Σε ηλικία 79 ετών, ο κορυφαίος Έλληνας μουσικοσυνθέτης, Βαγγέλης Παπαθανασίου έφυγε από τη ζωή αφήνοντας φτωχότερο τον μουσικό χώρο. Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου γεννήθηκε στην Αγριά Μαγνησίας στις 29 Μαρτίου 1943 και έγινε ευρύτερα γνωστός ως Vangelis. Το ανήσυχο πνεύμα του, επηρέασε την ανάπτυξη διαφορετικών μουσικών ειδών (ηλεκτρονική, progressive, ambient, τζαζ και ορχηστρική μουσική) ενώ θεωρείτο πρωτεργάτης του ηλεκτρονικού ήχου.
Ο Βαγγέλης Παπαθανασίου ήξερε από μικρός ότι λατρεύει τη μουσική αφού ξεκίνησε να γράφει στα 4 του χρόνια. Στα 6 του χρόνια έδωσε την πρώτη του δημόσια παράσταση και μάλιστα χωρίς να έχει κάνει ούτε ένα μάθημα μουσικής. Το ταλέντο πήγαζε από μέσα του…
Τα λόγια του Στρατή Μυριβήλη για τον Βαγγέλη Παπαθανασίου
Με γλυκά λόγια είχε μιλήσει ο σπουδαίος Έλληνας συγγραφέας Στρατής Μυριβήλης για τον Βαγγέλη Παπαθανασίου, «Ανάμεσα στις ευχάριστες εκπλήξεις που με περίμεναν στον Βόλο, ήταν και ένα παιδάκι έξι ή εξήμισυ χρονών που ανακάλυψα προικισμένο με το θείο δώρο του ταλέντου. Ο μικρός αυτός με τις ποδίτσες της πρώτης δημοτικού και με τα γκρίζα γελαστά ματάκια του, είναι από τώρα ένας αυτοδίδακτος μικροσκοπικός συνθέτης. Μου έπαιξε στο πιάνο δύο συνθέσεις του που με κατέπληξαν. Τη μια την έλεγε ”Οι καμπάνες” και την άλλη ”Ο χορός”. Πρέπει να δει κανείς τα μικροσκοπικά δαχτυλάκια του να αγωνίζονται να πιάσουν τις θαυμάσιες συγχορδίες που κανείς δεν του δίδαξε, πρέπει να ακούσει τους χρωματισμούς και τα χαριτωμένα ευρήματά του, για να καταλάβει το νόημα του Ευαγγελιστού που είπε: Πνεύμα ο Θεός και όπου θέλει πνει» είχε πει.
Λίγοι από τους πολλούς σταθμούς του Βαγγέλη Παπαθανασίου
Οι σταθμοί στην καλλιτεχνική πορεία του Βαγγέλη Παπαθανασίου είναι πολλοί και σίγουρα δεν μπορούν να καταγραφούν μέσα σε ένα κείμενο… Ορισμένοι όμως από τους σταθμούς του είναι η στιγμή που πήρε Όσκαρ και η στιγμή που η NASA αποφάσισε να «ντύσει» με τη μουσική του, αποστολή της.
Πώς ξεκίνησε την πορεία του όμως ο Βαγγέλης Παπαθανασίου; Νεαρός, στη δεκαετία του ’60, σχημάτισε το συγκρότημα Forminx που ήταν αρκετά δημοφιλές στην Ελλάδα. Το 1968 μετακόμισε στο Παρίσι, όπου και απόλαυσε την τρίχρονη συνεργασία του με το συγκρότημα των Αphrodite’s Child, ένα σχήμα που δημιούργησε με τον Ντέμη Ρούσσο κι έγινε το δημοφιλέστερο της Ευρώπης εκείνη την περίοδο. Χρησιμοποιώντας αυτή την εμπειρία του σαν ένα πρώτο βήμα στο χώρο της μουσικής βιομηχανίας, άρχισε στη συνέχεια να εξαπλώνει τους ερευνητικούς, μουσικούς και ηχητικούς του ορίζοντες, μέσα από τη χρήση της ηλεκτρονικής τεχνογνωσίας.
Το 1975 αφήνει τους Aphrodite’s Child για να εγκατασταθεί στο Λονδίνο. Εκεί, πραγματοποιεί το όνειρό του, δημιουργώντας υπερσύγχρονες εγκαταστάσεις μουσικών ηχογραφήσεων, τα Nemo Studios.
Το 1978 συνεργάζεται με την Ελληνίδα ηθοποιό Ειρήνη Παππά στο άλμπουμ με τίτλο «Ωδές» που περιείχε παραδοσιακά ελληνικά τραγούδια, ενώ το 1986 συνεργάζονται εκ νέου στο άλμπουμ «Ραψωδίες», καθώς επίσης και μία σειρά άλμπουμ με τον Jon Αnderson του συγκροτήματος των Υes.
