Η βασική αναπηρία των τυφλών δεν είναι η τυφλότητά τους αλλά η συμπεριφορά που έχουν απέναντί τους αυτοί που βλέπουν, είπε κάποτε η Έλεν Κέλερ, Αμερικανίδα συγγραφέας και η πρώτη και πιο διάσημη ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των τυφλών ανθρώπων. Μισό αιώνα μετά το θάνατό της, ελάχιστα μοιάζει να έχει μετακινηθεί η στερεοτυπική αντιμετώπιση της κοινωνίας απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους. Στη χώρα μας, συνεχίζουν να έχουν τη συμπόνια μας, τον οίκτο μας (όλα τα λάθος συναισθήματα δηλαδή), αλλά όχι την ουσιαστική βοήθεια που χρειάζονται στην πράξη για να ζουν μια ποιοτικότερη καθημερινότητα.
Η Ιωάννα-Μαρία Γκέρτσου, η οποία γεννήθηκε με απώλεια όρασης που φτάνει σχεδόν στο 100% (όπως μας εξήγησε η ίδια, από το αριστερό της μάτι βλέπει ελάχιστα και περιφερειακά, φως, σκιές και όγκους), γνωρίζει όλα τα παραπάνω από πρώτο χέρι.
Η ίδια εργάζεται ως ψυχολόγος στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία» και είναι Ιδρυτικό Μέλος και Πρόεδρος ΔΣ της «Σχολής Εκπαίδευσης Σκύλων-Οδηγών Τυφλών Λάρα». Είναι ακόμα Μέλος ΔΣ της «Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Σκύλων-Οδηγών» και πρώην Αναπληρώτρια Γραμματέας ΑμεΑ, Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Κοινωνικής Αλληλεγγύης της Νέας Δημοκρατίας.
H «Σχολή Σκύλων Οδηγών Τυφλών-Λάρα», ιδρύθηκε το 2008 με σκοπό τη δωρεάν παροχή εκπαιδευμένων σκύλων-οδηγών σε άτομα με προβλήματα όρασης. Την πολύτιμη αυτή υπηρεσία εγκαινίασε η Λάρα, το σκυλί που έγινε ο πρώτος οδηγός της Ιωάννας το 2003, εμπνέοντας την να δημιουργήσει έναν οργανισμό για να εκπαιδεύονται δωρεάν οι σκύλοι-οδηγοί τυφλών στην Ελλάδα.
Τη συναντήσαμε ένα καυτό, καθημερινό μεσημέρι του Ιουλίου στην γειτονιά της, το Χαλάνδρι και βγήκαμε μαζί της αλλά και με τον Μπάμπου, τον τρίτο κατά σειρά σκύλο οδηγό της, για να διαπιστώσουμε πως είναι στην πράξη η ζωή των ανθρώπων με προβλήματα όρασης. Πήγαμε μαζί τους μια βόλτα μέχρι το super market, περπατήσαμε σε στενότατα πεζοδρόμια και σταθήκαμε δίπλα τους αβοήθητοι μπροστά σε αυτοκίνητα παρκαρισμένα πάνω σε πεζοδρόμια, τα οποία έκαναν αδύνατη τη διέλευση μας. Μέσα σε όλα αυτά την ρωτήσαμε και όλα τα παρακάτω:
Ιωάννα τι θα έβαζες να κάνει κάποιον που δεν έχει βλάβη στην όραση του, για να μπει για λίγο στα παπούτσια σου;
Δυστυχώς, οι άνθρωποι στην Ελλάδα δεν συνειδητοποιούν πόσα κενά έχει η υποστήριξη και η εκπαίδευση όσων έχουν προβλήματα στην όραση, είτε γεννηθούν έτσι, είτε τυφλωθούν στην πορεία της ζωής τους. Δεν υπάρχει κανένα υποστηρικτικό σύστημα για να αναλάβει τους ίδιους και τις οικογένειές τους σε επίπεδο εκπαιδευτικό και ψυχοθεραπευτικό. Όλοι νομίζουν ότι με ένα μαγικό ραβδί, οι τυφλοί εκπαιδεύονται πίσω από τους τοίχους των ιδρυμάτων και των σπιτιών τους και ως άλλοι σούπερ ήρωες βγαίνουν στην κοινωνία ολοκληρωμένοι. Μια αιώνια στερεοτυπική αντίληψη. Στην πραγματικότητα όμως, αυτοί οι άνθρωποι βιώνουν τρομερά προβλήματα.
