Όταν το μεταπολεμικό μέλλον της Ελλάδας γράφτηκε σε μια χαρτοπετσέτα

Η ιστορία γράφεται από τους νικητές. Αυτό είναι γνωστό. Και κυριολεκτικά και μεταφορικά. Γνωστό επίσης είναι πως η μοίρα των μικρών και αδύναμων εν πολλοίς κρίνεται από τις ορέξεις των μεγαλύτερων και ισχυρότερων. Ειδικότερα από τη στιγμή που οι πρώτοι δεν θέλουν ή δεν μπορούν να αντιδράσουν και υποκύπτουν στις ορέξεις των δεύτερων. Κάτι ανάλογο έγινε και προς το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν πια ο πόλεμος είχε κριθεί οι ηγέτες των συμμάχων έβγαλαν τα «μαχαίρια». Όχι τόσο για να χρησιμοποιήσουν μεταξύ τους (αν και λίγο έλειψε) όσο για να «χαράξουν» με αυτά τις σφαίρες επιρροής σε περιοχές που είχαν για εκείνους μεγαλύτερη ή μικρότερη στρατηγική σημασία. Ανάμεσα σε αυτές τις περιοχές υπήρχε και η Ελλάδα η μεταπολεμική τύχη της οποίας γράφτηκε από τον Τσόρτσιλ σε μια χαρτοπετσέτα την οποία έσπρωξε στον Στάλιν…

Το τέλος του πολέμου και το «μοίρασμα του πλανήτη»

Η έκβαση του μεγαλύτερου, σκληρότερου και πιο αιματοβαμμένου πολέμου στην ιστορία της ανθρωπότητας είχε σχεδόν κριθεί οριστικά από τους πρώτους μήνες του 1944. Τον Ιούνιο εκείνης της χρονιάς, με την απόβαση των συμμαχικών στρατευμάτων στη Νορμανδία είχε μπει και τυπικά η «σφραγίδα» στο τέλος της ναζιστικής Γερμανίας. Ήδη από τα τέλη του 1943, οι ηγέτες των συμμάχων είχαν μπει σε μια διαρκή συζήτηση για το πολεμικό μέλλον, κυρίως, της Ευρώπης, που σε πολλά σημεία θύμιζε πόκερ. Είναι ενδεικτικό πως οι ηγέτες της αντιχιτλερικής συμμαχίας (ΗΠΑ – Μεγάλη Βρετανία – ΕΣΣΔ) πραγματοποίησαν τρεις Διασκέψεις. Η πρώτη έγινε στην Τεχεράνη (ξεκίνησε στις 28 Νοεμβρίου και κράτησε μέχρι την 1 Δεκεμβρίου του 1943), η δεύτερη στην Κριμαία (από τις 4 έως και τις 11 Φεβρουαρίου του 1945) και η τρίτη στο Πότσνταμ (από τις 17 Ιουλίου έως τις 2 Αυγούστου του 1945). Η σημαντικότερη από τις τρεις είναι η δεύτερη κατά σειρά. Εκείνη άλλωστε είναι που έμεινε στην ιστορία. Έστω κι αν επί της ουσίας το όνομα που την «συνοδεύει» είναι λάθος. Οι εργασίες της πραγματοποιήθηκαν στο μέγαρο Λιβάντια που βρισκόταν κοντά στην πόλη Γιάλτα της Κριμαίας. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, εκεί, οι Τσόρτσιλ, Στάλιν και Ρούσβελτ συμφώνησαν στις σφαίρες επιρροής. Πολλοί ιστορικοί ισχυρίζονται πως επί της ουσίας σε εκείνη την κρίσιμη ιστορικά Διάσκεψη δεν έγινε κάποιο μοίρασμα. Απλά οι τρεις ηγέτες συμφώνησαν στα νέα πολιτικοστρατιωτικά δεδομένα που ήδη είχαν διαμορφωθεί και δύσκολα μπορούσαν να αμφισβητηθούν από τον οποιανδήποτε. Άρα δεν πρόκειται για κάποιο μοίρασμα αλλά για μια συμφωνία πως η ανθρωπότητα δεν θα οδηγούνταν σε έναν δεύτερο συνεχόμενο παγκόσμιο πόλεμο. Αυτή τη φορά ανάμεσα στους πρώην συμμάχους.