Το 1982 τιμήθηκε με Όσκαρ για το ομώνυμο τραγούδι της ταινίας «Οι δρόμοι της φωτιάς». Στη συνέχεια συνέθεσε μουσική, για τα κινηματογραφικά έργα: «Βlade runner» (Ridley Scott), «Missing» (Costas Gavras) και το «Antarctica» (Κoreyoshi Κurahara). Και τα τρία αυτά έργα γνώρισαν μεγάλη εμπορική και καλλιτεχνική επιτυχία, με το «Αntarctica» να γίνεται η πιο δημοφιλής ταινία που παρήχθη ποτέ στην Ιαπωνία. Κατά τη διάρκεια της ίδιας δεκαετίας, ο Vangelis προσέθεσε μουσική για το θέατρο και το μπαλέτο στο ήδη πλούσιο ρεπερτόριό του.
Το 1995, η παγκόσμιας απήχησης παραγωγική προσφορά του Vangelis και η γοητεία που ανέκαθεν του εξασκούσε το Διάστημα, είχαν ως αποτέλεσμα την ονομασία ενός μικρού πλανήτη, προς τιμήν του, από το «Ιnternational Astronomical Union’s Minor Planet Center» στο Smithsonian Astronomical Observatory. Ο Asteroid 6354, σήμερα και για πάντα, ονομαζόμενος Vangelis, βρίσκεται 247 εκατομμύρια χιλιόμετρα από τον Ήλιο. Σε κοντινή απόσταση, με τη διαστημική έννοια του όρου, βρίσκονται οι μικροί πλανήτες Βeethoven, Μozart και Βach.
Στις 28 Ιουνίου 2001, ο Vangelis παρουσίασε μία μνημειώδη συναυλία της φωνητικής του συμφωνίας «Μythodea» (Μυθογράφος), στους Στύλους του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα, την πρώτη μεγάλη συναυλία που πραγματοποιήθηκε ποτέ σ’ αυτόν τον ιερό τόπο. Με τις διεθνούς φήμης σοπράνο Κathleen Βattle και Jessye Νοrman, με τη συνοδεία ορχήστρας 120 μελών, 20 percusionists και με τον Vangelis να δημιουργεί πάνω σε ηλεκτρονικά όργανα και συνθεσάιζερ.
Το έργο του Μυθωδία επελέγη από τη NASA ως η επίσημη μουσική για την αποστολή της: 2001 Οδύσσεια στον Άρη, ενώ το 2002 δημιούργησε την επίσημη μουσική για το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου 2002 στις χώρες Κορέα – Ιαπωνία.
Το 2003 αποκάλυψε την ικανότητά του στη ζωγραφική, παρουσιάζοντας 70 δικά του έργα ζωγραφικής στο πλαίσιο της Βαλένσια Μπιενάλ στην Ισπανία. Μετά την επιτυχία της έκθεσης «Vangelis Pintura», τα έργα του εκθέτονται σε σημαντικές γκαλερί σε όλο τον κόσμο. Την ίδια χρονιά, ο Παπαθανασίου παρουσίασε επίσης ένα βιβλίο που περιέχει μερικά από τα ωραιότερα έργα του, με τίτλο «Vangelis».
Η αγάπη για το διάστημα
Η εξερεύνηση του διαστήματος τον ενθουσίαζε από τα πρώτα του παιδικά χρόνια όπως έχει δηλώσει και ο ίδιος. Ένα μεγάλο μέρος από τα έργα του είναι αφιερωμένο σε αυτό, ενώ διαχρονικά οι κορυφαίοι διαστημικοί οργανισμοί τον εμπιστεύτηκαν για να μελοποιήσει τις επιτυχίες τους. Το 1980 ξεκίνησε να προβάλλεται η αμερικανική τηλεοπτική σειρά Cosmos: A Personal Voyage του Καρλ Σαγκάν, που είχε ως κύριο θέμα τη θέση του ανθρώπου στο σύμπαν και την ύπαρξη εξωγήινης ζωής. Η μουσική επένδυση των επεισοδίων δημιουργήθηκε από τον Παπαθανασίου, ενώ η σειρά απέσπασε βραβείο Έμμυ και προβλήθηκε σε 69 χώρες και σε 500 εκατομμύρια τηλεθεατές.
Το καλοκαίρι του 2001 ο Παπαθανασίου παρουσίασε το έργο Μυθωδία στους στύλους του ολυμπίου Διός. Η μουσική του έργου δημιουργήθηκε ώστε να συνοδεύσει τη διαστημική αποστολή της NASA 2001: Οδύσσεια στον Άρη. Ήταν μία φαντασμαγορική μουσική παράσταση, κατά τη διάρκεια της οποίας προβάλλονταν με ειδικά οπτικά εφέ απεικονίσεις κυρίως από θεούς της αρχαίας Ελλάδας και διαστημικές εικόνες της NASA.
