνεται πως τα πράγματα στη χώρα δεν πήγαιναν καθόλου καλά. Στις αρχές της δεκαετίας του ’30, ωστόσο, τα πράγματα έδειχναν να ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο.
Η μοναρχία είχε καταργηθεί και η Αριστερά ενίσχυε διαρκώς τις δυνάμεις της αλλά και την επιρροή της. Οι συντηρητικές δυνάμεις μαζί με την πανίσχυρη καθολική εκκλησία προσπαθούσαν να ανακόψουν με διάφορους τρόπους αυτή τη δυναμική. Δυο από τα κυρίαρχα ζητήματα ήταν η αναδιανομή πλούτου και γης αλλά και η αυτονομία περιοχών όπως η χώρα των Βάσκων και η Καταλονία.
Μετά τις εκλογές του Φεβρουαρίου του 1936 και την άνοδο στην εξουσία της Αριστεράς λίγοι ήταν αυτοί που πίστευαν πως όλα θα κυλήσουν ομαλά. Και έτσι τελικά έγινε. Ο στρατηγός Φρανθίσκο Φράνκο πρωτοστάτησε στην εξέγερση του στρατού απέναντι στον… «κομμουνιστικό κίνδυνο». Τα γεγονότα ξεκίνησαν από το Μαρόκο και άλλες αποικίες και στη συνέχεια επεκτάθηκαν στην υπόλοιπη Ισπανία.
Ο στρατηγός και οι σύμμαχοι του θεωρούσαν πως θα ήταν ένας πόλεμος σύντομος, λίγων μηνών, όπως έλεγαν, ωστόσο, η πραγματικότητα τους διέψευσε.
Τα αντίπαλα στρατόπεδα μιας αιματηρής σύρραξης
Από τη μία πλευρά, όπως ήδη ειπώθηκε βρισκόντουσαν οι εθνικιστές- φασίστες του Φράνκο οι οποίοι στις τάξεις τους είχαν από ακροδεξιούς μέχρι φιλοβασιλικούς. Άμεση στήριξη τους παρείχαν από την πρώτη στιγμή τόσο η ναζιστική Γερμανία όσο και η φασιστική Ιταλία που τους έδωσαν έμψυχο αλλά κυρίως άψυχο υλικό προκειμένου να κερδίσουν τον πόλεμο όσο πιο σύντομα γινόταν.
Από την άλλη πλευρά υπήρχε μια ετερόκλητη ένωση διάφορων δυνάμεων που η ιστορία τους αποκάλεσε «Δημοκρατικούς» προκειμένου να δείξει τη διαφορά ανάμεσα στις δυο πλευρές. Σε αυτή την ένωση, ωστόσο, μπορούσε να συναντήσει κανείς από σοσιαλιστές, κομμουνιστές και τροτσκιστές μέχρι και τους αναρχικούς της CNT- FAI. Οι πολιτικές και ιδεολογικές τους διαφορές, βέβαια, ήταν τεράστιες και αυτό θα φαινόταν πάρα πολύ έντονα ιδιαίτερα προς το τέλος του πολέμου. Τους ένωνε, ωστόσο το μίσος για τους φασίστες του Φράνκο, τους πλούσιους και βέβαια την καθολική εκκλησία στην Ισπανία.
Η πλευρά των «Δημοκρατικών» είχε την βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης (σε μικρότερη κλίμακα απ’ ότι οι Χίτλερ και Μουσολίνι βοήθησαν τον Φράνκο) αλλά και των Διεθνών Ταξιαρχιών που ήταν σοσιαλιστές, κομμουνιστές και αναρχικοί από διάφορες χώρες του κόσμου που πήγαν στα μέτωπα της Ισπανίας για να πολεμήσουν.
Υπολογίζεται πως 50.000 άτομα συμμετείχαν στις Διεθνείς Ταξιαρχίες με τους 10.000 από αυτούς να σκοτώνονται στις μάχες. Ανάμεσα στους μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών υπήρχαν και περίπου 300 Έλληνες που μαζί με Γιουγκοσλάβους δημιούργησαν τον λεγόμενο «Βαλκανικό Λόχο» ο οποίος συμμετείχε (μέσω της 11ης Ταξιαρχίας) στις σφοδρές μάχες για την κατάληψη της Μαδρίτης και όχι μόνο.
Αυτό που δεν είχαν, ωστόσο, οι Δημοκρατικοί σε σχέση με τις δυνάμεις του Φράνκο από τη Γερμανία, την Ιταλία ακόμα και την Πορτογαλία και που στην ουσία έκρινε την κατάληξη του πολέμου ήταν η έμπρακτη συμπαράσταση Αγγλίας και ΗΠΑ. Οι δυο αυτές χώρες προτίμησαν να μην εμπλακούν σε ένα πολεμικό σκηνικό εκείνη τη στιγμή με τον Χίτλερ και αρκέστηκαν σε… τηλεγραφήματα συμπαράστασης στην νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση της χώρας. 
