Το διαφορετικό ελληνικό μουσείο με τις απόκοσμες και αποκρουστικές βιτρίνες

Από το 1905 και ύστερα, ένα μικρό νησί της Κρήτης απέναντι στο χωριό Πλάκα φιλοξενεί τους παρίες του νησιού. Το λεπροκομείο της Σπιναλόγκας γίνεται τότε η φυλακή όσων αποτελούν μίασμα για τους υγιείς. Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης Φωτογραφίες: Γιάννης Κέμμος Νωρίτερα, μία ακόμα δερματική ασθένεια, η σύφιλη, λέγεται ότι έφτασε στην Ευρώπη με φορείς το πλήρωμα του Χριστόφορου Κολόμβου, κατά την επιστροφή τους από την Αμερική. Μία άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι η σύφιλη προϋπήρχε, παραμένοντας ωστόσο άγνωστη στην Ευρώπη. Τελικά, η πρώτη καταγραφή κρούσματος σύφιλης, γίνεται το 1494 στη Νάπολη. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, 5 χρόνια μετά το άνοιγμα της Σπιναλόγκας, ιδρύεται ένα δημόσιο νοσηλευτικό ίδρυμα για τη θεραπεία των αφροδίσιων και δερματικών νοσημάτων, το «Ανδρέας Συγγρός», δωρεά της γυναίκας του, Ιφιγένειας, στο ελληνικό κράτος. Οι ασθένειες του δέρματος ή τα αφροδίσια νοσήματα σχετίστηκαν με συγκεκριμένες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές περιόδους. Γι’ αυτό και κατά καιρούς ορισμένα απ’ αυτά βρίσκονταν σε έξαρση, ενώ ακόμα περισσότερα παραμένουν παντελώς άγνωστα όχι μόνο στο ευρύ κοινό, αλλά και στους ίδιους τους επιστήμονες.

Ομοιώματα ανθρώπινων μελών στις βιτρίνες ενός μουσείου

Κατά τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του «Ανδρέας Συγγρός», ο καθηγητής Γιώργος Φωτεινός ανέλαβε τη διοίκηση του νοσοκομείου, σύμφωνα με τη διαθήκη της Ιφιγένειας Συγγρού. Ο Φωτεινός θήτευσε κοντά σε τεχνίτες, οι οποίοι τον δίδαξαν πώς να κατασκευάζει κέρινα προπλάσματα, αναπαριστώντας κάθε είδους δερματική πάθηση. Ομοιώματα ανθρώπινων μελών που παρουσιάζουν πολλές από τις παθήσεις που έχει καταγράψει κατά καιρούς η επιστήμη της δερματολογίας. Σήμερα 1660 προπλάσματα αφροδίσιων και δερματικών νόσων, βρίσκονται στην λεωφόρο Βασιλέως Αλεξάνδρου ακριβώς απέναντι από το Caravel. Στις αίθουσες του δερματολογικού μουσείου ή «Μουσείου Ανδρέα Συγγρού». Εικόνες απόκοσμες και αποκρουστικές, δημιουργήματα τέχνης και επιστήμης. Σήμερα δεν αποτελούν παρά μουσειακά εκθέματα. Παλαιότερα χρησιμοποιήθηκαν από τους καθηγητές δερματολογίας, μεταξύ των οποίων και ο Φωτεινός, αποκλειστικά για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Εκεί ανέλαβε να μας ξεναγήσει ο αναπληρωτής καθηγητής δερματολογίας-αφροδισιολογίας, Παναγιώτης Σταυρόπουλος.

