Ο «Phylax» είναι ένα έργο τέχνης ή ένας… στρατιώτης του Σατανά;

Phylax, ένα γλυπτό «κόκκινο πανί». Κάποιοι το «βάφτισαν» έκπτωτο άγγελο, Εωσφόρο, Σατανά, Διάβολο. Άλλοι κάνουν λόγο για ένα έργο με ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία. Ο «Phylax» του Κωστή Γεωργίου είναι ένα έργο τέχνης που στοχοποιήθηκε, ταυτίστηκε με δυνάμεις του σκότους, βανδαλίστηκε, αναστάτωσε ένα δήμο, μια κοινωνία. Το γλυπτό τοποθετήθηκε την Τρίτη 5 Δεκεμβρίου στην είσοδο του Παλαιού Φαλήρου, μεταξύ των εκκλησιών Αγίας Σκέπης και Αγίου Γεωργίου, επί της παλαιάς λεωφόρου Ποσειδώνος και έκτοτε προκάλεσε αντιδράσεις από μερίδα πολιτών της περιοχής. Και κάπως έτσι άνοιξε μία συζήτηση για «προσβολή χριστιανικών ηθών», «στοιχεία σατανισμού» και «μαύρης μαγείας» με ορισμένους να ζητούν την απομάκρυνσή του από το σημείο. Κάπου εκεί τα πνεύματα οξύνθηκαν, η κατάσταση βγήκε εκτός ελέγχου, με αποτέλεσμα ορισμένοι άγνωστοι να προχωρήσουν στον βανδαλισμό του γλυπτού, αφού πέταξαν πάνω του λευκή μπογιά ενώ λίγο πριν αποχαιρετήσουμε το 2017 έγινε και ο… αγιασμός του γλυπτού για να ξορκίσει το… κακό. Αυτό ήταν και το τελευταίο επεισόδιο σε ένα «σίριαλ» που βρίσκεται σε εξέλιξη τις τελευταίες εβδομάδες και περιλαμβάνει συνεδριάσεις του Δημοτικού Συμβουλίου, κομμένα καλώδια του τραμ και συλλογή υπογραφών για την απομάκρυνση του έργου. Απέναντι σε αυτές τις έντονες αντιδράσεις, ο Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου, Διονύσης Χατζηδάκης, υποστήριξε εξαρχής το κόκκινο «Phylax» λέγοντας ότι «το γλυπτό δεν έχει καμία σχέση με τη χριστιανική πίστη». Πώς όμως μπορεί ένα γλυπτό να εξάπτει αντιδράσεις και βίαια συναισθήματα; Τι λέει ο ίδιος ο καλλιτέχνης για το έργο του και την παραφιλολογία που αναπτύχθηκε γύρω από αυτό το τελευταίο διάστημα; Ποιοι ήταν αυτοί που εξεγέρθηκαν κατά του Phylax και γιατί;

Κωστής Γεωργίου, ο καλλιτέχνης και δημιουργός του Phlyax

Ο καταξιωμένος ζωγράφος και γλύπτης Κωστής Γεωργίου έχει διεθνή εικαστική δράση, τα έργα του να έχουν ταξιδέψει σε όλον τον κόσμο και ο ίδιος αποφεύγει τη δημοσιότητα. Έχει τονίσει σε συνεντεύξεις του ότι κάθε έργο είναι μοναδικό και αυθύπαρκτο και καθένας είναι ελεύθερος να το ερμηνεύσει όπως επιθυμεί, ξεκαθαρίζοντας ότι σε καμία περίπτωση δεν περίμενε ότι αυτό του έργο θα προκαλέσει, τουλάχιστον σε τόση έκταση. «Δεν μπορώ να ασχοληθώ με κάτι που ξεπερνάει το όριο του γελοίου. Μία μικρή μερίδα ανθρώπων κάνει όλη τη φασαρία κι έχει δημιουργήσει αυτό το θέμα. Το έργο είναι αυτό που είναι, κανείς δεν είπε ότι είναι Διάβολος. Το βρήκανε μόνοι τους αυτό. Ας ψάξουν στους εαυτούς να δουν πού κατοικεί ο Σατανάς, στις ψυχές τους ή στο γλυπτό. Αυτό μόνο έχω να σας πω» λέει στο newsbeast.gr.

Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου, Διονύσης Χατζηδάκης

Από τη μεριά του και ο Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου Διονύσης Χατζηδάκης έχει δεχτεί πυρά για την επιλογή του. Σε ανακοίνωση του Δήμου Παλαιού Φαλήρου τονίζεται, μεταξύ άλλων ότι «η ονομασία του γλυπτού “Phylax” ουδεμία σχέση έχει και ασφαλώς δεν αποδίδει την ιδιότητα του “Φύλακα Αγγέλου” κατά την χριστιανική παράδοση». Όσο για την τοποθεσία του ο Δήμαρχος αναφέρει ότι «η τοποθέτηση στο συγκεκριμένο σημείο έγινε με αυτή την έννοια. Αφενός για να φυλάσσεται (συμβολικά) η Πόλη, αφετέρου γιατί στο συγκεκριμένο σημείο υπήρχε κατά την αρχαιότητα ο λιμένας του Φαλήρου απ’ όπου σύμφωνα με την παράδοση και σημαντικούς αρχαίους αθηναϊκούς μύθους ξεκίνησαν ο Φάληρος για την Κολχίδα, ο Μενεσθέας με τους Αθηναίους για την Τροία και ο Θησέας για την Κρήτη προκειμένου να σκοτώσει τον Μινώταυρο και να απαλλάξει τους Αθηναίους από τον βαρύ αιματηρό φόρο». Επισημαίνεται δε, ότι στο αρχικό δελτίο τύπου σχετικά με το άγαλμα, αναφέρθηκε ο χαρακτηρισμός «Άγγελος-Φύλακας» (αντί του ορθού “Phylax”) , κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να γίνουν συνειρμοί και παρανοήσεις και για αυτό διορθώθηκε στη συνέχεια.

Αγιασμός λίγο πριν φύγει το 2017

Την τελευταία μέρα του 2017, μερίδα πολιτών και ο ίδιος ο εφημέριος του Ιερού Ναού Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης στο Παλαιό Φάληρο κρατώντας σημαίες, εικόνες, διάφορα συνθήματα και ψάλλοντας το απολυτίκιο του Αγίου Γεωργίου ξεκίνησαν από την εκκλησία και έφτασαν μέχρι το άγαλμα, το οποίο ράντισαν με αγιασμό.

Μάλιστα σε επιστολή του προς τον δήμαρχο Παλαιού Φαλήρου ο εφημέριος χαρακτηρίζει το άγαλμα «στρατιώτη του Σατανά». Αξίζει να σημειωθεί ότι λίγες μέρες νωρίτερα, άγνωστοι είχαν βανδαλίσει το γλυπτό πετώντας άσπρη μπογιά.

Μητροπολίτης Ν. Σμύρνης Συμεών: Να μετακινηθεί ο Phylax

Η τελευταία πράξη του σίριαλ είναι η επιστολή του Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης Συμεών που ζητεί από τον δήμαρχο την μετακίνηση του γλυπτού γιατί όπως αναφέρει βρίσκεται «ανάμεσα σε δύο παρεκκλήσια ιδιαίτερα αγαπητά στους Φαληριώτες την Αγία Σκέπη και τον Άγιο Γεώργιο και πολύ κοντά στο μνημείο του Αποστόλου Παύλου». Προσθέτει πως συμμερίζεται την άποψη πολλών χριστιανών πως δεν θα έπρεπε να τοποθετηθεί στον συγκεκριμένο χώρο. Εύκολα κάποιος και όχι μόνο ο κακοπροαίρετος – λέει ο Μητροπολίτης – μπορεί να οδηγηθεί στη σκέψη ότι το εν λόγω γλυπτό τοποθετημένο σ’ αυτή τη θέση «προσβάλλει τη χριστιανική παράδοση της πόλεως». Ένας ψυχολόγος, ένας κοινωνιολόγος και μία επικοινωνιολόγος μιλούν στο newsbeast.gr σε μία απόπειρα να κατανοήσουμε τα αίτια της «εξέγερσης» απέναντι σε ένα έργο τέχνης.