Υπάρχουν αναφορές, μάλιστα, πως αμφότερες έδιναν πετρέλαιο στον Φράνκο! Ουσιαστικά σύμμαχοι των «Δημοκρατικών» παρέμειναν μέχρι τέλους η ΕΣΣΔ και το Μεξικό ενώ αρχικά στο ίδιο στρατόπεδο είχε εμπλακεί μόνο στην αρχή και η Γαλλία.
Η Ελλάδα, που εκείνη την εποχή στην εξουσία ήταν δικτάτορας Μεταξάς, επέλεξε να διατηρήσει μια ουδέτερη στάση αν και μέσω του δαιμόνιου επιχειρηματία Μποδοσάκη -πάντα σε συνεννόηση με τον Μεταξά- πούλησε πυρομαχικά στις δυνάμεις των Δημοκρατικών επειδή η χώρα είχε ανάγκη από… ξένο συνάλλαγμα!
Όλη η φρίκη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου σε… μικρογραφία
Απ’ όλα τα παραπάνω, μπορεί, εύκολα να αντιληφθεί κανείς πως επί της ουσίας ο ισπανικός εμφύλιος ήταν μια πρόβα τζενεράλε, μια μικρογραφία, του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που θα ακολουθούσε.
Και όπως ακριβώς στον μεγάλο πόλεμο η ανθρωπότητα γνώρισε τη φρίκη έτσι και στην Ισπανία οι αντίπαλες δυνάμεις προχώρησαν σε γενικευμένες εκκαθαρίσεις μεταξύ δικαίων και αδίκων.
Μέχρι και σήμερα κανείς δεν γνωρίζει πόσοι ακριβώς ήταν οι νεκροί του εμφυλίου. Υπολογίζονται από 300.000 μέχρι και 1.000.000! Η πλευρά των φασιστών του Φράνκο «θέριζε» τις περιοχές που έλεγχαν οι «Δημοκρατικοί» και ιδιαίτερα τη Βαρκελώνη που θεωρούταν προπύργιο των αναρχικών.
Ο Φράνκο δεν δίστασε να βομβαρδίσει ολόκληρες πόλεις με τα αεροπλάνα που του έδωσαν οι Χίτλερ και Μουσολίνι. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ο βομβαρδισμός της βασκικής πόλης Γκουέρνικα (Γκέρνικα όπως προφέρεται στα βασκικά). Η εντολή για να ξεκινήσει η «Επιχείρηση Επίπληξη», όπως ονομάστηκε, δόθηκε από τον Βόλφραμ Φράιχερ φον Ριχτχόφεν, που ήταν επικεφαλής των γερμανών εθελοντών, οι οποίοι είχαν συγκροτήσει τη «Λεγεώνα Κόνδωρ»!
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στη δίκη της Νυρεμβέργης, αποκαλύφθηκε κάτι που θα μπορούσε να «συμπτύξει» σε μια φράση ότι έγινε στον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Το δεξί χέρι του Χίτλερ, Χέρμαν Γκέρινγκ είχε πει πως ο συγκεκριμένος βομβαρδισμός έγινε για να δοκιμαστούν οι νεαροί Γερμανοί πιλότοι σε πραγματικές συνθήκες μάχης!
Από την πλευρά τους οι «Δημοκρατικοί» έβαλαν στο στόχαστρό τους κυρίως τους πλούσιους και τον κλήρο. Συνολικά 12 επίσκοποι, 283 καλόγριες, 2.365 μοναχοί και 4.184 ιερείς εκτελέστηκαν στη διάρκεια του εμφυλίου, ενώ πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν δεκάδες ναοί και μοναστήρια.
Επιπλέον σε πολλές περιοχές αφαιρέθηκε η περιουσία και η γη από πλούσιους γαιοκτήμονες οι οποίοι εκτελέστηκαν επί τόπου και στη συνέχεια γινόταν ανακατανομή του πλούτου ανάμεσα στους κατοίκους της κοινότητας ή δημιουργούνταν κολεκτίβες (αγροτικές, βιομηχανικές κλπ) .
Για την αγριότητά τους έμειναν στην ιστορία οι μάχες για την κατάληψη της Μαδρίτης και της Βαρκελώνης. Πρώτα «έπεσε» η Βαρκελώνη τον Ιανουάριο του 1939 και στη συνέχεια η Μαδρίτη τον Μάρτιο της ίδια χρονιάς. Οι έριδες και ο… «εμφύλιος» μέσα στον εμφύλιο, ανάμεσα σε κομμουνιστές και αναρχικούς, αφαίρεσαν σημαντικές δυνάμεις από την άμυνα των δυο αυτών στρατηγικών πόλεων.
Την πρωταπριλιά του 1939 ο εμφύλιος τελείωσε και επίσημα με τη νίκη των δυνάμεων του Φράνκο ο οποίος εγκαθίδρυσε μια σκληρή δικτατορία μέχρι και το 1975. Μερικούς μήνες μετά η ανθρωπότητα θα βυθιζόταν στο σκοτάδι του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
