Τον Μάιο εφέτος, ενώ η ευρωζώνη εισερχόταν βαθύτερα στην κρίση, ο κάτοχος βραβείου Νόμπελ Οικονομίας Πολ Κρούγκμαν έγραψε ένα από τα πιο απαισιόδοξα κείμενά του για το ενιαίο νόμισμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ένα κομμάτι στην εφημερίδα The New York Times με τίτλο «Αποκάλυψη σχετικά σύντομα». Υποστήριζε ότι ξάφνου, «είναι εύκολο να δούμε πώς το ευρώ… θα μπορούσε να διαλυθεί. Δεν μιλάμε για μακρινή προοπτική.
Η κατάσταση μπορεί να επιδεινωθεί με τρομακτική ταχύτητα μέσα σε μήνες, όχι χρόνια», έγραφε. Ο Κρούγκμαν δεν ήταν ο μόνος που έκανε καταστροφολογικές προβλέψεις το 2012: ο δισεκατομμυριούχος Τζορτζ Σόρος είχε δηλώσει σε μια εκδήλωση στην Ιταλία στις αρχές Ιουνίου ότι η Γερμανία είχε τρεις μήνες για να αποτρέψει μια καταστροφική εξέλιξη στην ΕΕ.
Ενώ τον Ιούλιο, ο Βίλεμ Μπούιτερ, επικεφαλής οικονομολόγος της Citigroup και πρώην διαμορφωτής πολιτικής στην Τράπεζα της Αγγλίας, έβλεπε πιθανότητα εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη 90% ως την 1η Ιανουαρίου 2013. Αλλά σήμερα, ουδείς πιστεύει ότι η Grexit, ή η διάλυση της ευρωζώνης, είναι πολύ κοντά.
Πριν από ένα εξάμηνο, οι προβλέψεις -και ακόμα και οι προτροπές- να διαλυθεί το ευρώ είχαν φθάσει στην κορύφωσή τους. Ανάμεσα στις πιο δυνατές φωνές ξεχώριζαν αυτές σημαινόντων οικονομολόγων και επενδυτών, πολλοί εκ των οποίων εδρεύουν στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Αλλά τώρα οι προφητείες μοιάζουν να ήταν άκριτες, ή τουλάχιστον πρόωρες. Το ευρώ ανέκτησε έδαφος έναντι του αμερικανικού δολαρίου.
Τα επιτόκια δανεισμού χωρών όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιταλία, ένας δείκτης της κατάστασής τους, έχουν υποχωρήσει. Ακόμα και οι πιο απαισιόδοξοι αναθεωρούν τις προβλέψεις τους, αν και προειδοποιούν ότι προβλήματα θα συνεχίσουν να υπάρχουν. «Η Ευρώπη με εξέπληξε με την πολιτική της ανθεκτικότητα», παραδέχθηκε ο Κρούγκμαν σε μια ανάρτηση στο ιστολόγιό του αυτόν τον μήνα.
Τον Οκτώβριο η Citi μείωσε τις πιθανότητες που υπάρχουν κατά την άποψη των οικονομολόγων της για την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη μέσα σε 18 μήνες στο 60%. Πολλοί οικονομολόγοι θεωρούν ότι τα μέτρα που έχουν συμφωνηθεί στις Βρυξέλλες είναι ένα κολλάζ το οποίο μετρίασε κάπως τα πλήγματα από την κρίση, αλλά δεν αντιμετώπισαν τα αίτιά της. Ο Κρούγκμαν και ο Μπούιτερ δεν απάντησαν όταν τους ζητήθηκαν σχετικά σχόλια από το πρακτορείο ειδήσεων Ρόιτερς· ο Σόρος δεν δέχθηκε να δώσει συνέντευξη για το θέμα.
Αρκετοί αναλυτές πάντως επισημαίνουν πως ο σημαντικότερος παράγοντας που υποτιμήθηκε από τους αναλυτές ήταν η πολιτική βούληση της Ευρώπης το ευρώ να συνεχίσει να υπάρχει, αλλά και οι αλλαγές πολιτικής το δεύτερο εξάμηνο.
Ως η πιο σημαντική τοποθέτηση προς αυτό χαρακτηρίζεται η υπόσχεση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι τον Ιούλιο ότι θα κάνει «ό,τι χρειάζεται» για να προασπίσει το ευρώ, κάτι που οδήγησε στην δέσμευση της ΕΚΤ να αγοράζει όσα κρατικά ομόλογα χωρών της ευρωζώνης χρειάζεται για να αποτρέψει μια νέα κρίση, αλλά και η αλλαγή στάσης της Γερμανίδας καγκελαρίου Άγγελας Μέρκελ έναντι της Ελλάδας στα τέλη του καλοκαιριού.
