Αλλαγές στα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία

Τα Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία εκσυγχρονίζονται πλέον με νόμο ενώ για πρώτη φορά καθορίζεται χρόνος έναρξης των εργασιών των κριτικών επιτροπών (Μάιος), χρόνος ανακοίνωσης βραχειών λιστών (Οκτώβριος) και χρόνος ανακοίνωσης (Νοέμβριος) και απονομής (Δεκέμβριος).

Οι αλλαγές, που είχε εξαγγείλει ο υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού, Π. Γερουλάνος, τον Μάιο του 2010, κατά την απονομή των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων του 2009, υπερψηφίστηκαν τον προηγούμενο μήνα από τα περισσότερα κόμματα της Βουλής. Οι νέες ρυθμίσεις προσδίδουν κύρος στα κρατικά βραβεία του ΥΠΠΟΤ και παράλληλα «ανοίγονται» σε νέες παραγωγικές δυνάμεις του ελληνικού βιβλίου, με τη θέσπιση πέντε επιπλέον βραβείων στα ήδη υπάρχοντα.

Το προοδευτικό στοιχείο των νέων διατάξεων εκφράζεται και με τον εμπλουτισμό της ελληνικής λογοτεχνικής κοινότητας με αλλόγλωσσους συγγραφείς, που γράφουν στην ελληνική γλώσσα, αλλά δεν έχουν την ελληνική υπηκοότητα.

Ειδικότερα, τα πέντε νέα βραβεία είναι:


-Το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα, που θα απονέμεται σε νέους δημιουργούς μέχρι 35 ετών.

-Το Βραβείο Εφηβικού/Νεανικού Λογοτεχνικού Βιβλίου, η θέσπιση του οποίου αποτελούσε πάγιο αίτημα του εκδοτικού κόσμου και των ειδικών σε θέματα παιδικού βιβλίου (αφορά λογοτεχνικά βιβλία τα οποία απευθύνονται σε μεγάλα παιδιά και νέους). Τα τελευταία χρόνια, προκειμένου να καλυφθεί το υπάρχον κενό, απονεμόταν εξ ημισείας το Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου.

-Το Βραβείο Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου, το οποίο αντικαθιστά το μέχρι σήμερα υπάρχον «Βραβείο Εικονογράφησης Παιδικού Βιβλίου», και το οποίο θα απονέμεται εξ ημισείας σε συγγραφέα και εικονογράφο. Το μέχρι σήμερα ισχύον Βραβείο καταργήθηκε με το σκεπτικό ότι «είχε δημιουργήσει έντονες αμφισβητήσεις ως προς το κατά πόσον η εικονογράφηση θα πρέπει να κρίνεται ανεξάρτητα ή όχι από το κείμενο, αφού ήταν συχνό το φαινόμενο ένα βιβλίο τής εν λόγω κατηγορίας να έχει άριστη εικονογράφηση, αλλά κακό ή μέτριο κείμενο».

-Το Βραβείο Μετάφρασης έργου της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στα νέα ελληνικά, που «αναδεικνύει τη σημασία της ενδογλωσσικής μετάφρασης και ενθαρρύνει τη στροφή προς έργα λιγότερο γνωστά και σπανίως μεταφραζόμενα».

-Ένα Ειδικό Θεματικό Βραβείο, που θα απονέμεται σε λογοτεχνικό βιβλίο το οποίο προάγει τον διάλογο για ευαίσθητο κοινωνικό ζήτημα. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του ΥΠΠΟΤ «στοιχεία που θα πρέπει να λάβει υπόψη της η επιτροπή για την απονομή του βραβείου αυτού είναι η τόλμη και η πρωτοτυπία με την οποία ο συγγραφέας διαπραγματεύεται το εν λόγω ζήτημα, καθώς και ο βαθμός στον οποίο το βιβλίο του συμβάλλει στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης».

Σχετικά με το θέμα του καθορισμού χρόνου για τις εργασίες των επιτροπών, το ΥΠΠΟΤ αναφέρει ότι «καθιερώνεται η υποχρέωση δημοσίευσης αιτιολογημένης έκθεσης, η οποία αξιολογεί τη στάθμη και τις τάσεις της ετήσιας λογοτεχνικής παραγωγής. Επιπλέον, λαμβάνεται μέριμνα, ώστε με την ανακοίνωση των Βραβείων να δημοσιεύονται το σκεπτικό των αρμοδίων Επιτροπών και η γνώμη της μειοψηφίας. Έτσι, αφενός δίνεται έμφαση στον παιδαγωγικό ρόλο του θεσμού των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων, κι αφετέρου διασφαλίζονται οι μέγιστες δυνατές συνθήκες διαφάνειας και εύρυθμης λειτουργίας των Επιτροπών, ενώ ταυτόχρονα καθίσταται δυνατή η πρόσβαση του πολίτη σε κάθε φάση της διαδικασίας βράβευσης.

