Ο COVID-19 δίδαξε στους περισσότερους ανθρώπους ότι η γραμμή μεταξύ διαχειρίσιμου και τοξικού στρες, δεν είναι πάντα η ίδια. Έτσι, κάποιοι θα γεράσουν γρηγορότερα και θα πεθάνουν νεότεροι λόγω του τοξικού στρες, ενώ άλλοι όχι.
Τελικά, πόσο άγχος είναι υπερβολικά πολύ και τι μπορείτε να κάνετε γι’ αυτό;
Σε μελέτη του 2023 για το άγχος και τη γήρανση, βρέθηκε ότι τέσσερις παράγοντες του στρες επιταχύνουν τον ρυθμό της βιολογικής γήρανσης στη μέση ηλικία. Διαπιστώθηκε ακόμα ότι το έντονο στρες, όσον αφορά την επιτάχυνση της γήρανσης, έχει τις ίδιες επιπτώσεις με δύο επιβεβαιωμένους παράγοντες κινδύνου: το κάπνισμα και τη χαμηλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση.
Η διαφορά μεταξύ καλού και τοξικού στρες
Το δημιουργικό άγχος, δηλαδή απαιτήσεις ή προκλήσεις που πρόθυμα αντιμετωπίζετε, είναι καλό για την υγεία σας. Για την ακρίβεια, οι καθημερινές αυτές προκλήσεις, όπως το να μαγειρέψετε, να τακτοποιήσετε και να καθαρίσετε το χώρο σας ή να ολοκληρώσετε την εργασία σας, βοηθά να ρυθμίζετε τον τρόπο που διαχειρίζεστε το άγχος σας και σας κρατά σε φόρμα.
Το τοξικό στρες, από την άλλη πλευρά, επιβαρύνει το σύστημα απόκρισης στο στρες, προκαλώντας μακροχρόνιες συνέπειες, όπως εξηγεί ο ψυχίατρος και ειδικός στο τραύμα Bessel van der Kolk στο μπεστ σέλερ βιβλίο του «The Body Keeps the Score». Πρώιμα συμπτώματα του τοξικού στρες, όπως ένας επίμονος πονοκέφαλος, κόπωση ή κοιλιακό άλγος, μπορεί τελικά να μετεξελιχθούν σε κανονικές ασθένειες, όπως ημικρανίες, άσθμα, διαβήτης ή ελκώδης κολίτιδα.
Στα υγιή άτομα, τα συστήματα απόκρισης στο στρες μοιάζουν με τα όργανα μιας ορχήστρας που ως διά μαγείας συντονίζονται μεταξύ τους και παίζουν ταυτόχρονα χωρίς τη συνειδητή μας προσπάθεια – μια διαδικασία που ονομάζεται αυτορρύθμιση. Στα άτομα όμως που πάσχουν από κάποια ασθένεια, κάποια μέρη της ορχήστρας παλεύουν να αυτορρυθμιστούν, γεγονός που οδηγεί σε μια σειρά απορρυθμίσεων και άλλων δυσάρεστων καταστάσεων που προκαλούνται από το άγχος.
Για παράδειγμα, στην περίπτωση του διαβήτη, το ορμονικό σύστημα αγωνίζεται να ρυθμίσει το ζάχαρο. Στην παχυσαρκία, ο μεταβολισμός δυσκολεύεται να ρυθμίσει την πρόσληψη και κατανάλωση ενέργειας. Στην κατάθλιψη, το κεντρικό νευρικό σύστημα προκαλεί ανισορροπία στα νευρωνικά κυκλώματα και τους νευροδιαβιβαστές και έχει σαν αποτέλεσμα τη δυσκολία ρύθμισης της διάθεσης, των σκέψεων και των συμπεριφορών.
Αντιμετώπιση του στρες
Αν και οι νευροεπιστήμες τα τελευταία χρόνια έχουν προσφέρει στους ερευνητές εργαλεία μέτρησης και κατανόησης του στρες, πολλοί γιατροί επιμένουν να μην συνυπολογίζουν τη συμβολή του σε χρόνιες ασθένειες, όπως ο διαβήτης, οι καρδιακές παθήσεις και η παχυσαρκία, αφενός επειδή το άγχος είναι δύσκολο να μετρηθεί και αφετέρου επειδή είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Σε γενικές γραμμές, οι γιατροί δεν αντιμετωπίζουν αυτό που δεν μπορούν να μετρήσουν.
Οι νευροεπιστήμες και η επιδημιολογία έχουν αποδείξει πρόσφατα ότι οι πιθανότητες ανάπτυξης σοβαρών ψυχικών και σωματικών ασθενειών στη μέση ηλικία αυξάνονται δραματικά όταν οι άνθρωποι εκτίθενται σε τραύμα ή ανεπιθύμητα συμβάντα, ειδικά κατά τη διάρκεια πιο ευάλωτων περιόδων όπως η παιδική ηλικία.