Επίσης συμμετείχε η Μητροπολιτική Ορχήστρα του Λονδίνου, 120μελής χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής ενώ ο ίδιος ο συνθέτης χειριζόταν τα πλήκτρα. Το έργο προβλήθηκε τηλεοπτικά σε όλο τον πλανήτη ενώ υπήρχαν γιγαντοοθόνες και στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Μετά το τέλος της μουσικής παράστασης η γαλλική κυβέρνηση, την οποία εκπροσώπησε ο υπουργός παιδείας Ζακ Λανγκ, απένειμε στον Παπαθανασίου τον τίτλο του Τάγματος της Λεγεώνας της Τιμής σε μία τελετή που έλαβε χώρα στο περιστύλιο του Ζαππείου.
Δύο χρόνια αργότερα η NASA του απένειμε το μετάλλιο δημόσιας συνεισφοράς σε αναγνώριση εξαιρετικής συνεισφοράς στο όραμα της. Το βραβείο αποτελεί την υψηλότερη τιμή από τον Αμερικανικό οργανισμό για μη κυβερνητικά πρόσωπα.
Το 2013, η NASA υιοθέτησε για δεύτερη φορά τη μουσική του Παπαθανασίου με ένα πρωτότυπο μουσικό έργο που δημιουργήθηκε για να πλαισιώσει το βίντεο από την αποστολή Ήρα (Τζούνο), που απεικονίζει συγχρόνως την κίνηση της Γης και της σελήνης μαζί για πρώτη φορά. Το βίντεο απαθανατίστηκε κατά τη διάρκεια της αποστολής καθ’ οδόν για το σύστημα του πλανήτη Δία.
Τον Νοέμβριο του 2014 ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) πρότεινε στον Παπαθανασίου να συνθέσει την μουσική για την πρώτη ιστορική προσεδάφιση σε κομήτη. Έτσι, συνέθεσε μια μουσική τριλογία (Άφιξη, Το ταξίδι του Philae και Το βαλς του Ροζέτα) η οποία παρουσιάστηκε από τον ESA μετά την επιτυχημένη προσεδάφιση του σκάφους Ροζέτα στον κομήτη 67P.
Ο αστεροειδής που έχει το όνομά του
Το 1995, ως φόρο τιμής στην μουσική του προσφορά αλλά και στην αγάπη του για το διάστημα, το Minor Planet Center της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης έδωσε το όνομα του συνθέτη στον Αστεροειδή της Κύριας Ζώνης 6354, που πλέον ονομάζεται 6354 Vangelis.
Βραβεία και διακρίσεις
• Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού 1982 Για την μουσική στη ταινία Δρόμοι της φωτιάς.
• Χρυσός Λέοντας στο Cannes Lions International Advertising Festival, για την μουσική Ask the Mountains σε τηλεοπτική διαφήμιση.
• Βραβείο Max Steiner Award το 1989, για σύνθεση και παρουσίαση διακεκριμένης κινηματογραφικής μουσικής.
• Βραβείο Echo (Γερμανία) για το διεθνή καλλιτέχνη της χρονιάς 1992.
• Βραβείο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Φλάνδρας (Βέλγιο) για καλύτερη μουσική επένδυση κινηματογραφικής ταινίας.
• Βραβείο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βαλένθια για καλύτερη μουσική επένδυση κινηματογραφικής ταινίας.
• Βραβείο Κοινού για καλύτερη μουσική επένδυση κινηματογραφικής ταινίας από την Παγκόσμια Ακαδημία Μουσικής Επένδυσης στη Φλάνδρα, Βέλγιο.
• Βραβείο Απόλλων το 1993 για τη συνεισφορά του στη μουσική από την Εταιρεία των Φίλων της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
• Ο τίτλος του Ιππότη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων της Γαλλικής Δημοκρατίας το 1992. Η απονομή έγινε από τον Γάλλο υπουργό παιδείας.
• Δύο φορές το Παγκόσμιο Μουσικό Βραβείο του Μόντε Κάρλο, για τον Έλληνα καλλιτέχνη με τις μεγαλύτερες πωλήσεις.
• Ο τίτλος του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής της Γαλλικής Δημοκρατίας το 2001.
• Βραβείο RIAJ (Δισκογραφική Βιομηχανία της Ιαπωνίας) για διεθνές τραγούδι της χρονιάς 2002.
• Μετάλλιο Δημόσιας Συνεισφοράς της NASA σε αναγνώριση εξαιρετικής συνεισφοράς στο όραμα της NASA το 2003.