Δημήτρης Μπούκουρας, Κλινικός Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτής

«Κάθε έργο τέχνης είτε είναι ζωγραφικής είτε είναι γλυπτικής, πρωτοποριακό εμπνευσμένο κλπ έχει μία σημασία για αυτόν ο οποίος το κατασκευάζει. Ο δημιουργός δίνει το δικό του νόημα, τη δική του συναισθηματική πραγματικότητα πάνω στο έργο. Ο θεατής ενός τέτοιου έργου, στην προκειμένη περίπτωση ενός γλυπτού βλέπει επάνω στο έργο πράγματα που θέλει να δει ή περιμένει να δει ή νομίζει ότι βλέπει» λέει στο newsbeast.gr o ψυχολόγος Δημήτρης Μπούκουρας και συνεχίζει: «Όταν βλέπουμε αντιδράσεις τύπου ομαδικές, εάν δεν είναι κατευθυνόμενες, τότε μιλάμε για αρνητικές αντιδράσεις οι οποίες έχουν να κάνουν με το έργο και η αιτία μπορεί να είναι το χρώμα, το σχήμα, η τοποθεσία που έχει μπει το έργο, μπορεί να είναι οποιοδήποτε ερέθισμα το οποίο προκαλεί μία αντίδραση. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι είτε αρνητικές είτε θετικές οι αντιδράσεις όταν προκαλέσει το ενδιαφέρον ένα έργο χαρακτηρίζεται σαν μία αντίδραση ενδιαφέροντος, συνεπώς συγκίνησε το έργο και θεωρείται επιτυχημένο έστω κι αν η κριτική που του γίνεται είναι αρνητική. Επιτυχημένο γιατί γίνεται γνωστό». Όσο για τις αντιδράσεις, ο κ. Μπούκουρας εξηγεί ότι «κάποιους τους ξένισε και το σχήμα γιατί με την έννοια άγγελος στο μυαλό του κανείς φαντάζεται κάτι όμορφο, κάτι αγνό, κάτι που να μην τον ενοχλεί να τον καθησυχάζει και να τον ηρεμεί ενώ στη συγκεκριμένη περίπτωση το σχέδιο έχει ένα νόημα που περνάει ο ίδιος ο δημιουργός, ο καλλιτέχνης πιστεύει ότι αυτό μπορεί να είναι ο φύλακας άγγελος κάτι το οποίο δεν μπορεί να το περάσει στον κόσμο εύκολα γιατί ο κόσμος εισπράττει εκείνο που στην πλειοψηφία του πιστεύει». «Η εκτίμηση η δική μου είναι ότι δεν επηρεάζει κανέναν παρά μόνο αισθητικά κι αν ο δήμαρχος δει ότι αυτή η αισθητική η αντίδραση είναι σημαντική μπορεί να ξανασκεφτεί τι θα κάνει με αυτό το έργο». Όσο για το αν το σκηνικό με τον αγιασμό φέρνει εικόνες από τον… Μεσαίωνα, ο κ. Μπούκουρας λέει: «Βεβαίως. Κάποιοι ενοχλήθηκαν γιατί το είδαν αντίθετα με τις ιδέες και τα πιστεύω τους. Η ενόχληση αυτή όταν μετατρέπεται σε βιαιότητα ή επιθετικότητα δείχνει ότι αυτοί που πρεσβεύουν κάποιες θέσεις δεν είναι πάρα πολύ σίγουροι για τις θέσεις τους γιατί πώς μπορεί ένα άγαλμα ή ένα χρώμα να γκρεμίσει τον χριστιανισμό ή τις ιδέες στις οποίες πιστεύουν. Αυτό φαίνεται λίαν απίθανο. Συνεπώς τέτοιου είδους αντιδράσεις είναι κατευθυνόμενες και μόνο η προσπάθειά τους να εξαλείψουν κάτι που είτε αρέσει είτε δεν αρέσει, είναι δημιουργικό έργο τέχνης κάποιου ανθρώπου, αυτό δείχνει ότι είμαστε πολύ πίσω ακόμα και θέλουμε καιρό για να μπορέσουμε να μπορέσουμε να καλλιεργήσουμε τον εαυτό μας». Και συνεχίζει: «Εγώ προσωπικά όταν βλέπω κάτι που δεν μου αρέσει, δεν το κοιτάζω. Δεν θα κάνω κάτι που θα τραβήξει το ενδιαφέρον του κόσμου προς εμένα. Δεν μπορεί η δημιουργία ενός έργου να συνδέεται με το τι θέλει ο άλλος». «Δεν μπορεί κανείς να πει ότι είναι κάτι το ωραίο, αλλά άμα το κοιτάξεις μέσα στη μουντάδα της βραδιάς ή του πρωινού ξεχωρίζει από το χρώμα. Τώρα αν το χρώμα για κάποιους έχει τη σημασία του Εωσφόρου ή οποιοδήποτε άλλο κακού αυτό έχει να κάνει με το άτομο και με το νόημα που δίνεις στο χρώμα. Το χρώμα της θάλασσας ηρεμεί, το κόκκινο αγριεύει. Αλλά πολύ θόρυβος για το τίποτα».

