Τα τελευταία χρόνια έχουμε γίνει μάρτυρες ενός πολιτικό-γεωγραφικού παράδοξου. Από τη μία, ασκούνται πιέσεις για την παγκοσμιοποίηση από πολιτικούς, οικονομολόγους, εμπορικούς κολοσσούς κ.α. Παράλληλα, διεθνείς συνθήκες έχουν τεθεί σε εφαρμογή διευκολύνοντας την ελεύθερη κυκλοφορία ανθρώπων και αγαθών.

Από την άλλη πλευρά, έχουν τεθεί πολιτικές οι οποίες εμποδίζουν και περιορίζουν αυτή τη τάση. Με πιο πρόσφατα παραδείγματα την έξοδο της Αγγλίας από την Ε.Ε. (το λεγόμενο Brexit), την κατασκευή του τείχους ασφάλειας στα σύνορα με το Μεξικό από την κυβέρνηση του Τράμπ και τις αντίστοιχες προσπάθειες της ελληνικής κυβέρνησης να ρυθμίσει τα κύματα των μεταναστών με τα «πλωτά φράγματα».

Η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη από τείχη. Τείχη, που έχουν ως σκοπό να κρατήσουν αποστάσεις μεταξύ συγκεκριμένων ομάδων ανθρώπων. Τα τείχη της Τροίας διαχώριζαν τους Τρώες από τους Έλληνες,ενώ το Σινικό Τείχος κατασκευάστηκε προκειμένου να προστατευθεί η Κίνα από τις επιδρομές μογγολικών και τουρκικών φύλων.

Φράχτες χιλιάδων χιλιομέτρων έχουν ανεγερθεί τα τελευταία δέκα χρόνια επαναπροσδιορίζοντας το πολιτικό μας τοπίο. Ο εθνικισμός και η πολιτική των ταυτοτήτων βρίσκονται και πάλι σε άνοδο. Το χρήμα, η φυλή, η θρησκεία, η πολιτική: όλα όσα μας διχάζουν και μας διαχωρίζουν αποτελούν αφορμές για την κατασκευή τειχών.

Η δημιουργία και ο αντίκτυπος αυτών των ορίων είναι το αντικείμενο του τελευταίου βιβλίου του Tim Marshall με τίτλο «Υψώνοντας τείχη». Αυτά τα «Τείχη», ή καλύτερα όρια γεννούν και προάγουν συγκεκριμένες νοοτροπίες και κατασκευάζουν έναν τρόπο σκέψεις που μας βάζει σε μία διαδικασία «εμείς και εκείνοι». Ένας τρόπος σκέψης καταληκτικός για τη δημιουργία, συντήρηση και προώθηση της εθνικής ταυτότητας.

Η επικίνδυνη γεωπολιτική θέση της Ελλάδας

Στην ελληνική έκδοση του βιβλίου στα οχτώ κεφάλαια όπου το καθένα έχει ως θέμα και από ένα «Τείχος» προστίθεται και ένα προλογικό κεφάλαιο που αφορά την Ελλάδα. Ο συγγραφέας ξεκινάει με μία αναφορά στον Θουκυδίδη και το βιβλίο του με θέμα την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου.

Ο όρος «παγίδα του Θουκυδίδη», που αρχικά αφορούσε την αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας και τον φόβο που προκάλεσε στη Σπάρτη οδηγώντας στον μεταξύ τους πόλεμο, σήμερα αναφέρεται στην άνοδο της Κίνας και τα αισθήματα που προκαλεί στις ΗΠΑ.

Η ιστορική αναδρομή μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι όσο αναφορά την Ελλάδα ισχύει ακόμα αυτό που ίσχυε από τότε: τα βουνά που ορθώνονται στα βόρεια ηπειρωτικά θέτουν εμπόδια στις απειλές που προέρχονται από εκεί, αλλά για να νιώσει η Ελλάδα ασφάλεια και να ευημερήσει χρειάζεται να είναι ναυτική δύναμη στο Αιγαίο.

