Ο ιός Έμπολα έχει προκαλέσει μέχρι στιγμής το θάνατο 4.546 ανθρώπων και έχει μολύνει 9.191 από τη στιγμή που καταγράφθηκε το πρώτο περιστατικό στη Δυτική Αφρική, τον περασμένο Δεκέμβρη.
Τώρα, απειλεί τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, με τον πρωθυπουργό της Βρετανίας, Ντέιβιντ Κάμερον, να χαρακτηρίζει το πρόσφατο ξέσπασμα του ιού ως «τη μεγαλύτερη απειλή υγείας της γενιάς μας σε ολόκληρο τον κόσμο», αναφέρει δημοσίευμα της βρετανικής εφημερίδας The Telegraph.
Ο βέλγος επιστήμονας Peter Piot, ένας εξ αυτών που ανακάλυψαν τον ιό, δεν αντιδρά συγκινησιακά. Ο καθηγητής Piot, τώρα διευθυντής της Σχολής Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής στο Λονδίνο, υποστηρίζει ότι υπάρχουν τόσο «καλά» όσο και «κακά» νέα.
Το Σεπτέμβριο του 1976, όταν προσδιόρισε το νέο παθογόνο μικροοργανισμό, ήταν ένας 27χρονος ερευνητής σε ένα εργαστήριο μικροβιολογίας στην Αμβέρσα.
Τον ανακάλυψε σε φιαλίδια αίματος, που είχαν παρθεί από μια φλαμανδή ιεραπόστολο στο Ζαΐρ (σημερινή Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό), η οποία είχε πεθάνει από μια μυστηριώδη ασθένεια, η οποία είχε σκοτώσει πολλούς ανθρώπους.
Λίγες ημέρες μετά, ο καθηγητής Piot πέταξε μαζί με μια ομάδα επιστημόνων η οποία θα παρακολουθούσε τον ιό στην «πηγή» του, στις νυχτερίδες φρούτων στο τροπικό δάσος.
Εκεί είδε τις επιπτώσεις της ασθένειας, σε μια απομακρυσμένη κοινότητα στη ζούγκλα: το αγωνιώδες προοίμιο του θανάτου, τον πυρετό, την αφυδάτωση, τον εμετό, τη διάρροια και την αιμορραγία (συμπτώματα της ασθένειας). Ο ιός, που αποτελείται από μόλις επτά γονίδια, προσβάλλει το ανοσοποιητικό σύστημα και διαλύει τα αιμοφόρα αγγεία του σώματος. Οι περισσότεροι άνθρωποι που μολύνονται πεθαίνουν μέσα σε ένα μήνα.
Ο καθηγητής γνώριζε, ότι είχε να κάνει με κάτι πολύ καινούριο και ασυνήθιστο, όμως δεν είχε συνειδητοποιήσει ακόμη ότι ήταν ένας ιός, που δυνητικά θα μπορούσε να σκοτώσει εκατομμύρια ανθρώπους.
«Δε θα μπορούσα ποτέ να είχα φανταστεί, ότι θα ξεσπούσε μια μεγάλη επιδημία από αυτόν τον ιό» είπε ο 65χρονος σήμερα ερευνητής. «Μέσα σε 38 χρόνια είχαμε ίσως 1.500 θανάτους –περίπου 40 το χρόνο. Αυτό δε συνιστά μια κρίση δημόσιας υγείας. Ποτέ δεν πίστεψα ότι θα φτάναμε στο σημείο που βλέπουμε να υπάρχει σήμερα».
Παρά την τρομακτική του φύση, ο ιός Έμπολα –πήρε το όνομα του από ένα μικρό ποταμό, κοντά στο χωριό που είχε πεθάνει η μοναχή- δεν είναι υποψήφιος ως «ο ιός της Αποκάλυψης», όπως θα μπορούσε να παρουσιαστεί σε μια ταινία του Χόλιγουντ, σημειώνει το ίδιο δημοσίευμα.
Ο καθηγητής Piot επιμένει, ότι εξακολουθεί να είναι αδύνατο να προβλέψει κανείς πόσο άσχημα θα εξελιχθεί η αφρικανική επιδημία.
