Το πρωτοκλασάτο στέλεχος του ΚΚΕ που μετατράπηκε σε ταγματασφαλίτη και προδότη των συντρόφων του

«Είμαι αποφασισμέ­νος πλέον να κτυπήσω τον κομμουνισμόν στην καρδιά του για να γλυτώσω από τα νύχια του τα θύματά του. Όπως δούλεψα δεκαοκτώ ολόκληρα χρόνια με φανατισμό για να αναπτυχθεί και να ριζώσει, με τον ίδιο φανατισμό είμαι αποφασισμένος τώρα να δουλέψω για να ξεκληρισθεί ολότελα». Αυτό φέρεται να είπε το μεγαλοστέλεχος του ΚΚΕ στον προϊστάμενο της Υπηρεσίας Δίωξης του Κομμουνισμού, Νίκο Χαραλαμπίδη, καθώς αυτός δεν περιορίστηκε σε μια απλή δήλωση αποκήρυξης της «κόκκινης» ιδεολογίας. Αν και δεν είναι εύκολο να αποδοθούν πολιτικές ταυτότητες σε προδότες του έθνους και συνεργάτες των Γερμανών, η περίπτωση του Τυρίμου παραμένει ορόσημο μιας ολόκληρης εποχής. Στη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής, η Γκεστάπο συνεργάστηκε εκτός από τους γνωστούς γερμανόφιλους και με προδότες κομμουνιστές, οι οποίοι έσπευσαν να ενδυθούν τον μανδύα του εθνικοσοσιαλισμού και να υιοθετήσουν χαφιεδίστικες συμπεριφορές. Οι γνωστότερες περιπτώσεις αφορούν στις δραστηριότητες του Μανώλη Μανωλέα και του Μιχάλη Τυρίμου, βουλευτές του ΚΚΕ αμφότεροι και προβεβλημένα στελέχη του εγχώριου κομμουνισμού. Ο Τυρίμος έμελλε ωστόσο να αποδειχθεί πιο δραστήριος και ευφυής από τον συνάδελφό του. Νο 2 στην κομματική ιεραρχία μετά τον Ζαχαριάδη, ο βουλευτής Λέσβου του ΚΚΕ υπέγραψε τη γνωστή «δήλωση» και βγήκε από τις φυλακές της Κέρκυρας για να ξεκινήσει μια νέα καριέρα. Ενταγμένος στο ΚΚΕ από το 1926, μετατράπηκε σε ένα από τα πιο δραστήρια στελέχη του, καταλαμβάνοντας καθοδηγητικές και διοικητικές θέσεις στον μηχανισμό. Το 1936 εκλέγεται βουλευτής Λέσβου και αναλαμβάνει ταυτοχρόνως και τη διεύθυνση του «Ριζοσπάστη». Τον προλαβαίνει όμως το ξέσπασμα της μεταξικής δικτατορίας, όταν και θα περάσει στην παρανομία. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου θα τον φυλακίσει το 1938 και εκείνος θα υπογράψει το 1939 την περιβόητη δήλωση αποκήρυξης του κομμουνισμού, όταν και πέρασε στην προδοτική υπηρεσία της μεταξικής δικτατορίας. Σε στενή επαφή πια με τον «σφαγέα» Κωνσταντίνο Μανιαδάκη, αναλαμβάνει την ηγεσία του ΚΚΕ, με τον Ζαχαριάδη στη φυλακή, για να χαράξει μια άλλη ρότα στη ζωή. Το 1941 εγκαταλείπει το ΚΚΕ, έχοντας ολοκληρώσει το διασπαστικό του έργο, και αναλαμβάνει υπαρχηγός στο νεοσύστατο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Γεωργίου Μερκούρη, όταν αρχίζει τις τουλάχιστον ύποπτες συναλλαγές με τους μαυραγορίτες. Σειρά μετά έχει ο κατακτητής, για τον οποίο μετατρέπεται ο Τυρίμος σε έναν από τους πιο πιστούς συνεργάτες. Διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη συγκρότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας στην Εύβοια και αναλαμβάνει δράση έναντι των παλιών του συντρόφων. Επικεφαλής της επιχείρησης για τη δίωξη του κομμουνισμού και μέλος της ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση), καταδίδει κομμουνιστές με το τσουβάλι και συνεργάζεται στενά με τους ταγματασφαλίτες. Μετά την Απελευθέρωση, θα ερχόταν η ώρα της δικαιοσύνης: ο Τυρίμος συλλαμβάνεται από την Πολιτοφυλακή του ΕΛΑΣ και τον Ιανουάριο του 1945, λίγο πριν από τη Συνθήκη της Βάρκιζας, εκτελείται ως δωσίλογος και προδότης. Οι λεπτομερείς εκθέσεις του για τη στάση του την περίοδο 1936-1944 δεν έπεισαν κανέναν. Τον είπαν «Έλληνα Ζακ Ντοριό», καθώς η περίπτωσή του θύμιζε πολύ το ηγετικό στέλεχος του γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος που κατέληξε φλογερός αντικομμουνιστής, φασίστας και συνεργάτης της χιτλερικής Γερμανίας, πολεμώντας ακόμα και ως εθελοντής στο Ανατολικό Μέτωπο!