Αυτοί οι δύο παράγοντες, τα βουνά και η θάλασσα, είναι το κλειδί προκειμένου να γίνει κατανοητό το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της χώρας. Στο παρελθόν αυτοί οι δύο παράγοντες έπλασαν τη μορφή του σύγχρονου κράτους. Η Ελλάδα βρίσκεται στο νότιο άκρο των Βαλκανίων. Στα βόρεια συνορεύει από ξηράς με την Αλβανία, τα Σκόπια και τη Βουλγαρία, στα ανατολικά έχει ένα χερσαίο σύνορο με την Τουρκία, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της χώρας περιβάλλεται από θάλασσα.

Τα ψηλά βουνά, οι απότομες πλαγιές και οι περιορισμένες κοιλάδες σημαίνουν ότι δεν μένει πολύς χώρος για αγροτικά έργα μεγάλης κλίμακας, παρόλο που οι λίγες, στενές παράκτιες πεδιάδες παράγουν πράγματι προϊόντα υψηλής ποιότητας. Η Ελλάδα εισάγει σε σημαντικό βαθμό περισσότερα τρόφιμα απ’ όσα εξάγει και θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να αλλάξει αυτό.

Από την άλλη πλευρά, όπως ανακάλυψαν πριν από πολύ καιρό οι Πέρσες, η μορφολογία του εδάφους είναι επίσης αυτό που το καθιστά απόρθητο. Ακόμα και οι Οθωμανοί κατακτητές, και πιο πρόσφατα ο γερμανικός στρατός, δεν μπόρεσαν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τις ορεινές περιοχές. Πρόκειται για μια παραλλαγή της κλασικής έννοιας του «στρατηγικού βάθους».

Για να προστατευτεί η χώρα, η Ελλάδα δεν αρκείται μόνο στις φυσικές οχυρώσεις στα βόρεια της χώρας – βασίζεται και στη θάλασσα.  Η αφιλόξενη μορφολογία του εδάφους της χερσονήσου ήταν αυτή που έκανε τους Έλληνες δεξιοτέχνες θαλασσοπόρους. Καθώς το κράτος διαμορφώνεται και επεκτείνεται, αυτές οι εμπορικές οδοί πρέπει να προστατευτούν και κάτι τέτοιο απαιτεί ένα ισχυρό ναυτικό.

Το κόστος όλων αυτών συνέβαλε στον οικονομικό και κοινωνικό εφιάλτη που περνάει η Ελλάδα από τότε που ξέσπασε η κρίση χρέους το 2010, οδηγώντας στη συνέχεια σε περικοπές στις αμυντικές δαπάνες.

‘Όπως χαρακτηριστικά τονίζει και ο συγγραφέας οι αυτοκρατορίες έρχονται και παρέρχονται, οι συμμαχίες αλλάζουν, αλλά οι σταθερές που έκαναν τους Έλληνες αυτό που είναι μένουν αναλλοίωτες – τα βουνά και οι θάλασσες.

Τείχη υψώνονται παντού

Πολλά από τα τείχη που έχουμε χτίσει έχουν καταρρεύσει, αλλά συνεχίζουμε να χτίζουμε νέα. Δυστυχώς τα τείχη είναι αναπόφευκτα σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από ανταγωνισμό για πόρους, χωρίς μια καθολική αδελφοσύνη, και όπου οι κοινωνικοπολιτισμικές διαιρέσεις τονίζονται όλο και περισσότερο.

Ο κορυφαίος σε θέματα γεωπολιτικής συγγραφέας Tim Marshall προσφέρει με άμεσο τρόπο και χωρίς περιστροφές μια ανάλυση των διενέξεων που θα διαμορφώσουν τον κόσμο μας τα επόμενα χρόνια.

Η κατανόηση αυτών που μας χωρίζουν, από το παρελθόν στο παρόν, είναι ουσιαστικής σημασίας για να αντιληφθούμε τι συμβαίνει σήμερα στον κόσμο. Καλύπτοντας την Κίνα, τις ΗΠΑ, το Ισραήλ, την Παλαιστίνη κ.α. περιγράφονται περιπτωσιολογικές μελέτες που καταδεικνύουν καλύτερα τις προκλήσεις της ταυτότητας σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο.

Το βιβλίο του Tim Marshall «Υψώνοντας Τείχη» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Διόπτρα