Πώς είναι η Λιβύη πέντε χρόνια μετά την ανατροπή του Καντάφι

Πέντε χρόνια συμπληρώθηκαν αυτή την εβδομάδα από το ξέσπασμα της λιβυκής εξέγερσης που οδήγησε στην ανατροπή του καθεστώτος του συνταγματάρχη Μουαμάρ αλ Καντάφι. Και όπως και σε πολλές ακόμη χώρες που πρωταγωνίστησαν στην Αραβική Άνοιξη, η απογοήτευση των πολιτών για τα αποτελέσματα των αγώνων τους είναι το συναίσθημα που κυριαρχεί. Η Λιβύη είναι σήμερα βυθισμένη στο χάος και στον εμφύλιο και καλείται, την ίδια ώρα, να αντιμετωπίσει την ταχύτατη εξάπλωση των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους στη χώρα, οι οποίοι έχουν βάλει στο στόχαστρο τις πλούσιες πηγές της. «Τότε ήταν απλά τα πράγματα, παλεύαμε για την ελευθερία. Αλλά πολύ συχνά σήμερα αναρωτιέσαι: άξιζε τον κόπο;», σημειώνει ένας φοιτητής ιατρικής στην Τρίπολη, που πέντε χρόνια πριν συντάχθηκε στον αγώνα κατά του καθεστώτος Καντάφι και σήμερα φροντίζει τα τραύματα μαχητών που πολεμούν ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος. Αλλά και όταν οι μαχητές δεν πολεμούν το Ισλαμικό Κράτος, πολεμούν μεταξύ τους!

Από την επανάσταση στο χάος

Στα μέσα Φεβρουαρίου του 2011, πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται στη Βεγγάζη, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, για να διαμαρτυρηθεί εναντίον του καθεστώτος. Οι ειρηνικές διαμαρτυρίες γρήγορα εξαπλώνονται και σε άλλες πόλεις. Η αντίδραση της κυβέρνησης είναι βίαιη σε μια προσπάθεια να καταστείλει γρήγορα την εξέγερση και να εξασφαλίσει την παραμονή της στην εξουσία. Οι συγκρούσεις κορυφώνονται, κτίρια πυρπολούνται, ο κατάλογος των νεκρών μεγαλώνει. Τον Μάρτιο του ίδιου έτους, το ΝΑΤΟ θα επέμβει στη χώρα, σε μια επιχείρηση που δέχτηκε σφοδρή κριτική ως προς τα κίνητρά της. Πολλοί έκριναν πως η επέμβαση, που είχε την τυπική κάλυψη του ΟΗΕ, έγινε προκειμένου η Δύση να εξασφαλίσει τα συμφέροντά της σε σχέση με τις πλούσιες φυσικές πηγές της Λιβύης. Ένα ακόμη στοιχείο που ενίσχυε το επιχείρημα ήταν πως σε παρόμοιες εξεγέρσεις σε άλλες χώρες της περιοχής, δεν υπήρξε επέμβαση ακριβώς λόγω της έλλειψης σημαντικών συμφερόντων. Σε συνδυασμό με την αεροπορική επιχείρηση της διεθνούς κοινότητας, η εξέγερση κορυφώνεται, με τους αντικαθεστωτικούς να κερδίζουν σύντομα έδαφος. Η πτώση του καθεστώτος Καντάφι θα επέλθει τον Αύγουστο του ίδιου έτους, ενώ ο κάποτε πανίσχυρος δικτάτορας της χώρας θα σκοτωθεί δύο περίπου μήνες αργότερα, με τις εικόνες της διαπόμπευσής του και του βασανισμού του να κάνουν τον γύρο του κόσμου, προκαλώντας φρίκη.

