Μπορεί ένα βιβλίο να δουλέψει αποφασιστικότερα για την κατάργηση της δουλείας απ’ ό,τι όλη η καλή θέληση του κόσμου;
Αν μιλάμε για τη μνημειώδη «Καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά», μπορεί και παραμπορεί!
Γιατί το βιβλίο που αποτύπωσε παραστατικά τα δεινά της ανθρώπινης δουλείας και την οδύσσεια των βασανισμένων σκλάβων θα γινόταν εμβληματικό για τη ρητορεία υπέρ της κατάργησης της σκλαβιάς, με το κοινό του Βορρά να το αγκαλιάζει ολόψυχα και τους Νότιους να το αναθεματίζουν.
Ο «Μπαρμπα-Θωμάς» θα έκανε μάλιστα τόσους και τόσους ανθρώπους που έβλεπαν με αποτροπιασμό την κακομεταχείριση των δούλων να νιώσουν την ανάγκη να δραστηριοποιηθούν για την απελευθέρωσή τους.
Κι όταν λίγα χρόνια αργότερα θα ξεσπούσε ο αμερικανικός εμφύλιος Βορρά-Νότου, οι αναγνώστες του πονήματος της Μπίτσερ-Στόου ήξεραν πια από πρώτο χέρι γιατί πολεμούν υπέρ της άρσης της δουλείας.
Όλα ξεκίνησαν βέβαια όταν μια γυναίκα ταγμένη στον δίκαιο αγώνα της ελεύθερης ζωής αποφάσισε να συγκινήσει το αμερικανικό κοινό…
Πρώτα χρόνια
Η Χάριετ Ελίζαμπεθ Μπίτσερ γεννιέται στις 14 Ιουνίου 1811 στο Κονέκτικατ των ΗΠΑ ως ένα από τα 13 παιδιά της οικογένειας του θρησκευτικού λειτουργού Λάιμαν Μπίτσερ και της συζύγου του, η οποία πέθανε ωστόσο όταν η Χάριετ ήταν ακόμα παιδί. Η μικρή προοδευτική κοινότητα όπου μεγάλωσε η Μπίτσερ ήταν μάλιστα από τις πιο «πολιτισμένες» της περιοχής, με την ίδια να αναθρέφεται μέσα σε ένα περιβάλλον ανθρώπων του πνεύματος και διανοουμένων: οι 7 αδερφοί της θα γίνονταν ιερείς, ενώ η αδελφή της Ισαβέλα ήταν μια από τις ηγετικές μορφές του φεμινιστικού κινήματος. Τη μεγαλύτερη επίδραση στη Χάριετ θα ασκούσε ωστόσο η μεγαλύτερη αδελφή της Κάθριν, που ήταν συγγραφέας και δασκάλα και θα διαμόρφωνε με την επιρροή της τις κοινωνικές στάσεις της μικρής.
Η Χάριετ γράφεται στο σχολείο που «έτρεχε» η αδελφή της Κάθριν, λαμβάνοντας τη βασική εκπαίδευση που προοριζόταν συνήθως για τα αγόρια. Σε ηλικία 21 ετών, μετακομίζει με τον πατέρα της στο Σινσινάτι του Οχάιο, με τον ίδιο να λειτουργεί στην τοπική εκκλησία.
Ο Λάιμαν Μπίτσερ ήταν ισχυρός πολέμιος του αποτρόπαιου θεσμού της δουλείας και είχε διατυπώσει δημόσια την αντίθεσή του κατά το κύμα ταραχών υπέρ της κατάργησης της δουλείας που έπληξαν το Σινσινάτι το 1836. Οι απόψεις του και ο τρόπος που μεγάλωσε τα παιδιά του θα είχαν μεγάλη επίδραση στην πολιτική τους σκέψη, με τη Χάριετ να βρίσκει κι άλλους ομοϊδεάτες στην τοπική λογοτεχνική ένωση της πόλης. Εκεί γνωρίζει τον δάσκαλο σεμιναριακών μαθημάτων Κάλβιν Έλις Στόου, με τον οποίο ερωτεύεται κεραυνοβόλα.
