Το «PKK» («Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν») κατηγόρησαν εξαρχής οι τουρκικές αρχές ως υπεύθυνο για την πρόσφατη βομβιστική επίθεση στην Κωνσταντινούπολη, ωστόσο η ένοπλη αυτονομιστική οργάνωση διέψευσε εξαρχής κάτι τέτοιο. «Δεν έχουμε καμία σχέση μ’ αυτό το περιστατικό, εμείς δε στοχοθετούμε αμάχους και απορρίπτουμε όσους προβαίνουν σε τέτοιου είδους ενέργειες. Είμαστε ένα κίνημα που διεξάγει έναν δίκαιο και θεμιτό απελευθερωτικό αγώνα» ανέφερε σε ανακοίνωσή του.
Τι ακριβώς είναι όμως αυτό το «Πε Κα Κα» (όπως το αποκαλούμε στη χώρα μας) που απασχολεί συχνά – πυκνά την ειδησεογραφία; Ακούμε συνεχώς γι’ αυτό, αλλά λίγοι γνωρίζουμε κάτι περισσότερο, πέραν του ότι πρόκειται για μια οργάνωση Κούρδων που μάχεται για την αυτονομία, ότι δεν τα πάνε καλά με τους Τούρκους, πως ευελπιστούμε ότι σε περίπτωση που οδηγηθούμε σε πόλεμο με την Τουρκία θα μας υποστηρίξουν (ή στην καλύτερη περίπτωση θα ανοίξουν κι αυτοί δεύτερο μέτωπο στο εσωτερικό της γειτονικής χώρας) και ότι πριν από 23 χρόνια είχαμε επιχειρήσει να βοηθήσουμε τον ηγέτη τους Αμπντουλάχ Οτσαλάν να αποφύγει τη σύλληψη, αλλά εξαιτίας μιας σειράς λανθασμένων κινήσεων ο «Άπο» όπως αποκαλείται από τους οπαδούς του, κατέληξε φυλακισμένος στη νησίδα Ιμραλί, στη Θάλασσα του Μαρμαρά.
Ας επιχειρήσουμε να μάθουμε τώρα και μια σειρά από επιπρόσθετες πληροφορίες, που θα βοηθήσουν να αντιληφθούμε καλύτερα και την γεωπολιτική κατάσταση στην έκρυθμη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Καταρχάς για να αναλύσουμε τι είναι το PKK, θα πρέπει πρώτα να γνωρίζουμε μερικά πράγματα για τους Κούρδους.
Ποιοι είναι οι Κούρδοι
Οι Κούρδοι είναι λαός της Μέσης Ανατολής που κατοικεί σε μια ευρεία περιοχή που ονομάζεται Κουρδιστάν. Εκτείνεται στη νοτιοανατολική Τουρκία (βόρειο Κουρδιστάν), στο βόρειο Ιράκ (νότιο Κουρδιστάν), στο βορειοδυτικό Ιράν (ανατολικό Κουρδιστάν) και στη βόρεια Συρία (δυτικό Κουρδιστάν). Είναι ένας λαός χωρίς πατρίδα, που έχει μάθει να ζει κυρίως στα βουνά. Κούρδος σημαίνει «ήρωας» και Κουρδιστάν η «Χώρα των Κούρδων», λέξη που αναφέρεται για πρώτη φορά στα Σελτζουκικά χρονικά του 11ου αιώνα.
Πόσοι είναι και πού βρίσκονται
Αριθμητικά υπολογίζονται γύρω στα 46,6 εκατομμύρια, των οποίων περίπου 17 εκατομμύρια ζουν στην Τουρκία (η μεγαλύτερη μειονότητα της γειτονικής χώρας), 10 εκατομμύρια στο Ιράν, άλλα 6,5 εκατομμύρια στο Ιράκ, σχεδόν 2,5 εκατομμύρια στη Συρία, 800.000 στη Γερμανία, 150.000 στη Γαλλία, 83.000 στη Σουηδία, 70.000 στην Ολλανδία, 63.000 στη Ρωσία, 50.000 στο Βέλγιο, επίσης 50.000 στο Ηνωμένο Βασίλειο και άλλοι 300.000 σε διάφορες άλλες χώρες – στην Ελλάδα υπολογίζονται γύρω στις 22.000.
Όλους τους ενώνει μια κοινή φυλή, ένας κοινός πολιτισμός και ίδια γλώσσα – αν και στην Τουρκία τους έχει απαγορευτεί να τη μιλάνε δημοσίως. Από θρησκευτικής άποψης οι περισσότεροι είναι σουνίτες μουσουλμάνοι.
Ένα κράτος που έμεινε στα χαρτιά
Αρχές του 20ού αιώνα οι Κούρδοι ξεκινούν προσπάθειες προκειμένου να δημιουργήσουν τη δική τους πατρίδα. Στη Συνθήκη των Σεβρών που υπογράφηκε στις 10 Αυγούστου 1920 και επέφερε τον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ένας από τους όρους ανέφερε πως το Κουρδιστάν θα αποκτούσε αυτόνομη κρατική οντότητα, στο πλαίσιο της διακήρυξης περί αυτοδιάθεσης των λαών.