Στρατής Χατζηχαραλάμπους, Κοινωνιολόγος – Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Κοινωνιολόγων

Για τους κωδικούς και τους συμβολισμούς του Phylax, τα στερεότυπα αλλά και το ρόλο της τέχνης μιλάει στο newsbeast.gr o κοινωνιολόγος Στρατής Χατζηχαραλάμπους. Πρώτον, όπως εξηγεί, υπάρχει ο κωδικός του ονόματος, Phylax. Το όνομα μόνο του μπορεί να ερμηνευθεί από πολλές πλευρές. Είτε από την έννοια που έχει στις θρησκείες κι έχει να κάνει με την προστασία του χώρου, όπως οι σφίγγες και οι δράκοι, ή με την έννοια του φύλακα που μπορεί να είναι εσωτερικευμένος σε κάθε άνθρωπο όπως όταν λέει, κάποιος με φυλάει ο Άη Γιώργης και αποτελεί την εσωτερική του δύναμη. Άρα, καταλήγει ο κ. Χατζηχαραλάμπους, ο Phylax έχει ένα νόημα και μίας περιοχής και μίας σκέψης και μίας ψυχής και μίας ιδέας. Όσο για το ίδιο το άγαλμα, μας εξηγεί, παριστάνει ένα ον με φτερά. «Ο άγγελος ως ον που υπάρχει σε όλες τις θρησκείες είναι ενέργεια. Εάν το απεικονίζει η χριστιανική θρησκεία έτσι ή ο βουδισμός είναι θέμα πώς κάθε κοινωνία θέλει να σχηματίσει τον άγγελο. Τους προσωποποιούμε για ανάγκες ανθρώπων. Το Ισλάμ δεν τα προσωποποιεί. Άρα κάθε θρησκεία και κάθε κοινωνία προσωποποιεί την έννοια του αγγέλου σαν κατάσταση, σαν ενέργεια». Σειρά έχει το χρώμα, που όπως μας εξηγεί έχει κι αυτό τους δικούς του συμβολισμούς. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο κ. Χατζηχαραλάμπους, «η λέξη, το σχήμα και το χρώμα τα οποία είναι πολιτισμικά χρωματισμένα, έχουν να κάνουν με ιδεολογίες, έχουν να κάνουν με θρησκεία. Κι έτσι φτιάχνεται η συλλογική αναπαράσταση, η εικόνα που κάποιοι άνθρωποι ομαδικά διαμορφώνουν με βάση κάποια στερεότυπα που κληρονομούνται από γενιά σε γενιά. Και αν το δουν διαφορετικά χαλάει η αντίληψη του πράγματος που έχουν γιατί έτσι το πήραν» και καταλήγει: «Η τέχνη προκαλεί με το να αλλάζει φόρμες. Σε εποχές αλλαγών είναι καλό να γίνεται».