Πίσω, στην ερώτησή σου λοιπόν, θα έβαζα κάποιον που βλέπει, να δοκιμάσει να πάρει ένα τηλέφωνο στο υπουργείο Υγείας ή στο Κέντρο Εκπαίδευσης Τυφλών και να πει: « γεια σας, είμαι αυτός, είμαι 30 χρονών και μόλις τυφλώθηκα». Έτσι, θα διαπιστώσει στην πράξη ότι δεν θα πάρει καμία σοβαρή και υπεύθυνη απάντηση για το τι μπορεί να κάνει από εδώ και μπρος, αποδεχόμενος τη νέα κατάσταση στην οποία θα ζει.
Επίσης, θα έβαζα κάποιον που βλέπει, να δοκιμάσει να περπατήσει στην πόλη, ώρα αιχμής με μάτια κλειστά μάτια και ένα σκύλο οδηγό. Στα πέντε πρώτα λεπτά θα καταλάβαινε ότι όσο καλά και να χειρίζεσαι το μπαστούνι σου, ακόμα και πολύ καιρό να έχεις τον σκύλο οδηγό σου, η προσβασιμότητα είναι άκρως προβληματική.
Στο δια ταύτα, είναι κάπως ειρωνικό και τραγελαφικό- αυτόν τον πολίτη που το κράτος δεν κατάφερε τόσα χρόνια να τον πείσει να μην παρκάρει πάνω στο πεζοδρόμιο και να σέβεται τα ΑΜΕΑ, να θέλει τώρα να τον κάνει να εμβολιαστεί μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Το κράτος δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ ουσιαστικά για την παιδεία των πολιτών και τη συμπεριφορά τους και τώρα απαιτεί με τρόπο επιτακτικό την ενσυναίσθηση τους.
Πως άλλαξε η ζωή σου κατά τη διάρκεια της πανδημίας;
Από τη μια, με προκάλεσε να δουλέψω με τον εαυτό μου μέσα σε ένα δύσκολο κλίμα για όλους μας. Εν μέσω όλης αυτής της απομόνωσης που ζήσαμε και ακόμα ζούμε, αφοσιώθηκα στο αντικείμενο της εργασίας μου, το οποίο έγινε και ακόμα πιο απαραίτητο εν μέσω πανδημίας.
Από την άλλη, τα πράγματα, ειδικά στην αρχή της πανδημίας ήταν πολύ δύσκολα γιατί κανείς δεν ήξερε πως θα εξελιχθεί η κατάσταση. Φοβόμουν για παράδειγμα να αγγίξω αντικείμενα και επιφάνειες, μιας και όσοι έχουμε προβλήματα όρασης δουλεύουμε πολύ με τα χέρια μας. Φοβόμουν να πάω σε ένα μεγάλο super market. Σιγά- σιγά όμως, τα πράγματα μπήκαν σε μια σειρά ενώ και λόγω επαγγέλματος ήμουν από τους τυχερούς που εμβολιάστηκαν πολύ νωρίς.
Υπήρχε κι άλλο ένα καλό- κατά τη διάρκεια της καραντίνας διαπίστωσα ότι οι Έλληνες έχουν εξοικειωθεί πια πολύ με τους σκύλους-οδηγούς. Δουλεύω σε ένα μεγάλο παιδιατρικό νοσοκομείο αλλά καμία στιγμή της πανδημίας δεν μου απαγόρεψαν την είσοδο του σκύλου μου στους χώρους του νοσηλευτικού ιδρύματος. Φοβόμουν, ότι σε όποιο χώρο έμπαινα θα μου ζητούσαν να απολυμαίνω ολόκληρο τον σκύλο μου. Ευτυχώς αυτό δε συνέβη σε κανένα σημείο της πόλης ούτε στα ΜΜΜ. Αυτό ήταν μια θετική εξέλιξη- η υγειονομική κρίση δεν επηρέασε τα κεκτημένα δικαιώματα των ανθρώπων με προβλήματα όρασης.
Άρα έχουμε προχωρήσει στον τρόπο που εγκολπώνουμε ως κοινωνία τους τυφλούς;
Και ναι και όχι. Ο αγώνας για να πείσουμε πόσο πολύ χρειαζόμαστε τους σκύλους –οδηγούς, διαρκεί ακόμα. Το πρώτο βήμα για την αποδοχή των σκύλων οδηγών έγινε το 2005 αλλά επίσημα η νομοθεσία για την αναγνώρισή τους ήρθε το 2010. Έντεκα χρόνια μετά, αντιμετωπίζουμε ακόμα πολλά προβλήματα. Λίγο πριν το ξέσπασμα της πανδημίας για παράδειγμα, αντιμετωπίσαμε πρόβλημα σε χειμερινό σινεμά και φυσικά συνεχίζουμε να έχουμε μεγάλα θέματα με τα ταξί στις πιάτσες. Οι οδηγοί των ταξί αρνούνται σε μεγάλο ποσοστό να δεχθούν ανθρώπους με σκυλιά-οδηγούς.
Η αλήθεια είναι ότι η νομοθεσία είναι προβληματική. Ενώ ο νόμος επιτρέπει τα σκυλιά σε μια σειρά από υπηρεσίες και χώρους, από την άλλη, όσοι μας αρνούνται την είσοδό μας σε αυτούς του χώρους δεν έχουν άμεσες κυρώσεις. Οπότε, η απάντηση που παίρνουμε όταν διεκδικούμε το δικαίωμα μας, είναι: «κάνε μου μήνυση» ! Ποιος τυφλός όμως θα κάτσει να περάσει αυτή τη ψυχοφθόρα διαδικασία όταν αυτό που θέλει περισσότερο απ’ όλα, είναι να γίνει η ζωή του καλύτερη και ευκολότερη; Δεν υπάρχει επίσης κάποιος να τον εκπροσωπήσει και νομικά σε αυτή την διεκδίκησή του.
Γιατί δεν έχουν περισσότεροι τυφλοί στην Ελλάδα σκυλιά οδηγούς;
Αυτή τη στιγμή μόνο 20 Έλληνες έχουν σκύλους οδηγούς. Δεν υπάρχει η οικονομική δυνατότητα για να έχουμε πολυάριθμο διοικητικό και εκπαιδευτικό προσωπικό στη σχολή. Ούτε και τις κατάλληλες εγκαταστάσεις διαθέτουμε για να εκπαιδεύουμε πολλούς σκύλους ταυτόχρονα. Να σημειώσω εδώ, ότι σκύλος οδηγός και τυφλός πρέπει αμφότεροι να εκπαιδευτούν με σωστό τρόπο για να λειτουργούν από κοινού συντονισμένοι.
Αν όλα πάνε καλά, ο σκύλος θα συνοδεύει τον άνθρωπο με πρόβλημα όρασης τουλάχιστον για μια δεκαετία. Αυτό δεν είναι μια απλή διαδικασία, θέλει χρόνο. Το θετικό είναι ότι μετά από τόσα χρόνια αγώνα, οι χορηγίες των ιδιωτών για να μπορούμε να αποκτούμε και να εκπαιδεύουμε σκυλιά, αυξάνονται διαρκώς. Πριν από λίγες ημέρες γυρίστηκε και το διαφημιστικό μας σποτάκι! Πραγματοποιήθηκε με τη χορηγία του «Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος», το οποίο μας στηρίζει διαθέτοντας μας και μια διοικητική υπάλληλο.
Μίλησε μας για την εμπειρία σου ως αναπληρώτρια γραμματέας ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Δεν πρόλαβα να κάνω σχεδόν τίποτα απ’ όσα είχα κατά νου. Να ένα πολύ αρνητικό που μού συνέβη στη διάρκεια της πανδημίας- έχασα τη θέση μου ως αναπληρώτρια γραμματέας ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αλληλεγγύης. Το γεγονός αυτό συνέπεσε με μια πολύ ωραία συνέντευξη που έδωσα σε ένα ραδιοφωνικό σταθμό, στις αρχές του Απριλίου του 2020, δηλαδή της 1ης καραντίνας, όπου και είπα απλά, την αλήθεια. Είπα δηλαδή ότι η Ελλάδα δεν είναι προετοιμασμένη για να ανταποκριθεί στα προβλήματα των αναπήρων εν μέσω υγειονομικής κρίσης. Ανέφερα χαρακτηριστικά την τηλεκπαίδευση τονίζοντας ότι δεν είναι προσβάσιμη στα παιδιά με προβλήματα όρασης και ακοής, στα παιδιά με μαθησιακές διαταραχές και στα παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού. Πιστεύω ότι αυτή η κριτική μου στις επιλογές της κυβέρνησης ήταν που μου κόστισε τη θέση μου. Δεν μετανιώνω όμως.
Όποιος θέλει να λύσει τα προβλήματα των αναπήρων, τα οποία στην Ελλάδα λιμνάζουν θα πρέπει να λέει την αλήθεια και όχι αυτό που συνήθως κάνουν οι πολιτικοί- να φωτογραφίζονται με τους ΑΜΕΑ στις παγκόσμιες ημέρες τυφλών, ΑΜΕΑ κτλ. Συνεχίζουμε να συμπεριφερόμαστε υποκριτικά απέναντι σε θέματα που παραμένουν ακόμα ταμπού. Δεν θέλουμε για παράδειγμα να συζητάμε για τις δομές πρόνοιας των αναπήρων που παραμένουν…ανύπαρκτες. Μας ενοχλεί να μιλάμε για το γεγονός πως οι περισσότεροι από όσους έχουν προβλήματα όρασης, δεν έχουν δουλειά ή δεν μπορούν να περπατήσουν μόνοι τους στο δρόμο. Για τα ψυχολογικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν, αυτοί και οι οικογένειες τους, λόγω της έλλειψης υποστηρικτικών συστημάτων από το κράτος. Μας δημιουργούν αμηχανία όλα αυτά. Είναι φοβερό, αλλά είναι η πραγματικότητα.
Ας σε ρωτήσουμε κάτι πιο ευχάριστο –ποιες είναι πιο ωραίες διακοπές που έχεις κάνει με σκύλο οδηγό;
Ήταν το 2009 τότε που ακόμα είχα την Λάρα, πριν φύγει από τη ζωή. Είχαμε πάει στο ξενοδοχείο ενός φίλου στην Κρήτη, το οποίο είχε πισίνα. Όλη μέρα κολυμπούσαμε με την Λάρα στην πισίνα! Κανείς δεν μας έλεγε τίποτα. Ήμασταν μόνο καλοί φίλοι στο ξενοδοχείο.
Ποιες είναι λοιπόν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζεις στις καλοκαιρινές σου διακοπές;
Λόγω του προβλήματος όρασης που έχω δεν μπορώ να πάω για camping ή σε δύσβατα μέρη, δεν μπορώ να κουβαλάω εξοπλισμό ή να αλλάζω πολλές τοποθεσίες . Μόνο σε δωμάτια και ξενοδοχεία μπορώ να πηγαίνω. Θέλω λοιπόν όταν πηγαίνω εκεί να περνάω καλά κι εγώ και οι σκύλοι μου. Τις περισσότερες φορές όμως, ο σκύλος που με συνοδεύει έχει μικρότερους ή μεγαλύτερους περιορισμούς. Δεν υπάρχουν για παράδειγμα μέρη για να παίξουν ή για να κυκλοφορήσουν ελεύθερα. Πολλοί μας αντιμετωπίζουν κάπως στραβά ή σα να μας κάνουν χάρη και ας ορίζει ο νόμος ότι δικαιούμαστε αυτές τις υπηρεσίες. Στην παραλία, πρέπει να κάθομαι κάπου μακριά από τον κόσμο ή να πηγαίνω τις ώρες που έχει λίγους λουόμενους για να μην ενοχλούνται από το σκυλί.
Τι έκανες στις φετινές σου διακοπές;
Φέτος, πήγα για λίγες ημέρες με μια καλή μου φίλη στο Ξυλόκαστρο και τώρα, περνάω τις υπόλοιπες ημέρες της άδειάς μου εδώ, στην Αθήνα, πηγαίνοντας βόλτες με τον Μπάμπου, κάνοντας προπόνηση (καράτε) και βουτιές στην πισίνα της γειτονιάς αφού η θάλασσα μου πέφτει κάπως μακριά. Η αλήθεια είναι πως δεν έχω ξεπεράσει ακόμα την μοναχικότητα της πρόσφατης καραντίνας. Η Μέη μου, ο προηγούμενος σκύλος οδηγός μου, διαγνώστηκε με καρκίνο. Κάνει όλο το καλοκαίρι χημειοθεραπείες κι ευτυχώς, στα μέσα Αυγούστου βελτιώθηκε πολύ! Είναι δυνατή κι εύχομαι να ζήσει για πολλά χρόνια ακόμα. Το γεγονός αυτό, με κάνει ευτυχισμένη το φετινό καλοκαίρι. Η τετράποδη οικογένειά μου, είναι καλά και είμαστε όλοι μαζί παρέα!
Η αμερικανίδα ποιήτρια Andrea Applebee ζει τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Ο σκύλος – οδηγός της, η Μέρσυ, εκπαιδεύτηκε στην Αμερική κι εδώ στην Ελλάδα, υποστηρίζεται από τη Σχολή Σκύλων-Οδηγών Λάρα