Ο ίδιος λέει ότι θέλει να «βάζει το μυαλό του σε αυτό του ιού». Κι αν είσαι ο ιός Έμπολα, τότε «εμείς οι άνθρωποι είμαστε ένας πολύ, πολύ κακός ξενιστής. Πρέπει να “πηδήξεις” σε έναν άλλον ξενιστή μέσα σε μια εβδομάδα, επειδή ο αρχικός ξενιστής είναι νεκρός».
Παραδόξως, είναι η ίδια η λοιμογόνος δύναμη του ιού Έμπολα -εξουδετερώνει γρήγορα τα θύματα του και σκοτώνει το 50-70% αυτών- που έκανε όλα τα προγενέστερα κρούσματα να «εξαφανιστούν» γρήγορα.
Ένας ιός θέλει ο ξενιστής του να παραμένει ζωντανός και να κινείται όσο το δυνατόν περισσότερο γίνεται, προκειμένου να μπορεί να μολύνει κι άλλους.
Με τον Έμπολα, μόλις εμφανιστούν τα συμπτώματα, ο ασθενής δεν πρόκειται να πάει πουθενά. Επιπλέον, είναι δύσκολο να κολλήσει κανείς τον ιό, καθώς απαιτεί άμεση επαφή με σωματικά υγρά και δε μπορείς να κολλήσεις, παρά μόνο αν έχουν ήδη εμφανιστεί τα συμπτώματα.
Τι έχει αλλάξει λοιπόν;
Τα προηγούμενα ξεσπάσματα είχαν σημειωθεί σε απομακρυσμένες περιοχές του Κονγκό, σε μια μεγάλη αλλά αραιοκατοικημένη χώρα, με λίγους δρόμους. Τέτοια μέρη είναι κάτι σαν μια «φυσική καραντίνα», σχολιάζει ο καθηγητής. Αφού, λοιπόν, σκότωσε μερικές δεκάδες ανθρώπους –οι περισσότεροι γιατροί και νοσοκόμες, γιατί είναι πιο πιθανό να εκτεθούν στον ιό- τα ξεσπάσματα αυτά υποχώρησαν.
Η Γουινέα, η Λιβερία και η Σιέρα Λεόνε, όμως, όπου έχει ξεσπάσει τώρα η επιδημία, είναι πολύ διαφορετικές. Πιο πυκνοκατοικημένες και αστικές, με βελτιωμένες μεταφορικές συνδέσεις και με νέο πληθυσμό που μετακινείται.
Παρόλ’ αυτά ο καθηγητής είναι πεπεισμένος, ότι η ασθένεια θα μπορούσε να έχει ελεγχθεί εδώ και μήνες, αν είχαν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αντέδρασε πολύ αργά, λέει ο ίδιος, και μέχρι να γίνει αντιληπτή η σοβαρότητα της επιδημίας, είχε αρχίσει ήδη να ξεφεύγει από τον έλεγχο.
«Το πρόβλημα με το συγκεκριμένο ιό είναι, ότι δεν θα ξεπεραστεί παρά μόνο αν πεθάνει ή αναρρώσει και ο τελευταίος ασθενής» είπε χαρακτηριστικά ο Piot. «Για την ακρίβεια, εγώ πίστευα ότι το ξέσπασμα θα είχε εξασθενίσει τον περασμένο Μάιο στη Γουινέα. Μετά όμως πέθανε μια διάσημη γυναίκα, μια παραδοσιακή θεραπεύτρια, και στην κηδεία της εκατοντάδες άνθρωποι ακούμπησαν το άψυχο σώμα της. Και μετά έγινε αυτή η “έκρηξη” σε τρεις χώρες».
Φυσικά, η εξάπλωση της ασθένειας «τροφοδοτείται» από το γεγονός, ότι οι χώρες που έχουν πληγεί δεν έχουν ανεπτυγμένο σύστημα υγείας (το 2010 υπήρχαν μόλις 51 γιατροί σε όλη τη Λιβερία) και ότι στις κηδείες –σύμφωνα με τις παραδόσεις- οι άνθρωποι πρέπει να αγγίζουν και να φιλούν τους νεκρούς.