Αφού εμφανιζόταν να αμφιταλαντεύεται επί μήνες ζυγίζοντας τα οφέλη και τις ζημίες από μια έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ –εκτιμά το Ρόιτερς– εντέλει κατέληξε ότι οι κίνδυνοι για την ΕΕ και την ίδια από μια τέτοια εξέλιξη ήταν πολύ μεγάλοι.
«Μπορεί να υπάρχει μια λογική στην αποχώρηση της Ελλάδας, αλλά θα προκαλέσει τεράστια αναστάτωση στην Ελλάδα και τους γείτονές της», σημειώνει ο Μπάρι Άικενγκριν, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϊ, που υποστηρίζει εδώ και καιρό ότι το ευρώ δεν είναι αναστρέψιμο. «Μια εκτίμηση της ευρωπαϊκής πολιτικής σε κάνει να αντιληφθείς ότι θα γίνουν τα πάντα για να αποτραπεί η διάλυση της νομισματικής ένωσης. Θα ήταν καταστροφική, οικονομικά και πολιτικά».
Η Capital Economics, μια εταιρεία συμβούλων που προέβλεπε ότι μια ή περισσότερες χώρες θα εγκατέλειπαν την ευρωζώνη ως τα τέλη του 2012, τώρα παραδέχεται ότι υποτίμησε την αποφασιστικότητα της ΕΚΤ και την πίστη των αγορών στις υποσχέσεις της.
«Μπορεί απλώς να χρειαστεί περισσότερος χρόνος», είπε χαρακτηριστικά η Τζένιφερ Μακίον, οικονομολόγος της εταιρίας, προσθέτοντας «προφανώς δε θα συμβεί φέτος». Αρκετοί επενδυτές κατέβαλαν μεγάλο τίμημα διότι στοιχημάτισαν εναντίον του ευρώ φέτος: ο γνωστός διαχειριστικής κερδοσκοπικών κεφαλαίων Τζον Πόλσον απέδωσε τις μεγάλες ζημίες του το 2012 στα στοιχήματα που είχε κάνει ότι η κρίση χρέους στην ευρωζώνη θα επιδεινωνόταν.
Ο Νουριέλ Ρουμπινί, οι απαισιόδοξες προβλέψεις του οποίου του έχουν δώσει το προσωνύμιο ‘Δόκτωρ Καταστροφή’, προέβλεπε ήδη το 2010 ότι κάποιες χώρες ίσως αναγκάζονταν να εγκαταλείψουν το ενιαίο νόμισμα. Τώρα, θεωρεί ότι ο βραχυπρόθεσμος κίνδυνος έχει μειωθεί. Το 2013 οι ευρωπαίοι πολιτικοί θα τα «καταφέρουν, με δυσκολία» να αποφύγουν μια καταστροφή, λέει.
Εξακολουθεί να θεωρεί ότι η Ελλάδα είναι μια από τις κυριότερες πηγές κινδύνων. Η κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά κράτησε ενωμένο τον τρικομματικό κυβερνητικό συνασπισμό και πέρασε μέτρα λιτότητας για να συνεχιστεί η ροή των δανειακών δόσεων που έχουν συμφωνηθεί με την τρόικα. Αλλά ενώ η χώρα εισέρχεται στον έκτο χρόνο ύφεσης και η υποστήριξη στην κυβέρνησή του εξασθενίζει η αποστολή του θα γίνει δυσκολότερη.
Πρόσφατες δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχει διαφορά πέντε μονάδων, κάτι που καταδεικνύει ότι είναι πιθανός ένας πολιτικός σεισμός στην Ελλάδα εντός του 2013. «Στα τέλη του φθινοπώρου (του 2013) ο κυβερνητικός συνασπισμός στην Ελλάδα θα μπορούσε να καταρρεύσει και μια έξοδος μπορεί να ερχόταν ξανά στο τραπέζι».
Ακόμα και οικονομολόγοι όπως ο Άικενγκριν διστάζουν να πουν ότι «το χειρότερο» μέρος της κρίσης έχει ξεπεραστεί, σημειώνοντας τη βαθιά ύφεση στις χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης και τον κίνδυνο της πολιτικής απραξίας.
Ο Κρούγκμαν παρομοίαζε πρόσφατα τα προγράμματα λιτότητας που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα, στην Πορτογαλία, στην Ισπανία και στην Ιρλανδία με «μεσαιωνικό φάρμακο», την αιμορραγία των ασθενών για να θεραπευτούν. Όταν η αιμορραγία χειροτέρευε την κατάστασή τους, τους προκαλούσαν περισσότερη.
Ακόμα κι αν οι προβλέψεις περί καταστροφής του ευρώ αποδείχθηκαν εσφαλμένες, έγραψε ο Κρούγκμαν, τα αποτελέσματα της λιτότητας είναι «ακριβώς όπως προέβλεπε το σενάριο».