Το μεταπολεμικό μέλλον της Ελλάδας γραμμένο πάνω σε μια χαρτοπετσέτα

Λίγους μήνες πριν εκείνη την Διάσκεψη είχε γίνει μια άλλη. Αυτή έμεινε στην ιστορία με δυο ονόματα. Το γνωστότερο από τα δυο είναι η «Τέταρτη Διάσκεψη της Μόσχας» (είχαν προηγηθεί τρεις το 1941, το 1942 και το 1943) και το λιγότερο γνωστό είναι η «Διάσκεψη του Τολστόι» λόγω του κωδικού ονόματος που της είχε δοθεί και ήταν το επώνυμο του διάσημου Ρώσου συγγραφέα. Η διάσκεψη αυτή είχε ξεκινήσει, σαν σήμερα, στις 9 Οκτωβρίου και τελείωσε δέκα ημέρες αργότερα. Τα θέματα που συζητήθηκαν ήταν η είσοδος της Σοβιετικής Ένωσης στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας, το μέλλον της Πολωνίας, η επιστροφή στην ΕΣΣΔ όλων των πρώην Σοβιετικών πολιτών που απελευθερώθηκαν από τους Γερμανούς και (το κυρίως) πιάτο το «μοίρασμα» των Βαλκανίων σε σφαίρες επιρροής. Ο ίδιος ο Τσόρτσιλ στα απομνημονεύματά του για τον Β’ ΠΠ γράφει για εκείνο το περιβόητο «μοίρασμα» πως κάποια στιγμή, κατά τη διάρκεια της κουβέντας που είχε με τον Σοβιετικό ηγέτη: «…έκρινα κατάλληλη τη στιγμή για να δράσω. Εδήλωσα: ”Ας ρυθμίσωμε τις υποθέσεις μας στα Βαλκάνια. Τα στρατεύματά σας ευρίσκονται στη Ρουμανία και στη Βουλγαρία. Έχομε συμφέροντα, αποστολές, πράκτορες σ’ αυτές τις χώρες. Ας αποφύγω με την σύγκρουση για ζητήματα ασήμαντα. Σχετικώς προς την Μεγάλη Βρετανία και την Ρωσία τι θα ελέγατε για μια υπεροχή κατά 90% υπέρ υμών στην Ρουμανία, υπεροχή κατά 90% υπέρ ημών στην Ελλάδα και ίση συμμετοχή κατά 50% στην Γιουγκοσλαβία ;”. Ενώ μετεφράζοντο οι λόγοι μου, έγραψα σε μισό φύλλο χαρτιού:

• Ρουμανία
• Η Ρωσία 90%
• Οι άλλοι 10%
• Ελλάς
• Η Μεγάλη Βρετανία (εν συμφωνία με τις ΗΠΑ) 90%
• Η Ρωσία 10%
• Γιουγκοσλαβία 50% και 50%
• Ουγγαρία 50% και 50% Βουλγαρία
• Η Ρωσία 75%
• Οι άλλοι 25%

Έσπρωξα το χαρτί μπροστά στον Στάλιν στον οποίον είχαν δώσει εν τω μεταξύ την μετάφραση. Έγινε μια μικρή παύσις. Έπειτα ο Στάλιν πήρε το μπλε μολύβι του, εχάραξε μια χοντρή γραμμή σαν είδος επιδοκιμασίας και μου επέστρεψε το σημείωμα. Τα πάντα ερρυθμίσθησαν σε ελάχιστο χρονικό διάστημα όσο εχρειάσθη για να γράψω το σημείωμα αυτό. Είχαμε, εννοείτω, μελετήσει το ζήτημα προσεκτικά και από μακρού, και άλλωστε δεν μας απησχόλησαν παρά οι συμφωνίες που αφορούσαν την πολεμική περίοδο. Όλα τα ευρύτερα προβλήματα έμεναν για την συνδιάσκεψη της ειρήνης, που ελπίζαμε ότι θα συνεκαλείτο μετά τη νίκη. Επηκολούθησε μακρά σιωπή. Το χαρτί με την μπλέ γραμμή παρέμενε στο τραπέζι. Τελικά είπα: “Δεν θα έκριναν κάπως κυνικό εκ μέρους μας να ρυθμίζωμε αυτά τα προβλήματα, από τα οποία εξαρτάτω η τύχη εκατομμυρίων υπάρξεων, κατά τρόπον τόσο υπεροπτικό; Ας κάψωμε αυτό το χαρτί”. “Όχι, φυλάξτε το” είπε ο Στάλιν».

