Παράδοξα, πρωτόγνωρα, θεσμικά και… αντιθεσμικά στις εκλογές και την προεκλογική περίοδο

Αν κάποιοι μιλούσαν για αμφίρροπη μάχη με εξαιρετικό ενδιαφέρον, αναφερόμενοι στην εκλογική αναμέτρηση του Ιανουαρίου, μάλλον σε ό,τι αφορά το αποτέλεσμα διαψεύστηκαν. Κάποιοι άλλοι αντιθέτως, σημείωναν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ μπορούσε να κατακτήσει ακόμα και την αυτοδυναμία. Οι δημοσκοπήσεις εκείνων των ημερών έδειχναν ότι η διαφορά κυμαίνόταν από 2,8% ή κατώτερη έως και 7% η ανώτερη, αναδεικνύοντας τον ΣΥΡΙΖΑ ως τον επικρατέστερο. Η κάλπη από την πλευρά της είχε τη δική της άποψη, αναδεικνύοντάς τον νικητή με ποσοστό 8,53%. Γράφει ο Γιώργος Λαμπίρης Όπως φάνηκε όμως, η ευρεία αποδοχή όμως που κατάφερε να εξασφαλίσει το κόμμα της Κουμουνδούρου με δεδομένο και το 62% του δημοψηφίσματος του Ιουλίου άρχισε να χάνει τη ζέση της το τελευταίο. Αμέσως μετά, ο πρωθυπουργός επέλεξε να ζητήσει την ανανέωση της εμπιστοσύνης των πολιτών. Πλέον, καλούμαστε να καταθέσουμε για μία ακόμα φορά την ψήφο μας στο σύντομο χρονικό διάστημα που μεσολάβησε από τις τελευταίες εκλογές. Λίγο πριν επιλέξουμε ποιοι θα μας εκπροσωπήσουν στη νέα Βουλή, η οποία θα προκύψει από τις εκλογές του Σεπτεμβρίου, συγκεντρώσαμε ορισμένα στοιχεία και προσπαθήσαμε να συγκρίνουμε ορισμένα από αυτά με προηγούμενες προεκλογικές περιόδους. Χαρακτηριστικό είναι ότι η τελευταία φορά που σχηματίστηκε αυτοδύναμη κυβέρνηση ήταν με πρωθυπουργό τον Γιώργο Παπανδρέου, ενώ η τελευταία φορά που μία κυβέρνηση συμπλήρωσε την οριζόμενη από το Σύνταγμα τετραετία, ήταν με  επικεφαλής της τον Κώστα Σημίτη. Αν κάποιοι πάλι βιαστείτε να πείτε ότι η Ζωή Κωνσταντοπούλου είναι η Πρόεδρος της Βουλής με τη συντομότερη θητεία, θα κάνετε λάθος, καθότι υπάρχει κάποιος ακόμα πιο βραχύβιος προκάτοχός της στη θέση αυτή. Σε ό,τι αφορά την υπηρεσιακή πρωθυπουργό, Βασιλική Θάνου, παρά το γεγονός ότι το Σύνταγμα αναφέρεται στη δημιουργία κυβέρνησης με επικεφαλής τον πρόεδρο ενός από τα τρία ανώτατα δικαστήρια, πρακτικά, ήταν αδύνατον να συμβεί κάτι τέτοιο. Στην πραγματικότητα η μοναδική επιλογή ήταν η κυρία Θάνου για τους λόγους που θα διαβάσετε στη συνέχεια.

