Είναι για πολλούς σχεδόν ταυτόσημος με το πρωινό ξύπνημα. Είναι αγαπημένη συνήθεια εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, με πολλούς να ξεχωρίζουν και να επιλέγουν είδη, ποιότητες και αρώματα.
Ο λόγος για τον καφέ, για τους λάτρεις του οποίου υπάρχει μια πολύ κακή προοπτική: περιορισμός της ποσότητας, επιδείνωση των γεύσεων και υψηλότερες τιμές. Κι αυτό λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας του πλανήτη, η οποία, με ένα ντόμινο συνεπειών, αναδεικνύει τη σημασία της κλιματικής αλλαγής και τις επιπτώσεις της στη ζωή μας. Αν για κάποιους είναι πιο δύσκολο να αντιληφθούν τι πραγματικά σημαίνει η κλιματική αλλαγή στη μεγάλη εικόνα, είναι πάρα πολύ εύκολο να το αντιληφθούν στις μικρές χαρές της ζωής. Όπως ο καφές.
Επιστήμονες του βοτανικού κήπου Kew Gardens του Λονδίνου προειδοποιούν πως η παραγωγή καφέ στην Αιθιοπία, εκεί όπου παράγονται οι καλύτερες ποιότητες καφέ Arabica, στη χώρα που έχει τη μεγαλύτερη εξαγωγή καφέ από όλη την Αφρική, είναι πιθανό να βρεθεί σε μεγάλο κίνδυνο στο διάστημα του επόμενου αιώνα εκτός κι αν ληφθεί δράση.
«Στην Αιθιοπία, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο, στην πραγματικότητα, αν δεν κάνουμε τίποτα θα υπάρξει λιγότερος καφές, θα έχει πιο κακή γεύση και θα κοστίζει περισσότερο» δήλωσε ο Δρ Aaron Davis, ερευνητής στο Kew και εκ των συντακτών της έρευνας.
Η πρόβλεψη είναι πως η κατανάλωση καφέ θα ξεπεράσει την παραγωγή για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Καφέ (International Coffee Organization-ICO). Μέχρι στιγμής, ελλείψεις και εκτόξευση τιμών έχουν αποφευχθεί χάρη στα αποθέματα που είχαν γίνει σε χρονιές με αυξημένη παραγωγή.
Καθώς όμως, όπως εξηγεί το BBC, οι εξαγωγείς έχουν αναγκαστεί να «ακουμπήσουν» τα αποθέματα αυτά, τα επίπεδά τους είναι χαμηλά, σύμφωνα με τον ICO. Αφήνοντας κατά μέρους τις μακροπρόθεσμες ανησυχίες για την κλιματική αλλαγή, οι αρχικοί φόβοι για τον φετινό καιρό στη Βραζιλία και το Βιετνάμ, χώρες με τεράστια παραγωγή καφέ παγκοσμίως, περιορίστηκαν. Παραμένει ωστόσο η ανησυχία πως τυχόν απρόβλεπτα καιρικά φαινόμενα τους επόμενους μήνες μπορεί να προκαλέσουν μικρής διάρκειας έλλειψη.
Αυτό όμως που είναι μεγαλύτερη πηγή ανησυχίας τόσο για τους καλλιεργητές καφέ όσο και για τους λάτρεις του ροφήματος, είναι οι μακροπρόθεσμες προβλέψεις.
«Η παραγωγή υψηλής ποιότητας καφέ απειλείται σοβαρά από την κλιματική αλλαγή, ασθένειες και παράσιτα και την έλλειψη εργατικού δυναμικού. Και η ζήτηση για τον καφέ αυτό αυξάνεται κάθε χρόνο» εξηγεί ο Δρ Tim Schilling, διευθυντής του Ινστιτούτου Έρευνας για τον Καφέ «World Coffee Research», οργάνωσης που χρηματοδοτείται από την παγκόσμια βιομηχανία καφέ.
Σε ορισμένες περιοχές μάλιστα, η θερμοκρασία έχει ήδη ανέβει τόσο που παρουσιάστηκαν οι πρώτες επιπτώσεις στην ποιότητα του καφέ, προσθέτει.
«Το λογικό αποτέλεσμα είναι πως οι τιμές θα πρέπει να αυξηθούν, ειδικά για τους καφέδες υψηλότερης ποιότητας, που είναι και αυτοί που απειλούνται περισσότερο, εξηγεί.
