Ο εφευρέτης του χαρτιού Τσάι Λουν

Οι Κινέζοι συνήθιζαν να αφήνουν γραπτά μνημεία πάνω σε πανάκριβα φύλλα μεταξιού και βαριές σανίδες από μπαμπού. Και ήταν ένας και μόνο ένας ευνούχος αξιωματούχος της αυτοκρατορικής αυλής που αποφάσισε να το αλλάξει αυτό, απλοποιώντας τη γραφή και γεννώντας μια μόδα που ερχόταν για να μείνει σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ιστορία μας αρχίζει το μακρινό 105 μ.Χ., όταν ο ευνούχος που μεγάλωσε τέσσερις αυτοκρατορικούς δελφίνους και τον εμπιστεύονταν με τη ζωή τους δύο αυτοκράτειρες ήθελε να εκφράσει την ευγνωμοσύνη του στον κινέζο μονάρχη, παραδίδοντας στα πόδια του την έμπνευσή του. Ο κρατικός αξιωματούχος Τσάι Λουν είχε φτιάξει χαρτί από ένα συνονθύλευμα υλικών, όπως φλοιοί δέντρων και ίνες κάνναβης, αλλά και πολτοποιημένα μεταξωτά ρετάλια. Η κινεζική παράδοση της πανάρχαιας αυτής τεχνικής παραγωγής χαρτιού θεωρούνταν μάλιστα μέχρι πρόσφατα μύθος, αν και η αρχαιολογική σκαπάνη επιβεβαίωσε την ιστορία και ενθρόνισε τον ταπεινό Τσάι Λουν στους μεγαλύτερους εφευρέτες όλων των εποχών! Ξέρουμε πια ότι το χαρτί χρησιμοποιούταν στην Κίνα τουλάχιστον από το 137 μ.Χ., όπως υποδεικνύουν τα αρχαιολογικά πειστήρια, παράλληλα με το ξύλο και το μετάξι, και δεν έχουμε πια λόγους να αμφιβάλουμε για τις κινεζικές καταγραφές που θέλουν τον αυτοκρατορικό ευνούχο τον μεγάλο γεννήτορα της τεχνικής διαδικασίας για την παραγωγή του…

Πρώτα χρόνια

Ο Τσάι Λουν γεννιέται στη σημερινή επαρχία Χιουνάν της Κεντρικής Κίνας κατά τη διάρκεια της Δυναστείας των Χαν (25-220 μ.Χ.), αν και η χρονολογία της γέννησής του αποτελεί αντικείμενο ιστορικής διαμάχης. Τοποθετείται πάντως κάπου μεταξύ 50-62 μ.Χ. Για την παιδική του ηλικία δεν είναι τίποτα γνωστό και τον βρίσκουμε κάποια στιγμή να διατελεί γραμματέας σε κάποια υπηρεσία της αυτοκρατορικής γραφειοκρατίας. Λίγο αργότερα τα υπαλληλικά μητρώα τον θέλουν να δουλεύει σε χειροτεχνείο της αυτοκρατορικής οικογένειας, αν και η προσωπική του ζωή παραμένει μυστήριο. Ξέρουμε πάντως με βεβαιότητα ότι το 75 μ.Χ. ευνουχίστηκε για να αναλάβει τα νέα καθήκοντά του ως ευνούχος της αυλής. Αφού έλαβε αρκετές προαγωγές σε σύντομο χρονικό διάστημα, πράγμα που υποδεικνύει τις ικανότητές του, το 89 μ.Χ. τοποθετείται στο υψηλόβαθμο αξίωμα του επικεφαλής της υπηρεσίας που ήταν υπεύθυνη για την κατασκευή όπλων και μουσικών οργάνων. Την ίδια εποχή, εμπλέκεται στις δολοπλοκίες του παλατιού και ξεπηδά, μετά τον θάνατο της προστάτιδας αυτοκράτειρας Ντου το 97 μ.Χ., προσωπικός σύμβουλος του αυτοκρατορικού δελφίνου Ντενγκ Σούι…