Τροποποιείται, εξάλλου, η σύνθεση των Επιτροπών, ώστε να αποδεσμευθούν από αγκυλώσεις, να γίνουν περισσότερο πλουραλιστικές και ανοιχτές στην κοινωνία και, ιδίως, τις νέες τάσεις στον χώρο του βιβλίου».

Με τις αλλαγές που ψηφίστηκαν, το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας μετονομάζεται σε «Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων», ώστε να είναι δυνατή η απονομή του εκτός από λογοτέχνες και σε μεταφραστές για τη συνολική τους προσφορά στα Γράμματα.

Επίσης, για πρώτη φορά «αποδεσμεύονται οι Επιτροπές από την υποχρέωση να λαμβάνουν υπόψη τους μόνο βιβλία που περιλαμβάνονται στον κατάλογο της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Διευρύνεται, έτσι, η βάση των κρινόμενων βιβλίων, ώστε να αξιολογείται, ει δυνατόν, το σύνολο της λογοτεχνικής παραγωγής κάθε έτους. Απαραίτητες προϋποθέσεις για να ληφθεί υπόψη βιβλίο το οποίο δεν περιλαμβάνεται στον κατάλογο της Εθνικής Βιβλιοθήκης είναι α. αίτηση κάθε ενδιαφερόμενου (τρίτου ή μέλους της Επιτροπής) και β. να προκύπτει με βεβαιότητα η χρονολογία έκδοσής του και να φέρει στο οπισθόφυλλό του αριθμό καταχώρισης (ISBN).

Περαιτέρω, προβλέπεται για πρώτη φορά η αποστολή μέρους των αντιτύπων των βραβευμένων βιβλίων που αγοράζονται από το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού σε καταστήματα κράτησης και καταστήματα κράτησης ανηλίκων, σε μέρη δηλαδή όπου η δυνατότητα πρόσβασης στο πολύτιμο αγαθό του βιβλίου είναι αντικειμενικά περιορισμένη.

Τέλος, καταργούνται τα χρηματικά έπαθλα των διακρίσεων, που απονέμονται σε λογοτεχνικά περιοδικά και προβλέπεται αντ’ αυτών η αγορά αντιτύπων των βραβευόμενων περιοδικών και η αποστολή τους σε τμήματα νεοελληνικών σπουδών σχολών του εξωτερικού και του εσωτερικού ή και σε άλλες βιβλιοθήκες, καθώς και σε καταστήματα κράτησης και καταστήματα κράτησης ανηλίκων».

Με βάση τη νέα νομοθεσία:

1. Ο διαγωνισμός των Κρατικών Βραβείων Συγγραφής Θεατρικού Έργου προκηρύσσεται κάθε δύο χρόνια, ώστε να ανταποκρίνεται στην ελληνική θεατρική πραγματικότητα.

2. Καθιερώνεται ένα βραβείο ανά κατηγορία διαγωνισμού, ώστε να μην υπάρχει πληθωρισμός βραβείων (εννέα με βάση την καταργηθείσα υπουργική απόφαση).

3. Κατοχυρώνεται ρητά η δυνατότητα επιχορήγησης για το ανέβασμα έργων που έχουν βραβευθεί στον διαγωνισμό των Κρατικών Βραβείων Συγγραφής Θεατρικού Έργου, εφόσον προταθούν από θίασο του ελεύθερου θεάτρου, μέσω της διαδικασίας των ετήσιων επιχορηγήσεων. Παράλληλα, θεσπίζεται υποχρέωση της αρμόδιας Διεύθυνσης του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού να διαβιβάζει τα βραβευμένα έργα στους Καλλιτεχνικούς Διευθυντές του Εθνικού Θεάτρου και του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, προκειμένου να διερευνηθεί η δυνατότητα ένταξής τους στον καλλιτεχνικό προγραμματισμό των εν λόγω Θεάτρων.

4. Τέλος, ενισχύεται η δημοσιότητα του θεσμού, με την καθιέρωση της απονομής των Βραβείων ταυτόχρονα με την απονομή των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων.