Για πολλούς ιστορικούς ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα ήταν ουσιαστικά και η πρώτη πράξη του ψυχρού πολέμου ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ. Ήταν η εποχή που ο πλανήτης είχε βγει από τη δίνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και οι μεγάλες δυνάμεις μοίραζαν τον κόσμο (και κυριότερα την Ευρώπη) σε σφαίρες επιρροής.
Η Ελλάδα είχε βρεθεί στην πλευρά της Δύσης αλλά ο εμφύλιος δεν εξελισσόταν όπως θα ήθελαν ΗΠΑ και Βρετανία η οποία, μάλιστα, τον Φεβρουάριο του 1947 είχε ανακοινώσει πως σταματάει κάθε βοήθεια προς την Ελλάδα αφού δεν μπορεί να επωμιστεί το (οικονομικό) βάρος. Ο Ελληνικός Στρατός δεν μπορούσε να καταβάλει την αντίσταση των δυνάμεων του ΔΣΕ στα βουνά της χώρας.
Ο φόβος της Ουάσιγκτον ήταν πως οι κομμουνιστές τελικά θα κέρδιζαν (έστω και χωρίς ξεκάθαρη στήριξη της Σοβιετικής Ένωσης), η Τουρκία θα απομονωνόταν και θα περνούσε και αυτή στη σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ, ενώ με αυτή τη κατάσταση να διαμορφώνεται θα ήταν δεδομένη η ενίσχυση των κομμουνιστικών κομμάτων σε Γαλλία και Ιταλία με απρόβλεπτες διαστάσεις για τη δυτική Ευρώπη και στο τέλος ο Στάλιν θα κατάφερνε να «πατήσει πόδι» στη Μεσόγειο.
Η Βρετανία ανήμπορη να κάνει κάτι για να εμποδίσει την εξέλιξη των πραγμάτων πίεζε αφόρητα τις ΗΠΑ ώστε να αναλάβουν δράση. Και αυτό έγινε τελικά στις 12 Μαρτίου του 1947. Ήταν η ημέρα που άλλαξε την ιστορία της Ελλάδας και ίσως και ολόκληρης της Ευρώπης.
Το «Δόγμα Τρούμαν»
«Εάν η Ελλάς περιπέση εις τον έλεγχον μιας ενόπλου μειοψηφίας το αποτέλεσμα επί της γείτονος Τουρκίας θα είναι άμεσον και σοβαρόν. Σύγχυσις και ανωμαλία θα διαχυθούν εις ολόκληρον την Μέσην Ανατολήν. Ετσι μάλλον η εξαφάνισις της Ελλάδος ως ανεξαρτήτου κράτους θα ασκήση βαθείαν επίδρασιν εφ’ όλων των χωρών της Ευρώπης… Αν δεν βοηθήσωμεν την Ελλάδαν και την Τουρκίαν κατά την μοιραίαν ταύτην ώρα το αποτέλεσμα θα είναι βαρυσήμαντον διά την Δύσιν και την Ανατολήν»!
Τα λόγια αυτά ανήκουν στον πρόεδρο των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν, ο οποίος μιλώντας στις 12 Μαρτίου 1947 στο αμερικάνικο κογκρέσο, έβγαλε έναν από τους σπουδαιότερους (ιστορικά και πολιτικά) λόγους. Ήταν η ημέρα που εξέφρασε δημόσια το δόγμα του περί αποτροπής του «κομμουνιστικού κινδύνου» στην ανατολική Ευρώπη.