Το ζευγάρι παντρεύεται στις 6 Ιανουαρίου 1836 και μετακομίζει λίγο αργότερα σε μια εξοχική κατοικία στο Μέιν, όπου θα αποκτήσει τελικά 7 παιδιά…
Η «Καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά»
Η Χάριετ δεν μοιραζόταν με τον σύζυγό της μόνο κοινά λογοτεχνικά ενδιαφέροντα, αλλά και την ίδια απέχθεια για τη δουλεία. Από την αρχή σχεδόν του κοινού συζυγικού τους βίου, κρύβουν πρόθυμα στο σπίτι τους φυγάδες σκλάβους και τους βοηθούν στο δράμα τους με όποιον τρόπο μπορούν.
Το 1850 ωστόσο το Κογκρέσο περνά τροπολογία που απαγόρευε κάθε βοήθεια στους φυγάδες δούλους, με άλλες διατάξεις του νόμου να προκαλούν ανατριχίλα τόσο στους λευκούς πολέμιους της δουλείας όσο και στις κοινότητες των Αφρο-Αμερικανών του Βορρά. Η Στόου αποφασίζει ότι είναι ώρα να δράσει και ο καλύτερος τρόπος να το κάνει είναι μέσω της λογοτεχνίας: η αναπαράσταση της δουλείας σε λογοτεχνικό πλαίσιο γίνεται το όχημα του αγώνα της, βασίζοντας τη δουλειά της στη ζωή του Josiah Henson αλλά και στις δικές της μνήμες και παρατηρήσεις.
Τον Ιούνιο του 1851 λοιπόν δημοσιεύει το πρώτο κεφάλαιο του μυθιστορήματος που θα γινόταν κατόπιν γνωστό ως «Καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά» στην εφημερίδα της Ουάσιγκτον «National Era» (τα κεφάλαια εκδίδονταν εβδομαδιαία από τις 5 Ιουνίου 1851 μέχρι την 1η Απριλίου 1852), που είχε ήδη εγκαινιάσει μια μεγάλη καμπάνια υπέρ της κατάργησης της δουλείας. Στην επιστολή που έστειλε στον εκδότη της εφημερίδας ενημερώνοντάς τον για την πρόθεσή της, δηλώνει: «Νιώθω πλέον ότι ο καιρός έχει έρθει όπου ακόμα και μια γυναίκα ή ένα παιδί που μπορεί να αρθρώσει μια λέξη για την ελευθερία και την ανθρωπιά οφείλει να μιλήσει … Ελπίζω κάθε γυναίκα που μπορεί να γράψει να μη μείνει σιωπηλή».
Η «Καλύβα του Μπαρμπα-Θωμά» θα κυκλοφορήσει ολοκληρωμένη σε ξεχωριστό βιβλίο στις 20 Μαρτίου 1852 και θα γίνει αμέσως μπεστ-σέλερ: σε λιγότερο από έναν χρόνο είχε πουλήσει το αστρονομικό -και πρωτοφανές στα χρονικά- νούμερο των 300.000 αντιτύπων! Η συναισθηματική και ζωντανή αποτύπωση της φρίκης που συνεπάγεται η σκλαβιά μάγεψε το κοινό του Βορρά, που αγκάλιασε ολόψυχα το βιβλίο και τη συγγραφέα του, με τους κατοίκους του αμερικανικού Νότου να μην εκτιμούν ωστόσο καθόλου το ανάγνωσμα και να περιβάλλουν τη συγγραφέα του με εχθρότητα.
Όχι πολύ αργότερα, ο τεράστιος αντίκτυπος του βιβλίου θα απαθανατιζόταν σε θεατρικές παραστάσεις που βασιζόταν στο πόνημα της Χάριετ, με τους πασίγνωστους στα πέρατα της οικουμένης πλέον χαρακτήρες του Τομ, της Εύας και του Τόπσι να γίνονται σύμβολα ενός έθνους (του μισού έθνους, για την ακρίβεια).
Μετά το ξέσπασμα του αμερικανικού εμφυλίου Βορρά-Νότου το 1861, η Στόου προσκαλείται στην Ουάσιγκτον από τον αμερικανό πρόεδρο Αβραάμ Λίνκολν (25 Νοεμβρίου 1862), με τον δημοφιλή θρύλο να τον θέλει να τη χαιρετίζει ως εξής: «Εσύ είσαι λοιπόν η γυναίκα που έγραψε το βιβλίο που ξεκίνησε αυτό τον μεγάλο πόλεμο ε;»!
Κι ενώ δεν είναι και πολλά γνωστά για το τι συζητήθηκε στη συνάντηση, το γεγονός ότι ο πρόεδρος κάλεσε συμβολικά κοντά του τη γυναίκα που έγραψε τον «Μπαρμπα-Θωμά» μόλις ξέσπασε ο εμφύλιος αποκαλύπτει τη σημασία και τον ρόλο που έπαιξε το βιβλίο στη διαίρεση Βορρά-Νότου…
Καριέρα στα γράμματα και κατοπινά χρόνια
Η Στόου δεν σταμάτησε ποτέ να γράφει ούτε και να συστρατεύει φυσικά τις δυνάμεις της με κάθε δίκαιο κοινωνικό και πολιτικό αγώνα για το υπόλοιπο της ζωής της. Δημοσίευσε διηγήματα, δοκίμια και μια μακρά λίστα από μυθιστορήματα βεβαίως (20 βιβλία), την ίδια ώρα που είχε συνεχή παρουσία στον περιοδικό Τύπο με πύρινα άρθρα υπέρ μιας σειράς από κοινωνικές διεκδικήσεις και ανθρώπινα δικαιώματα, μη σταματώντας ποτέ να καλλιεργεί κλίμα αποδοχής της αφρο-αμερικανικής κοινότητας ακόμα και μετά την κατάργηση της δουλείας.
Κανένα κατοπινό της πόνημα δεν θα έφτανε βεβαίως τη φήμη του «Μπαρμπα-Θωμά», η ίδια διατήρησε ωστόσο το καθεστώς της ως μεγάλο όνομα στα γράμματα της Αμερικής και ιδιαίτερα στις φιλελεύθερες πολιτείες του Βορρά. Η γνώμη της μάλιστα ζητούταν συχνά από τον Τύπο πάνω σε αμφιλεγόμενα θέματα της τρέχουσας επικαιρότητας, με τις συνεντεύξεις της να αποκαλύπτουν έναν παθιασμένο για κοινωνική δικαιοσύνη άνθρωπο.
Παρά την ηθική εντιμότητα της ευρύτερης οικογένειας των Μπίτσερ, ένα κολοσσιαίο σκάνδαλο θα ξεσπούσε το 1872 όταν ο αδερφός της και ιερέας Χένρι Μπίτσερ θα κατηγορούταν για μοιχεία με μια ενορίτισσά του. Το πανεθνικό σκάνδαλο θα έριχνε τη σκιά του πάνω σε όλη την οικογένεια, με τη Χάριετ ωστόσο να διατηρεί την ψυχραιμία της και να υπερασπίζεται την αθωότητα του αδελφού της καθ’ όλη τη δικαστική περιπέτειά του.
Η Χάριετ Μπίτσερ-Στόου πέθανε την 1η Ιουλίου 1896 στο Κονέκτικατ, σε ηλικία 85 ετών, απολαμβάνοντας όλες τις τιμές μιας ζωής γεμάτης από κάθε άποψη…
Κληρονομιά