Τα αφροδίσια νοσήματα

Σύμφωνα με τον καθηγητή, τα αφροδίσια νοσήματα είναι μία μεγάλη κατηγορία νοσολογικών οντοτήτων, τα οποία μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή. «Έχουν άμεση συνάφεια με τις σχέσεις των ανθρώπων και αντιλαμβάνεστε ότι παρουσιάζουν και κοινωνικές επιπτώσεις, ενώ κατά διαστήματα βρίσκονται στην επικαιρότητα. Παλαιότερα η σύφιλη, αργότερα το AIDS». Απαντώντας στο ερώτημα πότε εκδηλώνονται συγκεκριμένα νοσήματα στο ανθρώπινο δέρμα, ο κύριος Σταυρόπουλος τα συνδέει με περιόδους μεγάλων κοινωνικών αναταραχών όπως είναι ένας πόλεμος ή οι μετακινήσεις πληθυσμού. «Τότε είναι που βρίσκονται σε έξαρση. Η εποχή μας είναι μία τέτοια χρονική περίοδος, λόγω του προσφυγικού. Έχουμε μετακινήσεις μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων και σημαντικές γεωπολιτικές ανακατατάξεις», σημειώνει.

Μία από τις καλύτερα εξοπλισμένες μονάδες κατά του AIDS

Αυτό που δεν ήξερα πηγαίνοντας στο Ανδρέας Συγγρός, είναι ότι διαθέτει μία από τις καλύτερα εξοπλισμένες μονάδες για την αντιμετώπιση του AIDS. «Εδώ παρακολουθούνται περισσότεροι από 1.500 ασθενείς με AIDS. Η μονάδα αποτελείται από δερματολόγους, αφροδισιολόγους, ψυχολόγους και εργαστήρια. Επιπλέον υπάρχουν θάλαμοι νοσηλείας ασθενών», εξηγεί ο καθηγητής Σταυρόπουλος.

Τα κλασικά αφροδίσια: Σύφιλη, βλεννόρροια, κονδυλώματα και AIDS

Όταν τον ρωτάω να διαχωρίσει τα αφροδίσια από τα δερματολογικά νοσήματα, λέει πως σχεδόν όλα τα αφροδίσια παρουσιάζουν και δερματολογικές ενδείξεις – σημάδια. «Έτσι, το δέρμα συμμετέχει σε κάποιο στάδιο της εξέλιξής τους. Οι ασθενείς με AIDS για παράδειγμα σε κάποιο από τα στάδια της ασθένειας μπορεί να εμφανίσουν εξανθήματα. Τα πιο κλασικά αφροδίσια είναι η σύφιλη, η βλεννόρροια, τα κονδυλώματα και το AIDS». «Το AIDS παρουσιάζει χαρακτηριστικές εκδηλώσεις στο δέρμα, και όχι μόνο στο εσωτερικό του ανθρώπινου οργανισμού. Ωστόσο η μονάδα του νοσοκομείου αναλαμβάνει όλα τα στάδια που σχετίζονται με το AIDS. Σε πρώτη φάση πραγματοποιείται η αξιολόγηση και σταδιοποίηση της ασθένειας. Στη συνέχεια επιλέγεται η κατάλληλη θεραπεία, ενώ κατά διαστήματα ο ασθενής επισκέπτεται το νοσοκομείο για παρακολούθηση. Το Ανδρέας Συγγρός είναι ένα από τα νοσοκομεία που ειδικεύονται στη διάγνωση, αντιμετώπιση και θεραπεία του AIDS», συμπληρώνει. Η συζήτηση φτάνει στον ιδρυτή του μουσείου, Γιώργο Φωτεινό… «Σπούδασε στο Παρίσι στο νοσοκομείο του Saint Louis. Τότε η διδασκαλία των μαθημάτων γινόταν με τη βοήθεια των προπλασμάτων. Και ο Φωτεινός όταν είδε τα προπλάσματα -δεδομένου ότι διέθετε καλλιτεχνική φύση-, έμαθε την τέχνη στο Παρίσι. Όταν γύρισε στην Ελλάδα άρχισε να τα κατασκευάζει ο ίδιος. Αργότερα εκπαίδευσε τους αδελφούς Μητρόπουλους, οι οποίοι δημιούργησαν αρκετά από τα προπλάσματα που βλέπετε σήμερα. Πλέον όμως η επίδειξη των συμπτωμάτων γίνεται είτε με φωτογραφίες, είτε με διαφάνειες και φυσικά μέσω υπολογιστών», λέει ο κύριος Σταυρόπουλος. Η επιστήμη μοιάζει να γύρισε σταδιακά την πλάτη στα παραδοσιακά ομοιώματα, πάνω στα οποία σπούδασαν χιλιάδες φοιτητές με ειδίκευση στη δερματολογία-αφροδισιολογία.

Η λέπρα σήμερα

«Υπάρχει λέπρα ακόμα και σήμερα;» ρωτάω τον καθηγητή. «Υπάρχουν εστίες, οι οποίες καταγράφονται σποραδικά. Επομένως έχετε πιθανότητα εάν βρεθείτε στο κατάλληλο περιβάλλον και εφόσον ο οργανισμός σας παρουσιάζει προδιάθεση στην ασθένεια, να νοσήσει», απαντάει. Αμέσως σπεύδει να διευκρινίσει: «Η λέπρα ευνοείται από το συγχρωτισμό με άτομα που έχουν το νόσημα. Με δεδομένο ότι ο χρόνος επώασης μπορεί να ολοκληρωθεί μετά από 20 χρόνια, οι πιθανότητες εκδήλωσης λέπρας είναι πάντοτε υπαρκτές. Η Ελλάδα έχει φτάσει στο σημείο να θεωρεί ότι είναι ένα νόσημα που ανήκει στο παρελθόν, χωρίς ωστόσο να σημαίνει ότι εξαλείφθηκε». Το νοσοκομείο Ανδρέας Συγγρός είναι κληροδότημα της Ιφιγένειας Συγγρού. Ιδρύθηκε όταν ένα σημαντικό ποσό κατατέθηκε σε μετοχές της Εθνικής Τράπεζας, με αποδέκτη το ελληνικό κράτος. «Πολλά στοιχεία της λειτουργίας του έχουν καθοριστεί από τους διαθέτες με διατάγματα της εποχής. Σε πολλά σημεία μάλιστα, παρενέβη και η πολιτεία. Σε ό,τι αφορά στο χώρο του νοσοκομείου έχει έκταση 50 στρέμματα, και παραχωρήθηκε από τη μονή Πετράκη για να λειτουργεί αποκλειστικά ως νοσοκομείο. Παλαιότερα είχαν γίνει προτάσεις να δημιουργηθεί ξενοδοχείο σε αυτό το χώρο και να στηθεί ένα υπερσύγχρονο νοσοκομείο σε κάποιο σημείο της Αθήνας. Κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ. Μάλιστα επί κυβερνήσεων Καραμανλή, ο Χατζιδάκις και ο Χορν είχαν ζητήσει από την κυβέρνηση να διαθέσει το χώρο για τη δημιουργία πνευματικού κέντρου».

Το άσυλο

«Το Ανδρέας Συγγρός λειτούργησε επίσης ως άσυλο κατά τα πρώτα χρόνια ζωής του, γνωστή ως περίοδο της αφροδισιολογίας. Τότε νοσηλεύονταν εδώ, κυρίως οι κοπέλες που είχαν προσβληθεί από αφροδίσια νοσήματα. Εταίρες κατά βάση, καθώς και άλλες γυναίκες, οι οποίες είχαν προσβληθεί από ασθένειες. Ανάμεσά τους και -λιγότεροι όμως- άνδρες», συμπληρώνει ο Παναγιώτης Σταυρόπουλος.