• Το 2013 τα Ελληνικά Ταχυδρομεία εξέδωσαν γραμματόσημα τα οποία τον απεικόνιζαν.
• Τιμητικό διδακτορικό δίπλωμα από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών το 2008, παραχωρώντας του το διακεκριμένο τίτλο του ομότιμου καθηγητή. Το διδακτορικό του δόθηκε για την εξαιρετική συμβολή του στη μουσική παιδεία του ελληνικού λαού, καθώς και για τη διάδοση του μηνύματος του Ελληνισμού σε όλο τον κόσμο.
Διάφορες μουσικές δημιουργίες
1982: Δημιουργεί το ηχητικό σήμα των ειδήσεων της ΕΡΤ, το οποίο συνέχιζε να ακούγεται στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων μέχρι σήμερα, με εξαίρεση την περίοδο 2013-2015.
1991: Αναλαμβάνει τη μουσική για τα ντοκιμαντέρ του παγκοσμίου φήμης ωκεανογράφου Ζακ-Υβ Κουστώ.
1998: Γράφει το άλμπουμ «Φόρος τιμής στον Γκρέκο», τα έσοδα του οποίου διατέθηκαν για την ενίσχυση της εκστρατείας της εθνικής πινακοθήκης για την απόκτηση του πίνακα του Ελ Γκρέκο ‘Αγιος Πέτρος.
1999: Συνθέτει τη μουσική που συνόδευσε την παρουσίαση του επίσημου εμβλήματος των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004, ενώ δημιουργεί και τη μουσική για την τελετή παράδοσης την ολυμπιακής φλόγας τόσο στο Σίδνεϊ όσο και από το Σύδνεϊ στην Αθήνα.
2002: Δημιουργεί την μουσική για το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου 2002 που πραγματοποιήθηκε στις Ιαπωνία και Κορέα.
Θέατρο
Αξιοσημείωτη είναι η προσφορά του Βαγγέλη Παπαθανασίου και στο θέατρο. Το 1983 δημιούργησε τη μουσική για τη παράσταση του Μιχάλη Κακογιάννη «Ηλέκτρα» στο Αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, με πρωταγωνίστρια την Ειρήνη Παππά. Επίσης είχε συνεργαστεί με τα Βασιλικά μπαλέτα, καθώς δημιούργησε τη μουσική για τρία έργα, τα «R B Sque» (1980) που παρουσιάστηκε στο Βασιλικό Θέατρο Drury Lane, το «Φρανκενστάιν (1985) και «Η πεντάμορφη και το τέρας» (1986).
Άλλα έργα
Το ενδιαφέρον του για τις τέχνες δεν περιοριζόταν μόνο στη σύνθεση μουσικής. Το 1997 έκανε την πρώτη του σκηνοθετική απόπειρα, καθώς σχεδίασε και διηύθυνε εξ ολοκλήρου την τελετή έναρξης του 6ου Παγκόσμιου Πρωταθλήματος Ανοιχτού Στίβου της IAAF που πραγματοποιήθηκε στο Παναθηναϊκό της Αθήνας. Το 2003 αποκάλυψε την ικανότητα του στη ζωγραφική παρουσιάζοντας 70 δικά του έργα ζωγραφικής στα πλαίσια της Βαλένσια Μπιενάλ στην Ισπανία. Μετά την επιτυχία της έκθεσης Vangelis Pintura, τα έργα του εκτίθενται σε σημαντικές γκαλερί σε όλο τον κόσμο. Την ίδια χρονιά, ο Παπαθανασίου παρουσίασε επίσης ένα βιβλίο που περιέχει μερικά από τα ωραιότερα έργα του, με τίτλο Vangelis.
Τέλος, πολλές ήταν τα βραβεία και οι διακρίσεις για το έργο του, όπως ο τίτλος του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής της Γαλλικής Δημοκρατίας το 2001, το βραβείο RIAJ (Δισκογραφική Βιομηχανία της Ιαπωνίας) για διεθνές τραγούδι της χρονιάς 2002, μετάλλιο Δημόσιας Συνεισφοράς της NASA σε αναγνώριση εξαιρετικής συνεισφοράς στο όραμα της ΝΑΣΑ το 2003. Το 2013 τα Ελληνικά Ταχυδρομεία εξέδωσαν γραμματόσημα τα οποία τον απεικόνιζαν, ενώ έλαβε τιμητικό διδακτορικό δίπλωμα από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών το 2008, παραχωρώντας του το διακεκριμένο τίτλο του ομότιμου καθηγητή. Το διδακτορικό του δόθηκε για την εξαιρετική συμβολή του στη μουσική παιδεία του ελληνικού λαού, καθώς και για τη διάδοση του μηνύματος του Ελληνισμού σε όλο τον κόσμο.