Η γέννηση του χαρτιού

Από τις τόσες θέσεις που πέρασε στην κινεζική γραφειοκρατία, ο Τσάι όργωνε την αχανή αυτοκρατορία και σύντομα συνειδητοποίησε πόσο δύσχρηστα ήταν τα κρατικά μητρώα που κρατούσαν οι τοπικοί άρχοντες σε πλάκες από μπαμπού και φύλλα από μετάξι. Μια ωραία πρωία του 92 μ.Χ., επισκέφθηκε ένα εργαστήριο παρασκευής μεταξωτών ειδών και το μάτι του έπεσε σε ένα λινό ρετάλι που η κατεργασία του είχε κάνει λεπτό και λευκό. Σκέφτηκε πως θα ήταν ιδανικό να γράψεις πάνω του και αυτή ήταν η έμπνευση που τόσο αναζητούσε για να απλοποιήσει τις επίπονες γραφειοκρατικές καταγραφές. Τότε ήταν που άρχισε να πειραματίζεται με το μούσκεμα και την πολτοποίηση διάφορων υλικών, τα οποία άφηνε να στεγνώνουν στον ήλιο, πριν τα κατεργαστεί για να γίνουν λεπτά και ανθεκτικά. Όλα τα δοκίμασε: μετάξι, λινό, βαμβάκι, κάνναβη, φυτικές ίνες, φλοιούς δέντρων, ακόμα και παλιά ρούχα και δίχτυα ψαράδων, παράλληλα πάντα με τα υψηλόβαθμα κρατικά αξιώματά του. Κάποια στιγμή τα κατάφερε και τα κατέφερε πέραν πάσης αμφιβολίας! Αφού κατέγραψε εξαντλητικά τη διαδικασία παραγωγής χαρτιού από την πολτοποίηση διάφορων υλικών και τη μετατροπή τους σε ένα πεπιεσμένο τελικό αποτέλεσμα που σήμερα ονομάζουμε χαρτί, ήταν ώρα να το παρουσιάσει στον αυτοκράτορα Χε Ντι. Είμαστε πια στο 105 μ.Χ. όταν έλαβε χώρα η ιστορική επίδειξη, με τον κατευχαριστημένο αυτοκράτορα να ονομάζει την εφεύρεση του ευνούχου του «Χαρτί Τσάι Χου» προς τιμήν του! Κι έτσι μπήκε το χαρτί στα κιτάπια της Ιστορίας. Οι ιστορικοί υποδεικνύουν σήμερα ότι το χαρτί ενδέχεται να υπήρχε στην Κίνα ακόμα παλιότερα και ο Τσάι Λουν να βελτιστοποίησε απλώς την παραγωγή του, κάνοντάς το κατάλληλο για χρήση στον αυτοκρατορικό κρατικό μηχανισμό. Σύμφωνα με αυτή τη γραμμή σκέψης, οι ευγενείς δεν το είχαν σε εκτίμηση, καθώς το χρησιμοποιούσε ο λαουτζίκος, και η συμβολή του Τσάι Λουν είναι εδώ η δραστική βελτίωση της τεχνολογίας παρασκευής του και η εισαγωγή του στα υψηλά κλιμάκια της κοινωνίας. Το δικό του χαρτί ήταν ανθεκτικότερο, την ίδια στιγμή που ανασκεύασε πλήρως τη διαδικασία παραγωγής χάρτου, η οποία παρά τα σύγχρονα μέσα παραγωγής σήμερα οι βασικές γραμμές της παραμένουν αναλλοίωτες. Παρά το γεγονός ότι η φήμη του Τσάι Λουν εξαπλώθηκε μεταθανάτια, ακόμα και στη διάρκεια της ζωής του έλαβε τιμές για την εφεύρεσή του, όπως ο τίτλος ευγενείας που του απονεμήθηκε από τον αυτοκράτορα το 114 μ.Χ.

Το άδοξο τέλος

Η μαγική φόρμουλα του χαρτιού του Τσάι Λουν έχει πια χαθεί, ξέρουμε όμως ότι ο αυτοκράτορας τον αντάμειψε όχι μόνο με αριστοκρατικές τιμές, αλλά και μεγάλο πλούτο. Παρά ταύτα, δεν γλίτωσε από την προδοσία και την ίντριγκα της αυτοκρατορικής αυλής. Τα παιδιά αυτοκράτορες διαδέχονταν το ένα το άλλο πριν καν περάσουν την πρώτη παιδική τους ηλικία και ο ευνούχος Λουν ήταν επιφορτισμένος με τη διαπαιδαγώγησή τους. Ο Τσάι μεγάλωσε τέσσερα παιδιά αυτοκράτορες και ήταν ο έμπιστος δύο αυτοκρατειρών και αυτή ακριβώς η εμπλοκή του με τις αλλεπάλληλες διαδοχές θα προσυπέγραφε το άδοξο τέλος του. Το 121 μ.Χ. ο εγγονός του Σονγκ και πλέον αυτοκράτορας Αν της Δυναστείας Χαν ανέβηκε στον θρόνο της Κίνας και έβαλε στο στόχαστρο τον ευνούχο που ήξερε πολλά. Τον διέταξε να παρουσιαστεί στη φυλακή για ένα θέμα υψίστης ασφαλείας, αν και ο Τσάι Λουν ήξερε καλά ποια θα ήταν η μοίρα του. Κι έτσι αποφάσισε να αυτοκτονήσει παίρνοντας δηλητήριο παρά να ατιμαστεί και να συρθεί στα μπουντρούμια της δολοπλοκίας. Ο ευνούχος που μέχρι πρότινος απολάμβανε αξιοζήλευτες τιμές και κολακείες από σύσσωμη την αυτοκρατορική οικογένεια ήταν τώρα αποδιοπομπαίος τράγος, καθώς τον κατηγόρησαν ότι ήταν μοχλός παλιότερης πλεκτάνης. Αφού έκανε το μπάνιο του και φόρεσε τα μεταξωτά κρατικά άμφιά του, πήρε το δηλητήριο και έφυγε από τον κόσμο το 121 μ.Χ. Μετά τη λίγο-πολύ επιβεβλημένη αυτοκτονία του, η κινεζική αριστοκρατία δεν τον ξέχασε και, όπως μαρτυρούν ιστορικοί της εποχής, ναός ανεγέρθηκε προς τιμή του στη γενέτειρά του, που έγινε δημοφιλής τόπος προσκυνήματος για τους κατοπινούς χαρτοποιούς της Κίνας. Παρά το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα παραμένει εν πολλοίς άγνωστος έξω από την Κίνα, πρόκειται για έναν από τους κορυφαίους εφευρέτες της οικουμένης, καθώς το χαρτί του άλλαξε εν πολλοίς τη μοίρα του κόσμου. Μέχρι τον 3ο αιώνα μ.Χ., το χαρτί του είχε ήδη γενικευτεί στην Κίνα και άλλαξε καθοριστικά την εκπαίδευση και τον αλφαβητισμό στη χώρα, πριν περάσει στους Άραβες και βρει τελικά τον δρόμο του για την Ευρώπη πολύ αργότερα, κατά τον 12ο αιώνα… Δείτε όλα τα πρόσωπα που φιλοξενούνται στη στήλη «Πορτραίτα» του newsbeast.gr