Ο κοινωνικός στιγματισμός

Αμέσως μετά μιλάμε για τον κοινωνικό στιγματισμό. Με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τα σημάδια μιας απλής ψωρίασης. Όταν δίνετε το χέρι σας, αυτός που βρίσκεται αντικριστά σας το κοιτάζει με απέχθεια και αμέσως απομακρύνει το δικό του, αποφεύγοντας κάθε επαφή. «Η προκατάληψη υπάρχει ακόμα και σήμερα, παρά τις προσπάθειες που έχουν γίνει και από τους επιστήμονες, αλλά και από συλλόγους ασθενών. Αυτό συμβαίνει καθώς αρκετοί νομίζουν ότι τα νοσήματα είναι μεταδοτικά. Το οξύμωρο όμως είναι ότι όσα είναι μεταδοτικά θεραπεύονται, ενώ τα χρόνια δεν θεραπεύονται και δεν είναι μεταδοτικά». Την ώρα που ο καθηγητής μου μιλάει κοιτάζω παράλληλα μία από τις βιτρίνες. Παρατηρώ τοποθετημένα στη σειρά, προπλάσματα με δερματικούς καρκίνους. Εκείνος προλαβαίνει τη σκέψη μου και μου εξηγεί: «Το μελάνωμα είναι ο κακοηθέστερος όγκος του ανθρώπινου οργανισμού. Το επιθηλίωμα που βλέπετε δίπλα είναι κι αυτό μία μορφή καρκίνου του δέρματος», λέει δείχνοντας προς το μέρος το οποίο μου είχε τραβήξει την προσοχή δευτερόλεπτα πριν. «Επίσης υπάρχει το ακανθοκυτταρικό επιθυλίωμα, το οποίο εκδηλώνεται στα χείλη και είναι λιγότερο συχνό. Προκαλούνται από γενετικούς παράγοντες σε συνδυασμό με την προδιάθεση και τις μεταλλάξεις γονιδίων. Στους παράγοντες που προκαλούν καρκίνους του δέρματος μπορεί να προστεθούν και φυσικά αίτια, φάρμακα, καθώς και η ιδιοσυγκρασία ενός ανθρώπου. Τον πρωτεύοντα ρόλο πάντως διαδραματίζει το DNA μας. Με εξαίρεση τις μεταδιδόμενες ασθένειες όπως οι μύκητες», λέει σε μια προσπάθεια να λύσει κάθε μου απορία. Αυτή τη στιγμή η δερματολογία έχει αποκρυπτογραφήσει μόλις το 30% των αφροδίσιων νοσημάτων και των παθήσεων του δέρματος, οι οποίες είναι θεραπεύσιμες. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με το υπόλοιπο 70% που παραμένει ανεξερεύνητο. «Μπορεί να υπάρξει μία νέα σύφιλη, ένα νέο AIDS, όπως έχει συμβεί και κατά το παρελθόν». Στο ποια πάθηση ευθύνεται για το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας, η απάντησή του κυρίου Σταυρόπουλου είναι άμεση: «Το μελάνωμα. Μεγαλύτερο ποσοστό και από το AIDS. Φανταστείτε ότι οι περισσότεροι ασθενείς με AIDS είναι πλέον… περιπατητικοί ασθενείς. Έρχονται παίρνουν τα φάρμακά τους και ζουν την καθημερινότητά τους χωρίς κανένα πρόβλημα. Οι εικόνες των αρχών της δεκαετίας του ’90, όπου βαριές περιπτώσεις AIDS είχαν κάνει την εμφάνισή τους, ανήκουν στο παρελθόν». Πριν ολοκληρώσει τη φράση του, προτείνω το χέρι μου. «Ήρθε η ώρα να επιστρέψετε στο νοσοκομείο, σας περιμένουν οι φοιτητές σας», του θυμίζω. «Έχετε δίκιο, αν χρειαστείτε κάτι άλλο μπορείτε να με πάρετε ένα τηλέφωνο». Περπατώντας προς την έξοδο το μόνο που σκέφτομαι είναι μια φίλη μου. Μου έλεγε ότι θέλει να ξεκινήσει σολάριουμ τώρα που πιάνει η άνοιξη. Κάπως τρομαγμένος από τα όσα είχα δει λεπτά νωρίτερα, επιταχύνω το βηματισμό μου και πληκτρολογώ τον αριθμό της. Αφού της εξηγώ τις πετάω δύο κουβέντες, χωρίς να σηκώνω αντίρρηση «τα υπόλοιπα θα τα πούμε από κοντά», της απευθύνομαι προστατευτικά και κατεβάζω το τηλέφωνο από το αυτί. Δείτε όλα τα θέματα του Weekend