Η θέση του ΚΚΕ, η «Γιάλτα» και η «Βάρκιζα»

Τις δυο επόμενες ημέρες, στις 10 και 11 Οκτωβρίου, οι υπουργοί εξωτερικών των δύο χωρών, Ίντεν και Μολότοφ, διαπραγματεύτηκαν τα ποσοστά της συμφωνίας. Κατάληξη αυτής της συζήτησής ήταν η αύξηση των ποσοστών επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης στην Βουλγαρία και την Ουγγαρία κατά 80%. Πουθενά στην επίσημη Σοβιετική ιστορία (όπως και από όποιον και αν έχει γραφτεί) δεν υπάρχει αμφισβήτηση για το ότι τα γεγονότα έγιναν έτσι, ούτε για το ότι υπήρξε εκείνη η… χαρτοπετσέτα. Εκείνο που αρνούνται οι Σοβιετικοί είναι πως ο Στάλιν συμφώνησε με οιονδήποτε τρόπο σε αυτά που έγραψε ο Τσόρτσιλ. Αυτό που σίγουρα δεν αμφισβητείται είναι η ντε φάκτο αναγνώριση και από τις δυο πλευρές του ποιος κάνει κουμάντο πού… Μέσα από διάφορα δημοσιεύματα του Ριζοσπάστη γίνεται σαφές πως θέση του ΚΚΕ, για τη συμφωνία της «χαρτοπετσέτας», είναι  πως: «στόχος της είναι να αποδοθεί στη στάση της Σοβιετικής Ένωσης και στη δήθεν προδοσία της απέναντι στους Έλληνες κομμουνιστές η ήττα του λαϊκού κινήματος στον εμφύλιο πόλεμο». Παράλληλα, αφήνουν να εννοηθεί πως αν ίσχυε μια τέτοια συμφωνία θα έπρεπε να επικυρωθεί στην «Διάσκεψη της Γιάλτας» όπου ήταν παρόντες και οι Αμερικάνοι. «Σχέδια, λοιπόν, για την τύχη της Ελλάδας υπήρξαν πραγματικά και πριν από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά αυτά τα σχέδια ήταν του εγγλέζικου και αμερικάνικου ιμπεριαλισμού και γι’ αυτό δεν τυγχάνουν της προσοχής των αστών ιστορικών και αρθρογράφων. Την περίοδο που η ΕΑΜική αντίσταση έδινε μάχη για την απομάκρυνση των Γερμανών από την Ελλάδα, οι ιμπεριαλιστές «σύμμαχοι» προετοίμαζαν την αποκατάσταση της πρότερης κατάστασης, μιας και ο γερμανικός ιμπεριαλισμός βάδιζε προς την ήττα», αναφέρει ο Ριζοσπάστης σε κείμενο που δημοσιεύθηκε τον  Φεβρουάριο του 2010. Ότι και να ισχύει, το μόνο σίγουρο είναι πως την επομένη της «Διάσκεψης της Γιάλτας» υπογράφηκε στην Ελλάδα η «Συμφωνία της Βάρκιζας». Πολλοί συνδέουν αυτά τα δύο ιστορικά γεγονότα, ισχυριζόμενοι πως η «Βάρκιζα» είναι απόρροια της «Γιάλτας». Πιθανότατα κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Η αλήθεια είναι πως ΕΑΜ και ΚΚΕ δεν γνώριζαν ότι παράλληλα με τη «Διάσκεψη στη Βάρκιζα» γινόταν και εκείνη της «Γιάλτας». Κι αυτό όχι για κάποιον φοβερό λόγο αλλά επειδή οι Διασκέψεις αυτές των ηγετών της Συμμαχίας κρατούνταν κρυφές για λόγους ασφαλείας (ας μην ξεχνάμε πως ο πόλεμος ήταν ακόμα σε εξέλιξη) και το ότι συναντήθηκαν αλλά και τα αποτελέσματα των συζητήσεων όπως και οι φωτογραφίες δημοσιοποιούνταν πολλούς μήνες αργότερα. Δείτε όλα τα θέματα του Weekend