Πρώτα χρόνια

Ο Μιχάλης Τυρίμος γεννιέται το 1908 σε χωριό της Λέσβου. Η οικογένεια μετακομίζει κάποια στιγμή στην πρωτεύουσα Μυτιλήνη, όπου και θα τελειώσει το Διδασκαλείο ο μικρός. Πλέον εργάζεται ως μαθητευόμενος τυπογράφος και ανακατεύεται με τα πολιτικά. Με το κομμουνιστικό κίνημα μάλιστα είχε εμπλακεί δραστήρια ήδη από μαθητής (όταν το ΚΚΕ λεγόταν ακόμα ΣΕΚΕ), μια ιδεολογία που όπως έλεγε επέλεξε ως καθαρή πολιτική επιλογή. Μέλος του ΚΚΕ έγινε επισήμως το 1926, δημιουργώντας το παράρτημα Λέσβου της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ). Μελετηρός και γραμματιζούμενος καθώς ήταν, συμμετείχε από την πρώτη στιγμή στη σύνταξη των μπροσούρων του Κομμουνιστικού Κόμματος. Κάποια στιγμή θα έρθει στην Αθήνα για να σπουδάσει φιλολογία, αν και δεν θα απασχοληθεί ποτέ ως φιλόλογος, μιας και τα πολιτικά ήταν η πρώτη του προτεραιότητα. Ο φέρελπις νεαρός κομμουνιστής θα υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία στο «κόκκινο» τάγμα του Καλπακίου, τον πειθαρχικό ουλαμό των εξόριστων κομμουνιστών δηλαδή, γνωρίζοντας από πρώτο χέρι τις διώξεις των ομοϊδεατών του. Τώρα είναι γνωστός στο εσωτερικό του κόμματος ως «Σβίγκος». Η αριστερή του δράση θα του φέρει εξορία στη Σαντορίνη το 1927, φυλακή στην Αίγινα για διανομή παράνομων φυλλαδίων το 1929 (νόμος περί «Ιδιωνύμου»), Άη Στράτη μετά, αλλά και μια βόλτα στα Ψαρά το 1931 και στη Γαύδο το 1932. Αποφυλακίζεται τελικά τον Φεβρουάριο του 1933, όταν θα επιστρέψει στην Αθήνα. Ο Ζαχαριάδης γίνεται γενικός γραμματέας του ΚΚΕ και ο Τυρίμος αναλαμβάνει ανώτατες θέσεις στο κόμμα. Για ένα διάστημα θα φύγει στην ΕΣΣΔ για να παρακολουθήσει έναν κύκλο μαθημάτων στο Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής στη Μόσχα. Η αναρρίχησή του στην κομματική ιεραρχία είναι ταχύτατη. Τον Μάρτιο του 1934 εκλέγεται μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Κόμματος (5ο Συνέδριο του ΚΚΕ) και δύο χρόνια αργότερα αναλαμβάνει τη διεύθυνση του κομματικού οργάνου «Ριζοσπάστης». Στις 26 Ιανουαρίου 1936 εκλέγεται βουλευτής Λέσβου με τον συνδυασμό του Παλλαϊκού Μετώπου (συνεργασία ΚΚΕ και Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας) και σηκώνει τα μανίκια για να δουλέψει για τον τόπο του ως ο πρώτος κομμουνιστής βουλευτής του νησιού. Προωθεί, για παράδειγμα, τη δημιουργία Εφετείου στη Λέσβο, αν και ο αγώνας του δεν θα δικαιωθεί, καθώς ξεσπά εντωμεταξύ η Δικτατορία της 4ης Αυγούστου.