«Μπορεί να σταματήσει η εξάπλωση της νόσου; Θα είναι μια δύσκολη διαδρομή. Ανησυχώ για τη Δυτική Αφρική. Θα δούμε κάποια στιγμή μια μείωση στα περιστατικά, όμως χωρίς ένα εμβόλιο δεν είμαι σίγουρος ότι μπορούμε να σταματήσουμε τον ιό».
Ο καθηγητής παραδέχεται ότι είναι «πολύ ανήσυχος» για την Αφρική, όπως παραμένει αισιόδοξος ότι ο ιός Έμπολα δε θα αποτελέσει μεγάλο πρόβλημα για τη Δύση. «Ακόμη και στη Νιγηρία, όταν σημειώθηκε μια μικρή επιδημία, γρήγορα περιορίστηκε. Οι Αρχές ενήργησαν έγκαιρα και επέβαλλαν μια μη-διαπραγματεύσιμη καραντίνα. Ακόμη, στο Κονγκό αντιμετωπίστηκε ένα πρόσφατο ξέσπασμα… και το Κονγκό δεν είναι η πιο οργανωμένη χώρα στον κόσμο».
Ωστόσο, συμφωνεί ότι, αν το αφρικανικό ξέσπασμα συνεχίσει να εξαπλώνεται, είναι αναπόφευκτο ότι θα εμφανιστούν περιστατικά και αλλού. «Αν ο ιός φτάσει στο Ηνωμένο Βασίλειο, είμαι πεπεισμένος ότι μπορούμε να τον περιορίσουμε».
Απορρίπτει ακόμη, τους ισχυρισμούς που κάνουν αρκετοί επιστήμονες, ότι ο ιός θα μπορούσε να μεταδοθεί μέσω του αέρα, αναφερόμενος στο παράδειγμα του ιού του Έιτζ: «Παρότι έχει περάσει από εκατομμύρια ανθρώπους, ο ιός του Έιτζ εξακολουθεί να μεταδίδεται με τους ίδιους τρόπους, όπως πάντα».
Ο καθηγητής ανησυχεί περισσότερο, ότι ο ιός Έμπολα θα μεταλλαχθεί σε ένα λιγότερο λοιμογόνο στέλεχος (κάτι πολύ πιο πιθανό καθώς μεταδίδεται σε μεγάλο πληθυσμό) –που θα μπορεί να σκοτώνει μόνο το 30% αυτών που θα μολύνονται. «Αυτό όμως θα μπορεί επίσης να οδηγήσει σε περισσότερες δευτερεύουσες περιπτώσεις -επειδή τα μολυσμένα άτομα θα είναι σε θέση να μετακινούνται περισσότερο».
Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι ο ιός γίνεται πιο ισχυρός και οι αναφορές, ότι οι θάνατοι έχουν αυξηθεί από 50% στο 70% είναι αποτέλεσμα μη επαρκών δεδομένων κατά τις πρώτες ημέρες του ξεσπάσματος, επιμένει ο καθηγητής.
Στις χώρες που έχουν πληγεί περισσότερο, τα τοπικά μέσα ενημέρωσης μεταδίδουν μηνύματα για το πώς μπορεί να προστατευθεί κανείς από τον ιό, ενώ υπάρχουν σημάδια ότι επικίνδυνες πρακτικές, όπως το να ανοίγουν τα φέρετρα στις κηδείες, είναι σε κάμψη.
«Η αλλαγή της συμπεριφοράς πρέπει να προέλθει μέσα από τις κοινότητες, όχι από τους “λευκούς γιατρούς” που λένε στους ανθρώπους αυτούς τι να κάνουν» προσθέτει ακόμη ο ίδιος και καταλήγει λέγοντας, ότι η διεθνής κοινότητα πρέπει να χρηματοδοτήσει τις προσπάθειες για την καταπολέμηση της νόσου. «Μπορεί το ένα δισεκατομμύριο λίρες το μήνα να ακούγονται πολλά λεφτά, όμως είναι οκτώ φορές λιγότερο απ’ όσα ξοδεύει όλος ο κόσμος σε video games. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να μη νικήσουμε τον Έμπολα».