Και στη συνέχεια ο λόγος του γίνεται πιο συγκεκριμένος. «Το ελληνικό Κράτος απειλείται σήμερον υπό της τρομοκρατικής δράσεως χιλιάδων τινών ενόπλων, διευθυνομένων υπό κομμουνιστών, οι οποίοι αψηφούν την εξουσίαν της κυβερνήσεως εις τινά σημεία της χώρας και ιδία κατά μήκος των βορείων συνόρων αυτής… Εν τω μεταξύ η ελληνική κυβέρνησις δεν είναι εις θέσιν να αντιμετωπίση την κατάστασιν. Ο ελληνικός στρατός είναι ολιγάριθμος και πενιχρώς εξοπλισμένος. Χρειάζεται εφόδια και εξοπλισμόν, εάν πρόκειται να αποκατασταθή η εξουσία της Κυβερνήσεως επί του ελληνικού εδάφους. Η Ελλάς πρέπει να τύχη βοηθείας εάν πρόκειται να καταστή εις θέσιν να βοηθήση εαυτήν και να σεβασθή την δημοκρατίαν. Αι Ηνωμέναι Πολιτείαι πρέπει να παράσχουν τη βοήθειαν ταύτην»!
Στην Ελλάδα η εξαγγελία του «Δόγματος Τρούμαν» βρίσκει τη χώρα διχασμένη (όχι ότι αυτό αποτελούσε κάποια έκπληξη εκείνη την περίοδο). Οι εφημερίδες και γενικότερα οι δυνάμεις της δεξιάς υποδέχθηκαν τις εξαγγελίες ως μάννα εξ ουρανού. Όλοι ήλπιζαν στις καλύτερες ημέρες που θα έρθουν.
Αντίθετα για το ΚΚΕ (μέσω του Ριζοσπάστη) και τις δυνάμεις της αριστεράς οι εξαγγελίες του Τρούμαν ήταν ένα απροκάλυπτο κήρυγμα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού που στο τέλος θα οδηγούσαν τη χώρα σε έναν ακόμα πιο σκληρό εμφύλιο.
Τελικά, στις 10 Μαΐου 1947 το Κογκρέσο ενέκρινε το σχέδιό του Τρούμαν και στις 22 Μαΐου έγινε νόμος του αμερικανικού κράτους. Η στρατιωτική και οικονομική βοήθεια που δόθηκε σε Ελλάδα και Τουρκία ανήλθε στα 400 εκατομμύρια δολάρια.
Στις 20 Ιούνη 1947 Ελλάδα και ΗΠΑ υπέγραψαν τη συμφωνία για την υλοποίηση του σχεδίου και εκδόθηκαν συνολικά 26 νομοθετικά διατάγματα προς αυτή την κατεύθυνση τα οποία στην ουσία επικύρωναν την πλήρη κυριαρχία των ΗΠΑ στη χώρα.
Στο άρθρο 8 της συμφωνίας, για παράδειγμα, αναφέρετε χαρακτηριστικά: «Η Ελληνική Κυβέρνησις θέλη προβή εις πάσαν ενέργειαν την οποίαν ήθελε ζητήσει ο Πρόεδρος των ΗΠΑ δια την ασφάλειαν παντός αντικειμένου, υπηρεσίας ή πληροφορίας ληφθείσης εν συνεπεία της Συμφωνίας ταύτης…»
Το «σχέδιο Μάρσαλ»
Σε χώρες, όμως, που οι λαοί πεινούσαν και βίωναν την πιο σκληρή μορφή της φτώχειας και της ανέχειας το «Δόγμα Τρούμαν» ήταν κενό γράμμα. Δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί ή τέλος πάντων δεν θα μπορούσε να βρει πρόσφορο έδαφος ώστε να αναπτυχθεί η ιδεολογία που επιδίωκαν οι ΗΠΑ.
Έτσι, αποφασίστηκε να εκπονηθεί ένα σχέδιο το οποίο θα «έτρεχε» σχεδόν παράλληλα και θα είχε ως βασική επιδίωξη τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των λαών που έπρεπε να στρέψουν το βλέμμα τους μακριά από τον «κομμουνιστικό κίνδυνο».
Το σχέδιο αυτό βρέθηκε και είχε και εμπνευστή και «νονό». Ήταν το «σχέδιο Μάρσαλ». Εκπονήθηκε και πήρε το όνομά του από τον τότε αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Τζορτζ Μάρσαλ, στρατηγό με μεγάλες αρετές στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ίδιος, μάλιστα, ήταν αυτός που παρουσίασε το σχέδιο σε ομιλία του στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, στις 5 Ιουνίου 1947.
Με λίγα λόγια το «σχέδιο Μάρσαλ» αποσκοπούσε στην παροχή βοήθειας στις κατεστραμμένες από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο χώρες της Ευρώπης για την ανόρθωσή τους.
Ισλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Βρετανία, Δανία, Ιρλανδία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Δυτική Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Πορτογαλία, Ιταλία, Τουρκία και βέβαια η Ελλάδα ήταν οι χώρες που δέχθηκαν να συμμετάσχουν σε αυτό το σχέδιο βοήθειας. Το δυτικό μπλoκ, ως αντίρροπη δύναμη, στο ανατολικό μπλοκ, είχε πλέον γεννηθεί.
Κανείς δεν γνωρίζει με ακρίβεια τι ποσά δόθηκαν εκείνη την εποχή στην Ελλάδα. Έχουν γραφτεί από ποσά που μάλλον είναι μικρά μέχρι κάποια που είναι… αστρονομικά. Το πιθανότερο είναι πως το ποσό που έλαβε η χώρα από το 1948 έως το 1952 πρέπει να κυμάνθηκε κοντά στα 2 δισ. δολάρια (περίπου τα 700- 800 εκατ. δολάρια προήλθαν από το σχέδιο Μάρσαλ) και σε αυτό συμπεριλαμβανόταν και η στρατιωτική βοήθεια.
Πριν από περίπου 11 χρόνια, ο 80χρονος τότε Τζέιμς Γουόρεν που στις αρχές της δεκαετίας του ’50 ήταν ηγετικό στέλεχος της αμερικανικής οικονομικής αποστολής που υλοποίησε το σχέδιο Μάρσαλ στην Ελλάδα, είχε δώσει συνέντευξη στην εφημερίδα «Καθημερινή» όπου μεταξύ άλλων είχε τονίσει: «Η Ελλάδα βγήκε από τον πόλεμο κατεστραμμένη. Το 1948 χρειαζόταν εισαγωγές αξίας 480 εκατομμυρίων δολαρίων για τροφή, καύσιμα και τις βασικές λειτουργίες της οικονομίας, αλλά είχε τη δυνατότητα απορρόφησης μόλις 150 εκατομμυρίων. Τα τραπεζικά αποθέματα ήταν σχεδόν ανύπαρκτα. Οι άνθρωποι έδιναν μάχη να επιβιώσουν» και συνέχισε αναφερόμενος στον τρόπο διαχείρισης της κρίσης από τους Έλληνες πολιτικούς: «Ήταν σαν να χορεύουν στο κατάστρωμα ενός βυθιζόμενου πλοίου. Εθελοτυφλούσαν και απέφευγαν τη λήψη των αναγκαίων αποφάσεων. Εδειχναν να μην ξέρουν τι να κάνουν. Και φυσικά υπήρχε διαφθορά και εκμετάλλευση των απλών ανθρώπων»!
Σύμφωνα με τον Τζέιμς Γουόρεν «ήταν μια μικρή ομάδα Ελλήνων πατριωτών -και δεν χρησιμοποιώ τη λέξη τυχαία- που τόλμησαν να κάνουν βήματα που θα απέτρεπαν την καταστροφή της χώρας τους, η οποία κινδύνευε να εξελιχθεί σε Αλβανία ή Βουλγαρία. Η επιτυχία ήταν ότι έφεραν τους Αμερικανούς, όχι απλά ως συμβούλους, αλλά ως ελεγκτές και υπεύθυνους των αποφάσεων. Για τα επόμενα χρόνια η Ελλάδα έπρεπε να καταπιεί την περηφάνια της και να αποδεχθεί ευρείες παρεμβάσεις. Αυτό ήταν το πνεύμα της συμφωνίας μεταξύ των δύο χωρών».