Τα τελευταία 40 χρόνια στις ΗΠΑ, η ανησυχητική αύξηση των ποσοστών διαβήτη, παχυσαρκίας, κατάθλιψης, συνδρόμου μετατραυματικού στρες, αυτοκτονιών και εθισμών φαίνεται να αναδεικνύει έναν κοινό παράγοντα σε όλα, ο οποίος δεν είναι άλλος από το τοξικό στρες.
Το τοξικό στρες αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης, ταχείας εξέλιξης, επιπλοκών ή πρόωρου θανάτου από αυτές τις ασθένειες.
Πόσοι υποφέρουν από τοξικό στρες;
Καθώς κάθε άτομο βιώνει με διαφορετικό τρόπο το τοξικό στρες, είναι δύσκολο να γνωρίζουμε πόσοι άνθρωποι παλεύουν με αυτό. Ένα κοινό σημείο αναφοράς αποτελεί το γεγονός ότι περίπου το 16% των ενηλίκων αναφέρουν ότι έχουν εκτεθεί σε τουλάχιστον τέσσερις τραυματικές εμπειρίες κατά την παιδική τους ηλικία, αριθμός που φαίνεται να αποτελεί τον ελάχιστο ικανό για την αύξηση των πιθανοτήτων εμφάνισης ασθενειών στην ενήλικη ζωή.
Μελέτη που πραγματοποιήθηκε πριν από την πανδημία του COVID-19 έδειξε επίσης ότι περίπου το 19% των ενηλίκων στις ΗΠΑ αντιμετωπίζουν τέσσερις ή περισσότερες χρόνιες ασθένειες. Εάν έχετε έστω και μία χρόνια ασθένεια, μπορείτε να φανταστείτε πόσο αγχωτικές πρέπει να είναι οι τέσσερις.
Ας μην ξεχνάμε και το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες φτώχιας και βρίσκονται μόνιμα αντιμέτωποι με ανυπέρβλητες δυσκολίες της καθημερινότητας. Αν ένας άνθρωπος αγωνιά καθημερινά, από το πώς θα πάει στη δουλειά του μέχρι το πώς θα επιδιορθώσει έναν σωλήνα νερού που τρέχει ή το πώς θα λύσει μια σύγκρουση με τον σύντροφό του, ο μηχανισμός απόκρισης στο στρες δεν ξεκουράζεται ποτέ. Ένα ή περισσότερα προβλήματα μπορούν είτε να τους κρατούν σε διαρκή εγρήγορση είτε να τους μπλοκάρουν εντελώς από το να τα αντιμετωπίσουν.
Προσθέστε σε όλα τα παραπάνω και όλους εκείνους που έρχονται αντιμέτωποι με κακοποιητικές σχέσεις, έλλειψη στέγης, εγκλεισμό, μοναξιά, ζουν σε γειτονιές υψηλής εγκληματικότητας ή εργάζονται σε συνθήκες έντονου θορύβου ή ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Αναγνώριση και διαχείριση του άγχους και των σχετιζόμενων καταστάσεων
Το πρώτο βήμα για τη διαχείριση του στρες είναι να το αναγνωρίσετε και να μιλήσετε γι’ αυτό με κάποιον ειδικό, ο οποίος πιθανόν να κάνει μια πρώτη αξιολόγηση.
Το επόμενο βήμα είναι η θεραπεία. Η έρευνα δείχνει ότι ένα απορρυθμισμένο σύστημα απόκρισης στο στρες μπορεί να επανέλθει. Αυτή η προσέγγιση, που ονομάζεται «Ιατρική του Τρόπου Ζωής», επικεντρώνεται στη βελτίωση της υγείας μέσω της αλλαγής συνηθειών υψηλού κινδύνου και υιοθέτησης καλών συνηθειών. Η υιοθέτηση αυτών των αλλαγών στον τρόπο ζωής δεν είναι γρήγορη ή εύκολη, αλλά λειτουργεί.
Υπάρχουν πλέον αρκετά ερευνητικά δεδομένα που δείχνουν ότι το τοξικό στρες μπορεί να αντιμετωπιστεί, συμβάλλοντας έτσι στην βελτίωση της υγείας ατόμων με παθήσεις που σχετίζονται με το άγχος. Τα επόμενα βήματα περιλαμβάνουν την αναζήτηση τρόπων για να γίνει ευκολότερη η αναγνώριση του τοξικού στρες και, για όσους το βιώνουν, την αύξηση της προσβασιμότητας σε αυτές τις νέες και αποτελεσματικές προσεγγίσεις στη θεραπεία.