Προδοτική δράση

Υψηλόβαθμο πλέον στέλεχος και στενός συνεργάτης του Ζαχαριάδη, ο Τυρίμος κατέχει πολλές θέσεις στον μηχανισμό του κόμματος: λειτουργεί ως οργανωτικός γραμματέας, υπεύθυνος του «Ριζοσπάστη», υπεύθυνος του τομέα κομματικής διαφώτισης, γραμματέας της ΚΟ Αθήνας, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και μέλος του Πολιτικού Γραφείου. Ήταν αυτός μάλιστα που εκπροσώπησε το ΚΚΕ στη Μόσχα στο 7ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Χωρίς αμφιβολία, ήταν το Νο 2 του ΚΚΕ. Με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Μεταξά βέβαια όλα αυτά είναι παρελθόν. Ο Τυρίμος και οι σύντροφοί του περνούν στην παρανομία, αν και δεν θα ζήσει για καιρό εκτός φυλακής. Σε ένα μόλις τρίμηνο θα πέσει στα χέρια της Ασφάλειας, θα καταδικαστεί στα γρήγορα με το «Ιδιώνυμο» και θα μεταφερθεί στις φυλακές Αίγινας. Εκεί θα συσπειρώσει τους «κόκκινους» συγκρατουμένους του και λόγω της ασίγαστης δράσης του θα μεταφερθεί στις φυλακές της Κέρκυρας, πλάι στους ηγέτες του ΚΚΕ, όπου θα τον κρατήσουν όμως σε συνθήκες απομόνωσης. Εκεί θα συντελεστεί η μεταστροφή του, όταν και αποφασίζει να συνεργαστεί με την Ασφάλεια! Δεν είναι καθόλου ξεκάθαροι οι λόγοι για την κίνησή του αυτή την άνοιξη του 1939. Κάποιοι είπαν πάντως πως το κερασάκι στην τούρτα ήταν η εκτέλεση του μικρότερου αδελφού του ως τροτσκιστή κατά τις εκκαθαρίσεις του 1936-1938. Ο μικρός είχε σταλεί από τον ίδιο τον Τυρίμο στην ΕΣΣΔ για κομμουνιστική εκπαίδευση και θεωρούσε τον εαυτό του υπεύθυνο για την τραγική του τύχη. Δεν αποκλείεται μάλιστα την πληροφορία να διοχέτευσε στον Τυρίμο η ίδια η Ασφάλεια για να τον «σπάσει». Όπως κι αν ήταν, ο «Σβίγκος» υπογράφει δήλωση αποκήρυξης του κομμουνισμού και αποφυλακίζεται τον Ιούνιο του 1939, θέλοντας τώρα να συμβάλει με όλες του τις δυνάμεις στη διάλυση των οργανώσεων του ΚΚΕ. Λόγω της προβεβλημένης θέσης του στο ΚΚΕ, γίνεται αμέσως δεξί χέρι του Κωνσταντίνου Μανιαδάκη, του «χασάπη» υπουργού Ασφαλείας του μεταξικού καθεστώτος. Τίθεται λοιπόν επικεφαλής του κομμουνιστικού διωγμού, συνομιλώντας απευθείας με τον Μανιαδάκη. Ο Τυρίμος σπιτώνεται σε ένα δωμάτιο στο Μετς από την Ασφάλεια και πιάνει δουλειά. Ξεψαχνίζει τα έγγραφα που έχει κατασχέσει το καθεστώς από σπίτια κομμουνιστών και δίνει ονόματα. Οι ασφαλίτες, καθώς λέγεται, διαπιστώνουν με έκπληξη πως ο Τυρίμος μπορούσε να αναγνωρίσει το πρόσωπο από τον γραφικό του χαρακτήρα και μόνο! Γνώριζε εξάλλου όλα τα ψευδώνυμα των κομματικών στελεχών αλλά και τους τρόπους οργάνωσης και δράσης των «κόκκινων» οργανώσεων. Η συμβολή του στο έργο της Ασφάλειας αποδείχτηκε καθοριστική. Αλλά και όσο πιο μυστική έπαιρνε. Μόλις στα τέλη του 1940 θα αντιλαμβάνονταν εξάλλου οι κομμουνιστές ποιος ήταν ο μεγάλος προδότης στις τάξεις τους. Όλος ο παράνομος εκδοτικός μηχανισμός του ΚΚΕ εξαρθρώθηκε από την παρασκηνιακή δράση του Τυρίμου. Δεν ήταν όμως μόνο αυτό. Στα τέλη του 1939, ο Τυρίμος αναλαμβάνει το τιμόνι της νέας διοίκησης του ΚΚΕ, υπό την