Το τεράστιο κενό διακυβέρνησης

Το τέλος της εποχής Καντάφι άφησε ένα τεράστιο κενό διακυβέρνησης και ασφάλειας στην ταλαιπωρημένη χώρα, που ήταν την περίοδο εκείνη γεμάτη από ένοπλες ομάδες που είχαν συσταθεί στη διάρκεια της εξέγερσης. Σύμφωνα με τον λίβυο ακαδημαϊκό και πολιτικό, Guma El-Gamaty, ο αριθμός των ενόπλων, μετά τον θάνατο του Καντάφι, αυξήθηκε από 25.000 σε περίπου 250.000. Κι αυτό λόγω της πολιτικής που εφαρμόστηκε από τη μεταβατική κυβέρνηση που ανέλαβε τα ηνία, να πληρώνονται μισθοί σε όσους πήραν μέρος στην εξέγερση και ανήκαν σε ένοπλες ομάδες, που πλέον λειτουργούσαν ως σώματα ασφαλείας. Οι γενναίοι αυτοί μισθοί κινητοποίησαν πολλούς άνεργους νεαρούς άντρες να πάρουν τα όπλα και να φτιάξουν τις δικές τους ένοπλες ομάδες ή να ενταχθούν σε ήδη υπάρχουσες. Παρά τις εκλογικές αναμετρήσεις που έγιναν στη χώρα στα χρόνια που ακολούθησαν, η σταθερότητα και η ασφάλεια δεν επέστρεψαν ξανά. Από το καλοκαίρι του 2014, η Λιβύη βυθίζεται στον εμφύλιο πόλεμο, διαθέτοντας δύο κυβερνήσεις: τη λεγόμενη «Λιβυκή Αυγή», που ελέγχει την πρωτεύουσα Τρίπολη και αποτελεί έναν συνασπισμό ισλαμικών οργανώσεων, και τη διεθνώς αναγνωρισμένη με έδρα το Τομπρούκ κυβέρνηση. Ο τελευταίος αυτός πόλεμος εκτιμάται πως έχει αφήσει πίσω του σχεδόν 5.000 νεκρούς, μια οικονομία διαλυμένη, μισό εκατομμύριο ανθρώπους άστεγους και τα όνειρα που δημιούργησε η εξέγερση του 2011 διαλυμένα. «Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την κληρονομιά του Καντάφι, την έλλειψη θεσμών, δημοκρατίας και ικανότητας συνεννόησης», δηλώνει ο Guma El-Gamaty, για τον οποίο η προσπάθεια της μετάβασης υπονομεύτηκε από τα στενά συμφέροντα των διαφόρων ομάδων που δρούσαν στη Λιβύη, οι οποίες απέτυχαν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες του λαού.

Τα σενάρια για μια νέα επέμβαση

Με την προέλαση του Ισλαμικού Κράτους να συνεχίζεται, αλλά και τις πιέσεις που ασκούνται στην Ευρώπη εξαιτίας του προσφυγικού ζητήματος που διογκώνεται, τα σενάρια για μια νέα δυτική επέμβαση στη διαιρεμένη χώρα φουντώνουν. Οι διπλωμάτες, ωστόσο, προειδοποιούν ότι ενδεχόμενες επιδρομές κατά των τζιχαντιστών θα έπρεπε να λάβουν χώρα εφόσον η Τρίπολη και το Τομπρούκ τερματίσουν τον εμφύλιο πόλεμο, προκειμένου το ενωμένο κράτος να στρέψει τα όπλα του κατά του Ισλαμικού Κράτους. Οι διαβουλεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών, που γίνονται υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, αποδεικνύονται δύσκολες. Για τους διπλωμάτες, η διαμεσολάβηση είναι η μόνη εναλλακτική. «Αν αυτό που κάνουμε αποτύχει, το plan B θα μοιάζει πολύ με το plan A, δηλαδή θα αφορά την προσπάθεια να σχηματιστεί μια κυβέρνηση αποδεκτή», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ενώπιον του βρετανικού Κοινοβουλίου, ο ειδικός απεσταλμένος της χώρας στη Λιβύη, Τζόναθαν Πάουελ. Για άλλους, όμως, ο φόβος να πέσουν οι πετρελαιοπαραγωγικές πηγές της χώρας στα χέρια των τζιχαντιστών, αποτελεί ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ της στρατιωτικής επέμβασης. Την ίδια ώρα, ο λαός συνεχίζει να υποφέρει. «Κάποιοι λένε πως θέλουν να επιστρέψουν στην εποχή του Καντάφι», δηλώνει ο φοιτητής ιατρικής. «Εγώ δεν θέλω. Θέλω μόνο να φύγω, να φύγω από τη χώρα». Δείτε όλα τα θέματα του Weekend