Λήδα Τσενέ, Επικοινωνιολόγος

«Τα έργα τέχνης από τέχνης ως μέσα επικοινωνίας και ως σύμβολα επιδέχονται διαφορετικές ερμηνείες. Ο κάθε δημιουργός πάντα έχει στο πίσω μέρος το μυαλού του ότι επειδή το κοινό είναι ετερογενές και με διαφορετικό background μπορεί να ερμηνεύσει με το δικό του τρόπο τον συμβολισμό» λέει στο newsbeast.gr η κ. Λήδα Τσενέ, επικοινωνιολόγος. «Στη συγκεκριμένη περίπτωση τα περισσότερα σχόλια που έχουν δημοσιοποιηθεί στα social media είναι μίας μερίδας κοινού χωρίς να ευνοείται ο διάλογος. Ο καλλιτέχνης αυτό που ήθελε να κάνει ήταν να προκαλέσει μία διάδραση με το κοινό, το οποίο έγινε σε συνεννόηση με τον Δήμαρχο, δεν ήταν μία αυθαίρετη κίνηση. Έχει μια δική του αφήγηση όπως την εμπνεύστηκε και την συνέλαβε, και έχει να κάνει, όπως έχει πει ο ίδιος, με την μυθολογία και με τον Τάλω, τον φύλακα της Κρήτης και ουδεμία σχέση έχει με θρησκευτικές προεκτάσεις». «Οποιοδήποτε έργο τέχνης είναι ελεύθερο ερμηνείας αυτό δεν σημαίνει ότι επιτρέπει παρεκτροπές. Υπάρχουν άνθρωποι που μπορείς να τους αρέσει και σε κάποιους όχι. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να φτάνουμε σε ακραίες αντιδράσεις. Για μένα θα είχε περισσότερο ενδιαφέρον αν όλη αυτή η αντίδραση μετουσιωνόταν σε κάτι πιο δημιουργικό, σε έναν πιο γόνιμο διάλογο περί δημόσιας τέχνης». Όσο για το αν θυμίζουν μεσαίωνα αυτές οι αντιδράσεις, η κ. Τσενέ λέει: «Δεν θέλω πω ότι είμαστε πίσω γιατί δεν μπορώ να μιλήσω για λογαριασμό ολόκληρου του πληθυσμού αλλά σίγουρα δεν είμαστε πολύ καλά εκπαιδευμένοι στη θέα και στην ερμηνεία της δημόσιας τέχνης. Επίσης έχουμε κάποια “προβληματική” σχέση με την μοντέρνα και την μεταμοντέρνα τέχνη  χωρίς να θέλω να πω ότι είμαστε απαίδευτοι αλλά δεν έχουμε και την μεγαλύτερη εξοικείωση. Εάν κάποιος ρωτήσει έναν μέσο Έλληνα πολίτη νομίζω ότι έχει μεγαλύτερη εξοικείωση με έργα της κλασικής αρχαιότητας παρά με την μοντέρνα τέχνη. Δεν θέλω να πω ότι είμαστε πίσω γιατί είναι βαρύς χαρακτηρισμός για ένα ολόκληρο έθνος. «Αυτό που με στενοχώρησε είναι ότι μιλάμε πάλι για θέματα κάπως φίμωσης του δημόσιου διαλόγου και της ελεύθερης έκφρασης του καθένα. Θεωρώ ότι το συγκεκριμένο έργο δεν προσβάλλει τη δημόσια αιδώ, τα χρηστά ήθη και δεν υπήρχε καμία πρόθεση από τον καλλιτέχνη για κάτι τέτοιο. Είναι καλό όταν πάμε να αναλύσουμε ένα επικοινωνιακό μήνυμα να μπορούμε να απαντάμε κάποια ερωτήματα που έχουν να κάνουν με το σε ποιο κοινό απευθύνεται, ποιο είναι το background του ίδιου του δημιουργού, τι ήθελε να επικοινωνήσει μέσα από αυτό».