Οι εκτάσεις στις οποίες καλλιεργείται καφές, στην Αιθιοπία, είναι πιθανό να περιοριστούν κατά 60% εάν η θερμοκρασία ανέβει 4 βαθμούς Κελσίου στο τέλος του αιώνα, σύμφωνα με την έρευνα των Kew Gardens και τους συνεργάτες τους στην Αιθιοπία.
Η αύξηση των 4 βαθμών βασίζεται σε ένα σενάριο, σύμφωνα με το οποίο οι εκπομπές αερίων που δημιουργούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα παραμείνουν υψηλές από σήμερα έως το 2100. Η πρόβλεψη έχει διατυπωθεί από τη Διεθνή Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (International Panel on Climate Change – IPCC).
Όπως όμως προειδοποιεί η μελέτη των Kew, ακόμα και με πιο συντηρητική πρόβλεψη, οι εκτάσεις καλλιέργειας καφέ στην Αιθιοπία θα συρρικνωθούν κατά 55%.
«Αν το θέμα αντιμετωπιστεί ως ‘δεν τρέχει τίποτα’, αυτό θα είναι καταστροφικό για τη βιομηχανία του καφέ στην Αιθιοπία, μακροπρόθεσμα», δηλώνει ο Justin Moat, εκ των συντακτών της έρευνας.
Οι ερευνητές των Kew δεν παραλείπουν να επισημάνουν πως εάν ληφθεί δράση, η κατάσταση αυτή μπορεί να αποφευχθεί. Η μετεγκατάσταση των καλλιεργειών, σε συνδυασμό με την προστασία των δασών και την αναδάσωση, μπορούν να αυξήσουν σημαντικά την περιοχή που χαρακτηρίζεται κατάλληλη για την καλλιέργεια καφέ στην Αιθιοπία.
«Υπάρχει η προοπτική να περιοριστούν κάποια από τα αρνητικά και να τετραπλασιαστούν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις» τονίζει ο Davis.
Αξίζει να λάβουμε υπόψη πως ο καφές «συντηρεί» περίπου 15 εκατομμύρια Αιθίοπες, σχεδόν το 16% του πληθυσμού.
Οι αγρότες στα ανατολικά της χώρας, όπου η άνοδος της θερμοκρασίας έχει ήδη επιπτώσεις στην παραγωγή, δυσκολεύονταν ήδη τα τελευταία χρόνια και δεν λείπουν οι αναφορές για σοδειές που καταστράφηκαν λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας.
Την τελευταία δεκαετία, ο αγρότης Jamal Kasim παρατήρησε σημαντικές αλλαγές στη σοδειά του. «Τα πρώτα χρόνια είχαν πολύ καρπό, κάτι που τώρα δεν συμβαίνει. Δεν μπορώ πια να ζήσω την οικογένειά μου» εξηγεί.
Η Αιθιοπία δεν είναι η μόνη που αντιμετωπίζει προβλήματα στην παραγωγή καφέ. Σύμφωνα με έρευνα της αρμόδιας Επιτροπής του ΟΗΕ, οι ανησυχίες είναι παρόμοιες και για τη Βραζιλία.
Η άνοδος της θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς και η αύξηση κατά 15% των βροχοπτώσεων σε δύο κρατίδια που έχουν τη μεγαλύτερη παραγωγή καφέ, τα Minas Gerais και Sao Paulo, μπορεί να περιορίσουν την προς καλλιέργεια έκταση από 70-75% σε 20-25%.
Τα τελευταία χρόνια, η ξηρασία- η χειρότερη στη Βραζιλία από τότε που άρχισαν να κρατούνται στοιχεία, πριν από έναν αιώνα- έχει θέσει σε μεγάλη δοκιμασία την παραγωγή καφέ. Νωρίτερα φέτος η κυβέρνηση της χώρας έφτασε να συζητά το ενδεχόμενο εισαγωγής κόκκων καφέ για πρώτη φορά, αλλά εγκατέλειψε την προοπτική αυτή λόγω των αντιδράσεων από τους παραγωγούς.
Η παραγωγή του υψηλής ποιότητας Arabica δέχθηκε πλήγμα από τον Ιούλιο του 2014 έως τον Ιούνιο του 2015. Παράλληλα η παρατεταμένη ξηρασία σε συνδυασμό με τις υψηλές θερμοκρασίες στην πολιτεία Espirito Santo την επόμενη διετία, είχαν ως αποτέλεσμα μικρότερη συγκομιδή και για την πιο πικρή ποικιλία Robusta.