καθοδήγηση της Ασφάλειας πάντα, θέλοντας να διασπάσει το κομμουνιστικό κίνημα και να επιφέρει σύγχυση στις τάξεις του ΚΚΕ. Η Προσωρινή Διοίκηση το μόνο που επιδίωκε ήταν να συλληφθούν τα ελεύθερα στελέχη του ΚΚΕ και να εξαρθρωθεί ο πραγματικός παράνομος μηχανισμός του Κόμματος, η λεγόμενη Παλαιά Διοίκηση (ή Παλαιά Κεντρική Επιτροπή). Το ξεκαθάρισμα μεταξύ της Παλαιάς και της Προσωρινής Διοίκησης κατά τους πρώτους μήνες της Κατοχής έφερε την ολοκληρωτική του σφραγίδα. Ο Βελουχιώτης, που είχε περάσει για μερικά φεγγάρια από τους κόλπους της Προσωρινής Διοίκησης, είχε προειδοποιήσει για τη διασπαστική της δράση, πολλοί ανυποψίαστοι κομμουνιστές έπεσαν ωστόσο θύμα της. Ακόμα και ο Ζαχαριάδης την είχε πατήσει. Ο ρόλος της εξάλλου δεν θα αποκαλυπτόταν παρά στα τέλη του 1940, όταν ο πλαστός «Ριζοσπάστης» άρχισε να υμνεί τον Μεταξά και να αποκτά εθνικιστικό λόγο! Ο χαφιεδισμός του Τυρίμου, του αφεντικού της Προσωρινής Διοίκησης, δεν μπορούσε πλέον να περάσει στα «ψιλά». Γι’ αυτό και εγκατέλειψε ίσως την προδοτική ηγεσία του ΚΚΕ το καλοκαίρι του 1941, για να αναλάβει καθήκοντα υπαρχηγού στο νεοσύστατο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Μερκούρη. Τώρα επιδιώκει να προσεταιριστεί τους εργάτες και τους ιδιωτικούς υπαλλήλους, αν και η απόπειρα αποτυγχάνει ολοσχερώς. Παρά ταύτα, θα κατηγορηθεί για «απογύμνωσιν» της Εφορίας Υλικού Πολέμου αλλά και για ύποπτες συναλλαγές με μαυραγορίτες. Η χαφιεδίστικη δράση του θα κορυφωνόταν κατά τη διάρκεια της Κατοχής, όταν αποδέχτηκε το κάλεσμα της Ασφάλειας να συμμετάσχει στη συγκρότηση της νεοϊδρυθείσας ΕΣΠΟ. Τη φασιστική οργάνωση των δωσιλόγων τη βρήκε μάλλον αρκούντως προδοτική ακόμα και γι’ αυτόν, κι έτσι σύντομα διαχώρισε τη θέση του. Μέσω της ΕΣΠΟ πάντως πρόδωσε αρκετούς ακόμα κομμουνιστές. Σειρά είχε μετά η υπηρεσία πληροφοριών του απότακτου αξιωματικού Ιωάννη Τσιγάντε-Σβορώνου αλλά και οι στενές επαφές του με κύκλους του ΕΔΕΣ. Δεν θα έμενε φυσικά σε αυτά, καθώς το καλοκαίρι του 1944 συμμετέχει ενεργά στη δημιουργία των Ταγμάτων Ασφαλείας της Εύβοιας. Σταδιακά βέβαια ο προδότης απομονώθηκε από τους Γερμανούς και τους έλληνες συνεργάτες τους και έπεσε σε σχετική δυσμένεια…

Το τέλος

Η ζωή του Τυρίμου θα έφτανε σύντομα στο τέλος της, καθώς μετά την Απελευθέρωση ήταν έκθετος απέναντι σε όλους. Λίγες μέρες μετά το τέλος της Κατοχής και κατά τις αναταραχές των Δεκεμβριανών, θα πέσει στα χέρια της ΟΠΛΑ (Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών), της ένοπλης κομμουνιστικής Πολιτοφυλακής που είχε ιδρυθεί το 1943. Ο Τυρίμος, παρά τις εκθέσεις με τα πεπραγμένα του που συνέταξε στο πλαίσιο της απολογίας του, δεν έπεισε κανέναν για τη στάση του από το 1939 και μετά. Μετά την ανακωχή των Δεκεμβριανών (11 Ιανουαρίου 1945) και πριν υπογραφεί η Συνθήκη της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945), εκτελέστηκε εκείνον τον Ιανουάριο από την ΟΠΛΑ ως προδότης του ΚΚΕ και δωσίλογος… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr