Η ιστορική σκηνή του Ναπολέοντα και τα σπάνια κειμήλια της μονής Εσφιγμένου

Η μικροσκοπική πόρτα ανοίγει. Απόλυτα διακριτική, περνάει σχεδόν απαρατήρητη από ένα μη εκπαιδευμένο μάτι. Πίσω της βρίσκεται μία στενή ελικοειδής σκάλα, η οποία οδηγεί σε ένα μικρό χώρο στον ημιόροφο. Εικοσιπέντε σκαλοπάτια οδηγούν σε ένα δίχωρο πατάρι στο οποίο φυλάσσονται κειμήλια μεγάλης αξίας, της μονής Εσφιγμένου ή γνήσιας Μονής Εσφιγμένου, όπως αναφέρεται επίσημα από τα μέλη της. Αποστολή στο Άγιο Όρος – Φωτογραφίες: Γιώργος Λαμπίρης Με τη συνοδεία ενός από τους μοναχούς οδηγούμαστε στην πρώτη από τις δύο αίθουσες του ορόφου. Εκεί φυλάσσονται ιδιαίτερα σπάνια βιβλία.

Ο πατέρας Ματθαίος, υπεύθυνος για τη συντήρηση όλων των κειμηλίων αναλαμβάνει την ξενάγηση στην ιστορία και την προέλευση των πιο σημαντικών από αυτά. Κειμήλια ταξινομημένα σε προθήκες, συντηρημένα,  φωτογραφημένα και αριθμημένα ένα προς ένα. Η πρώτη βιβλιοθήκη που συναντάει κανείς μόλις μπει στο χώρο, στο αριστερό του χέρι, είναι ξύλινη με γυάλινες βιτρίνες, οι οποίες καλύπτουν τα πολύτιμα εκθέματα. Εκτίθενται χειρόγραφα, τα οποία χρονολογούνται από τον 10ο έως και τον 20ο αιώνα αλλά και ορισμένα σπαράγματα του 8ου και 9ου αιώνα τοποθετημένα σε κουτιά.

Το σπανιότατο Μηνολόγιο – Αντίστοιχο υπάρχει μόνο στο Βατικανό

Καθώς περιεργαζόμαστε τις χρυσόδετες πλάτες των βιβλίων, η ματιά σταματάει στο πιο ογκώδες από αυτά. Ο πατέρας Ματθαίος σπεύδει να λύσει την απορία μου. «Το Μηνολόγιο – βίοι Αγίων – που κοιτάζετε, είναι πολύ σπάνιο. Αντίστοιχο βιβλίο, κατασκευασμένο με τη συγκεκριμένη τεχνική και ίσης αξίας υπάρχει μόνο στο Βατικανό».

Η διαδρομή των Μάγων για να συναντήσουν το Θείο Βρέφος

«Περιέχει μικρογραφίες ζωγραφισμένες στο χέρι, πάνω σε περγαμηνή από δέρμα κατσίκας. Οι εικόνες περιγράφουν τη διαδρομή και την ιστορία του ταξιδιού των μάγων από την Περσία. Πώς έμαθαν για τη γέννηση του Χριστού. Αναφέρεται επίσης στα σημάδια που τους φανερώθηκαν καθώς και σε άλλες ενδείξεις. Για παράδειγμα μέσα στους ναούς τους έτρεμαν τα είδωλα, ενώ δόθηκαν και ορισμένοι χρησμοί σχετικά με τη γέννηση του θείου βρέφους», εξηγεί ο μοναχός.

Η λεηλασία

Καθώς γυρίζει ένα – ένα τα φύλλα του, σταματάει σε κάποιο, το οποίο στο πάνω μέρος του έχει ένα κενό. Μέσα από αυτό μπορεί κανείς να διακρίνει το κείμενο της επόμενης σελίδας. «Κάτι που είναι γνωστό ως πρακτική είναι η καταστροφή των κειμηλίων από ερευνητές, οι οποίοι κάθε φορά φρόντιζαν να αφαιρούν και κάτι από αυτά. Κυρίως Ρώσοι», όπως λέει ο πατέρας Ματθαίος. «Σε διάφορες χρονικές περιόδους επισκέπτονταν τη μονή επιστήμονες, οι οποίοι έκοβαν τις μικρογραφίες και τις αφαιρούσαν από τα σπάνια αυτά κειμήλια. Οι μοναχοί της παλιάς γενιάς από την πλευρά τους, δεν έδιναν την απαιτούμενη σημασία, αφήνοντάς τους ανεξέλεγκτους μέσα στις αίθουσες που φυλάσσονταν τα κειμήλια. Εάν δεν τους έπαιρνε κάποιος είδηση, είχαν όλο το χρόνο που χρειάζονταν για να αφαιρέσουν ολόκληρα κομμάτια», περιγράφει. Στη συνέχεια δείχνει ένα σπάνιο οράριο του 1861 – μακρόστενη ταινία υφάσματος που φορούν οι αρχιερείς – από το μετόχι της μονής στο Φλωρέστι της Μολδαβίας. Αλλά και τον αρχιερατικό σάκο του Άνθιμου, ο οποίος διετέλεσε Πατριάρχης γύρω στο 1850, ο οποίος κάθισε δύο φορές στον πατριαρχικό θρόνο. «Για την ιστορία, ο Άνθιμος ήταν ο ιεράρχης, ο οποίος είχε δημιουργήσει εγκύκλιο εναντίον των παπικών, αναθεματίζοντας τους, καθότι είχαν αποπειραθεί να επηρεάσουν τους Ορθόδοξους, για να ακολουθήσουν το παπικό δόγμα».

Η σκηνή του Ναπολέοντα

Καθώς η ξενάγηση συνεχίζεται στη δεύτερη αίθουσα του ορόφου, σε έναν από τους τοίχους ξεχωρίζει μία μεγάλη χρυσοστόλιστη υφασμάτινη επιφάνεια με περίτεχνα κεντημένες ανθρώπινες φιγούρες και άλλα χρυσοκέντητα στολίδια. Πρόκειται για τη διάσημη και ανυπολόγιστης αξίας, σκηνή του Ναπολέοντα. Ένα κειμήλιο με τη δική του ιστορική διαδρομή, το οποίο ο ηγούμενος της μονής, Αρχιμανδρίτης Μεθόδιος, είχε ζητήσει μερικά χρόνια νωρίτερα, να πουληθεί στο γαλλικό κράτος. «Πήγα προσωπικά στην τότε κυβέρνηση και αυτό που είπα, ήταν: “Για εμάς το συγκεκριμένο αντικείμενο δεν έχει αξία, αλλά για τους Γάλλους αποτελεί εθνικό κειμήλιο. Εφόσον συμφωνήσει το κράτος και η Ιερά Κοινότητα, μπορούμε προσφέρουμε τη σκηνή για να ξεχρεώσουμε την Ελλάδα. Δεν έχουμε να κερδίσουμε κάτι από αυτή τη διαδικασία, δεν ζητάμε ούτε δεκάρα”», λέει στο newsbeast.gr ο Γέροντας Μεθόδιος.

Σύμφωνα με ιστορικές μαρτυρίες, η σκηνή του Ναπολέοντα ανήκε στο Λουδοβίκο ΙΣΤ, ο οποίος τη χρησιμοποιούσε στα τελευταία χρόνια της ζωής του. Στη συνέχεια η σκηνή δόθηκε στο Πατριαρχείο από τους Έλληνες πειρατές που την πήραν λάφυρο από το Ναπολέοντα. Με τη σειρά του ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’, τη δώρισε στη μονή Εσφιγμένου. Πρόκειται για την επικρατέστερη εκδοχή, η οποία εξηγεί με ποιον τρόπο το συγκεκριμένο αντικείμενο βρίσκεται έως και σήμερα στις εγκαταστάσεις της μονής.

Χρυσοποίκιλτος επιτάφιος του 14ου αιώνα

Στη συνέχεια, στρέφω την προσοχή μου αλλού, έχοντας τραβήξει ήδη κάποιες φωτογραφίες τη σκηνή, ενώ ο μοναχός με οδηγεί σε μία γειτονική βιτρίνα. Ανοίγει και βγάζει από μέσα ένα αρχιερατικό καπέλο. «Πρόκειται για βυζαντινή αρχιερατική μίτρα του 11ου αιώνα, η οποία διατηρήθηκε παρά τις αλώσεις που υπέστη το μοναστήρι, με δεδομένες τις ιδιαίτερες καιρικές συνθήκες καθότι ολόκληρο το οικοδόμημα βρίσκεται στηριγμένο πάνω σε δρύινα θεμέλια που διαπερνούν το θαλασσινό νερό και στηρίζονται στον πυθμένα της θάλασσας. Όπως βλέπετε είναι ιδιαίτερα λιτή και διαφέρει από τις μεταγενέστερες».

Οι περιπέτειες των κειμηλίων

Περιγράφοντας τις περιπέτειες ορισμένων από τα κειμήλια, λέει ότι το 1563 οι πειρατές είχαν συλλάβει πολλούς αιχμαλώτους, έχοντας αποσπάσει από το μοναστήρι πολλά από τα κειμήλια. Για περίπου ένα αιώνα το μοναστήρι είχε ερημώσει. Ωστόσο όπως αναφέρεται σε έναν Κώδικα αναφέρεται ότι ένας μοναχός αγόρασε 100 βιβλία και τα επέστρεψε στη μονή».

Γιατί δεν πουλήθηκε η σκηνή του Ναπολέοντα

Σε ό,τι αφορά στη σκηνή του Ναπολέοντα, οι νεότερες γαλλικές κυβερνήσεις ζήτησαν κατά καιρούς να αγοράσουν το κειμήλιο, πληρώνοντας αδρά. Ωστόσο η πρόθεσή τους προσέκρουσε στους απαράβατους νόμους της Ιεράς Κοινότητας του Αγίου Όρους. Ο Καταστατικός Χάρτης απαγορεύει πωλήσεις ή ανταλλαγές κειμηλίων. Δείτε όλα τα θέματα του Weekend