Ακόμα και σήμερα, οι δεξαμενές νερού που χρησιμοποιούν οι αγρότες για να ποτίζουν τις καλλιέργειές τους παραμένουν στεγνές. Κρατικοί αξιωματούχοι απαγόρευσαν ή επέβαλαν περιορισμούς στην άρδευση σε πολλές πόλεις, σε περιόδους ακραίας ξηρασίας. Την ίδια ώρα είναι σε εξέλιξη η κατασκευή νέων φραγμάτων για να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότερη συγκέντρωση νερού κατά τη διάρκεια των περιόδων βροχών.
«Τα τελευταία τέσσερα χρόνια η βροχή ήταν κάτω του μέσου όρου. Οι καλλιέργειες υποφέρουν» σχολίασε ο Inacio Brioschi, καλλιεργητής καφέ από το Εspirito Santo. Ο Brioschi έχασε το 2016 τη μισή σοδειά του και αναμένει παραγωγή μειωμένη κατά 60% φέτος.
Η μεμονωμένη ξηρασία δεν μπορεί να αποδοθεί στην κλιματική αλλαγή, τονίζει ο Δρ Peter Baker από την πρωτοβουλία «Coffee and Climate», οργάνωση που χρηματοδοτείται εν μέρει από τη βιομηχανία καφέ. Ωστόσο τα ακραία καιρικά φαινόμενα μπορούν να αποτελέσουν σημαντική απειλή.
«Δεν είναι μόνο το γεγονός πως η θερμοκρασία σημειώνει σταθερή άνοδο. Αυτά τα μεγάλα κλιματικά γεγονότα που μπορεί να κρατήσουν και μήνες είναι αυτά που προκαλούν τη μεγαλύτερη ζημιά» εξηγεί ο Δρ Baker.
Τα μοντέλα μελέτης κλίματος υποστηρίζουν την ιδέα πως οι ακραίες θερμοκρασίες προέρχονται από την κλιματική αλλαγή, σύμφωνα με εκπρόσωπο της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας του Ηνωμένου Βασιλείου. Η ξηρασία μαζί με τις ανοδικές θερμοκρασίες έχει σημαντικότερες επιπτώσεις, τονίζει. «Με τη θερμοκρασία να ανεβαίνει παγκοσμίως, μπορεί κανείς να πει πως όταν συμβαίνουν ξηρασίες, οι επιπτώσεις τους είναι συχνά πιο έντονες λόγω της υπερθέρμανσης που προκαλεί μεγαλύτερη εξάτμιση των υδάτων και στεγνώνει το έδαφος ταχύτερα» λέει.
Παρότι τα καιρικά φαινόμενα επηρεάζουν τους καλλιεργητές καφέ στην Αιθιοπία και τη Βραζιλία και οι επιστήμονες προβλέπουν συρρίκνωση των περιοχών καλλιέργειας υψηλής ποιότητας καφέ, πολλές χώρες που παράγουν καφέ καταγράφουν ιστορικά υψηλά στις σοδειές τους. Ο λόγος, σύμφωνα με τον Δρ Baker, είναι η αποψίλωση των δασών.
«Σχεδόν σε όλες τις χώρες όπου η παραγωγή καφέ εξαπλώνεται ταχέως, η αποψίλωση των δασών είναι η κύρια ‘πηγή’ νέων καλλιεργήσιμων εκτάσεων. Εκτός από τη Βραζιλία, όπου οι τεχνολογικές εξελίξεις φέρνουν αύξηση της παραγωγικότητας» εξηγεί.
Μακροπρόθεσμα, η τεχνολογία μπορεί να παίξει ακόμα πιο ενεργό ρόλο στη διασφάλιση του μέλλοντος του καφέ.
Το 2014, αποκωδικοποιήθηκε πλήρως το DNA του καφέ Arabica, κι έγινε έτσι πιο εύκολο να επιλεγούν φυτά πιο κατάλληλα για τις συνθήκες ανοδικών θερμοκρασιών.
Επιπρόσθετα, το ινστιτούτο World Coffee Research εργάζεται σε πρόγραμμα καλλιέργειας με στόχο την «αναδημιουργία», όπως γράφει το BBC, του καφέ Arabica, με καλύτερες προδιαγραφές, με σκοπό να είναι πιο ανθεκτικός στις αλλαγές του κλίματος.
Τίποτα όμως δεν μπορεί να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη. Οι λάτρεις της καφεΐνης είναι πιθανό να βρεθούν αντιμέτωποι με την επιδεινούμενη ποιότητα του αγαπημένου τους καφέ…