Η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός και οι ανώτατοι δικαστικοί

Η αλήθεια είναι ότι δεν συμβαίνει αρκετά συχνά να συναντάμε κάποιον ανώτατο δικαστικό από το Συμβούλιο της Επικρατείας, το Ελεγκτικό Συνέδριο ή τον Άρειο Πάγο στο ρόλο του υπηρεσιακού πρωθυπουργού. Ωστόσο δεν είναι κάτι άγνωστο στα μεταπολιτευτικά χρονικά της Ελλάδας. Κάτι τέτοιο συνέβη για πρώτη φορά όταν οι πρόωρες εκλογές της 5ης Νοεμβρίου 1989 διεξήχθησαν από υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Πρόεδρο του Αρείου Πάγου, Ιωάννη Γρίβα Κάτι ανάλογο συνέβη και στις εκλογές του Ιουνίου του 2012. Διεξήχθησαν στις 17 Ιουνίου από την υπηρεσιακή κυβέρνηση Παναγιώτη Πικραμμένου, προέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, καθώς στις προηγούμενες εκλογές – τον Μάιο του ίδιου έτους – δεν έγινε δυνατός ο σχηματισμός κυβέρνησης που να διαθέτει την εμπιστοσύνη της βουλής. Οι εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015 θα είναι η τρίτη φορά που θα διεξαχθούν από  υπηρεσιακή κυβέρνηση. Αυτή τη φορά με επικεφαλής μία γυναίκα, την Πρόεδρο του Αρείου Πάγου, Βασιλική Θάνου, η οποία είναι η πρώτη γυναίκα πρωθυπουργός της χώρας.

Αυτοδύναμη κυβέρνηση;

Η τελευταία φορά που εξελέγη αυτοδύναμη κυβέρνηση ήταν στις βουλευτικές εκλογές του 2009 όταν το ΠΑΣΟΚ με πρόεδρο τον Γιώργο Παπανδρέου έλαβε ποσοστό 43,92% και 160 έδρες, σχηματίζοντας αυτοδύναμη κυβέρνηση. Η πρώτη φορά που δίνονται διερευνητικές εντολές σε περίπτωση άλλης από την αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης Σύμφωνα με το άρθρο 41 § 4 του Συντάγματος, η παρούσα Βουλή προέρχεται από διάλυση της προηγούμενης (πρόωρες εκλογές) και δεν έχει συμπληρώσει ένα χρόνο από την έναρξη των εργασιών της. Επομένως δεν είχε το δικαίωμα να προσφύγει απευθείας στις κάλπες. Έπρεπε να προηγηθεί η διαδικασία των διερευνητικών εντολών, και στη συνέχεια εφόσον αυτές δεν ευδοκιμήσουν να συγκαλέσει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας τη διάσκεψη των πολιτικών αρχηγών, διερευνώντας τη δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης. Αξιοσημείωτο στη διαδικασία, είναι ότι πρόκειται για την πρώτη φορά που δίνονται διερευνητικές εντολές, χωρίς να υπάρχει έλλειψη αυτοδυναμίας του πρώτου κόμματος μετά από εκλογές, όπως είχε συμβεί σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις.

Πόσες εκλογές έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια;

Εάν θέσουμε ως αφετηρία την αλλαγή στο πολιτικό σκηνικό, από τη στιγμή που άρχισαν να κατακρημνίζονται τα ποσοστά του άλλοτε κραταιού ΠΑΣΟΚ, από τις εκλογές του Μαΐου του 2012 και ύστερα και με δεδομένη την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ (δεύτερο κόμμα στις εκλογές αυτές), έχουν διεξαχθεί συνολικά 5 εκλογικές αναμετρήσεις. Συγκεκριμένα, μέσα στα τέσσερα τελευταία χρόνια, οδηγούμαστε τουλάχιστον μία φορά το χρόνο στην κάλπη (για την ακρίβεια 1,25 φορά το χρόνο). Σε αυτές τις πέντε αναμετρήσεις που αναφέραμε προηγουμένως δεν έχουμε συνυπολογίσει το δημοψήφισμα του περασμένου Ιουλίου. Σε αυτή την περίπτωση οι εκλογικές διαδικασίες ανέρχονται σε έξι συνολικά κατά το ίδιο χρονικό διάστημα.

Αναλυτικά:

1. 2012: Βουλευτικές εκλογές Μαΐου 2. 2012:Βουλευτικές εκλογές Ιουνίου 3. 2014: Ευρωεκλογές 4. 2014: Δημοτικές – Περιφερειακές εκλογές 5. 2015: Δημοψήφισμα 6. 2015: Βουλευτικές εκλογές

Μοναδική επιλογή για επικεφαλής της υπηρεσιακής κυβέρνησης είναι η Πρόεδρος του Αρείου Πάγου

Το Σύνταγμα είναι σαφές. Αναφέρει ότι επικεφαλής της υπηρεσιακής κυβέρνησης, η οποία θα οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές, είναι ένας από τους προέδρους των τριών ανωτάτων δικαστηρίων. Στην πραγματικότητα όμως η Βασιλική Θάνου, είναι η μόνη Πρόεδρος Ανωτάτου Δικαστηρίου, η οποία μπορεί να χρηματίσει υπηρεσιακή πρωθυπουργός. Κι αυτό γιατί στις 30 Ιουνίου έληξε η θητεία των Προέδρων των τριών ανωτάτων δικαστηρίων (Συμβούλιο της Επικρατείας, Ελεγκτικό Συνέδριο, Άρειος Πάγος), και από αυτούς αντικαταστάθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο μόνο η πρόεδρος του Αρείου Πάγου, θέση την οποία κατέλαβε η κυρία Θάνου. Δεν συνέβη όμως κάτι ανάλογο και με τους προέδρους των άλλων δύο ανωτάτων δικαστηρίων. Επομένως η μοναδική επιλογή για τη συγκεκριμένη θέση ήταν η Βασιλική Θάνου, καθώς δεν έχουν οριστεί ακόμα οι νέοι πρόεδρο στο ΣτΕ και το Ελεγκτικό Συνέδριο.

Το δίκιο της Ζωής Κωνσταντοπούλου

Κατά τις αμέσως επόμενες ώρες, μετά την ανακοίνωση του Αλέξη Τσίπρα ότι παραιτείται και θα πάμε σε εκλογές, ακούσαμε την Πρόεδρο της Βουλής, Ζωή Κωνσταντοπούλου, να μιλάει για θεσμική εκτροπή. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε: «Ως Πρόεδρος της Βουλής, δεν έχω ενημερωθεί θεσμικά από τον πρωθυπουργό, ούτε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας». Υποστήριζε επίσης ότι  «η εκκίνηση της διαδικασίας των διερευνητικών εντολών, άρχεται από τη γνωστοποίηση της Προέδρου της Βουλής των δυνάμεων των κοινοβουλευτικών ομάδων». Το Σύνταγμα και σε αυτή την περίπτωση είναι σαφές. Στο άρθρο 37, παρ. 4 αναφέρεται ότι: «H πρόταση για την ανάθεση διερευνητικής εντολής γίνεται μέσα σε τρεις ημέρες από την ημέρα που ο Πρόεδρος της Bουλής ή ο αναπληρωτής του ανακοινώνει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τη δύναμη των κομμάτων στη Bουλή. Η ανακοίνωση αυτή γίνεται πριν από κάθε ανάθεση εντολής». Στην πραγματικότητα όμως η διαδικασία ενημέρωσης του Προέδρου της Δημοκρατίας για τη δύναμη των κομμάτων από την Πρόεδρο της Βουλής δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Επομένως, η κυρία Κωνσταντοπούλου είχε δίκιο ως προς την καταστρατήγηση της συγκεκριμένης διαδικασίας.

Η πρώτη φορά που λαμβάνει νεοσύστατο κόμμα διερευνητική εντολή

Ιστορικά είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει. Ένα νεοσύστατο κόμμα λαμβάνει διερευνητική εντολή. Στην προκειμένη περίπτωση, οι βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, οι οποίοι αποχώρησαν από το κόμμα, συγκρότησαν μία νέα κοινοβουλευτική ομάδα. Η κοινοβουλευτική ομάδα της Λαϊκής Ενότητας κατάφερε μάλιστα, λόγω του ότι διαθέτει περισσότερες κοινοβουλευτικές έδρες, να… εκτοπίσει από τη διαδικασία των διερευνητικών εντολών, τόσο το τρίτο κόμμα των προηγούμενων εκλογών, τη Χρυσή Αυγή, όσο και το Ποτάμι, το οποίο ως τέταρτη δύναμη θα είχε το δικαίωμα και εκείνο να λάβει την εντολή (υπάρχει η δυνατότητα με βάση το Σύνταγμα να δοθεί και τέταρτη εντολή στο τέταρτο κόμμα κατά την κρίση του Προέδρου της Δημοκρατίας).

Πρόεδρος της Βουλής με τη συντομότερη θητεία

Η Ζωή Κωνσταντοπούλου είναι η δεύτερη γυναίκα πρόεδρος της Βουλής. Παρόλ’ αυτά δεν είναι εκείνη με τη συντομότερη θητεία στο συγκεκριμένο αξίωμα, όπως κάποιοι μπορεί να νομίζουν. Κι αυτό γιατί είχε προηγηθεί ο Βύρων Πολύδωρας, ο οποίος διέγραψε τη συντομότερη μέχρι στιγμής θητεία ως άρχων του Ελληνικού Κοινοβουλίου. Με δεδομένες τις επαναληπτικές εκλογές τον Ιούνιο του 2012, παρέμεινε μόλις 42 ημέρες στο συγκεκριμένο αξίωμα.

Κυβέρνηση τετραετίας

Η τελευταία φορά που μια κυβέρνηση κατάφερε κάτι τέτοιο ήταν το 2000, όταν το ΠΑΣΟΚ αναδείχθηκε πρώτο κόμμα και ο Κώστας Σημίτης εξελέγη πρωθυπουργός παραμένοντας στο αξίωμα έως και το 2004. Η αμέσως προηγούμενη φορά που συμπληρώθηκε κυβερνητική τετραετία ήταν και πάλι με πρωθυπουργό τον Κώστα Σημίτη, ο οποίος βγήκε νικητής των βουλευτικών εκλογών του 1996, διαδεχόμενος τον Ανδρέα Παπανδρέου στην πρωθυπουργία, καθώς και στην προεδρία του κόμματος.

Παρακάμφθηκε το Συμβούλιο των Πολιτικών Αρχηγών

Παρά το γεγονός ότι η παράγραφος 3 του άρθρου 37 του Συντάγματος ορίζει ότι εάν δεν τελεσφορήσουν οι διερευνητικές εντολές, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων για να διαπιστώσει τη δυνατότητα σχηματισμού πολιτικής η εκλογικής κυβέρνησης με την εμπιστοσύνη της Βουλής, κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Αντιθέτως, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας συνομίλησε τηλεφωνικά, χωρίς να καλέσει στο Προεδρικό Μέγαρο όλους τους πολιτικούς αρχηγούς, με δεδομένη την άρνηση των κυρίων Τσίπρα, Κουτσούμπα και Καμμένου να συμμετάσχουν στο συμβούλιο.

Η πρώτη φορά που δεν λαμβάνει διερευνητική εντολή το ΠΑΣΟΚ

Είναι η πρώτη φορά που δεν λαμβάνει διερευνητική εντολή το ΠΑΣΟΚ από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, κάτι που συνέβαινε ανελλιπώς από τη μεταπολίτευση και μετά, όσες φορές δόθηκαν διερευνητικές εντολές. Η σημαντική απώλεια της εκλογικής του δύναμης από τις εκλογές του Μαΐου του 2012 και ύστερα, του αφαιρεί πλέον το δικαίωμα να είναι ανάμεσα στα τρία πρώτα κόμματα και να λάβει εντολή διερεύνησης σχηματισμού κυβέρνησης από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Δείτε όλα τα θέματα του Weekend