Αξίζει να σταθούμε στα άρθρα 62 και 64:
Άρθρο 62: Επιτροπή που θα εδρεύει στην Κωνσταντινούπολη και θα αποτελείται από τρία μέλη, τα οποία θα διορίζονται από τις κυβερνήσεις της Μ. Βρετανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας, θα προπαρασκευάσει, εντός έξι μηνών από ισχύος της παρούσης συνθήκης την τοπική αυτονομία των χωρών στις οποίες κυριαρχεί το κουρδικό στοιχείο και οι οποίες βρίσκονται ανατολικά τον Ευφράτη, στα νότια των μεσημβρινών συνόρων της Αρμενίας, όπως αυτά θα καθοριστούν μεταγενέστερα, και στα βόρεια των συνόρων της Τουρκίας με τη Συρία και τη Μεσοποταμία.
Άρθρο 64: Αν, εντός ενός έτους, από έναρξης ισχύος της παρούσης συνθήκης, ο κουρδικός πληθυσμός που ζει στις χώρες στις οποίες αναφέρεται το άρθρο 62, απευθυνόμενος στο Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών, καταδείξει ότι στην πλειονότητά τον επιθυμεί να γίνει ανεξάρτητος από την Τουρκία και αν το συμβούλιο κρίνει τότε ότι ο πληθυσμός αυτός είναι ώριμος για ανεξαρτησία και συστήσει την παραχώρηση αυτής, η Τουρκία αναλαμβάνει από τώρα την υποχρέωση να συμμορφωθεί και να παραιτηθεί από όλα τα δικαιώματα και τους τίτλους της στις χώρες εκείνες. Αν και εφόσον παραιτηθεί η Τουρκία οι προέχουσες σύμμαχες δυνάμεις δε θα προβάλουν καμία αντίρρηση στους Κούδους που κατοικούν στο τμήμα του Κουρδιστάν, που περιλαμβάνεται μέχρι τώρα στο βιλαέτιο της Μοσούλης, αν θελήσουν να προσχωρήσουν στο ανεξάρτητο αυτό κουρδικό κράτος.
Η συνθήκη γέννησε πολλές προσδοκίες, αλλά ήταν γεμάτη όπως πολλά «εάν» και «εφόσον». Τρία χρόνια αργότερα, οι δυτικοί σύμμαχοι εγκατέλειψαν τις απαιτήσεις για ανεξάρτητο Κουρδιστάν και η περιοχή που θα παραχωρούνταν, μοιράστηκε μεταξύ των όμορων χωρών. Έκτοτε ο λαός αγωνίζεται να αποκτήσει δική του πατρίδα.
Η δημιουργία του PKK
Οι διαδοχικές αρνήσεις των τουρκικών εθνικιστικών κυβερνήσεων να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες των Κούρδων για πολιτική αυτονομία θα οδηγήσουν στον ένοπλο αγώνα και στη δημιουργία του P.K.K., του Εργατικού Κόμματος Κουρδιστάν (Partiya Karkerên Kurdistanê).
Η οργάνωση PKK ιδρύθηκε το 1978 στο χωριό Φις (κοντά στο Λίτζε της επαρχίας του Ντιγιαρμπακίρ) από μια ομάδα Κούρδων φοιτητών με επικεφαλής τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Ιδεολογικά αποτελούσε ένα μείγμα επαναστατικού σοσιαλισμού και κουρδικού εθνικισμού. Ο στόχος ήταν αυτονόητος: η δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους στην περιοχή.
Η Τουρκία αντιδρά κατασταλτικά. Μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του Σεπτεμβρίου 1980 απαγορεύεται η χρήση των λέξεων «Κούρδος», «Κουρδιστάν», ή «Κουρδικά», η χρήση της κουρδική γλώσσας, της παραδοσιακής αμφίεσης, της λαογραφίας και των ονομάτων, ενώ φυλακίζονταν ακόμη και όσοι άκουγαν κουρδικά τραγούδια. Η καταπίεση αυξάνει τη δυσαρέσκεια της μειονότητας.
Ένοπλος αγώνας για ανεξαρτησία
Από το 1984 μέχρι το 2013, το ΡΚΚ διεξήγαγε ένοπλο αγώνα ενάντια στο τουρκικό κράτος με τα θύματα να ανέρχονται συνολικά σε δεκάδες χιλιάδες. Η Άγκυρα αντιμετωπίζει το PKK ως τρομοκρατική οργάνωση, ενώ τον ίδιο χαρακτηρισμό του έχουν αποδώσει και αρκετά άλλα κράτη καθώς επίσης και το ΝΑΤΟ με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η Άγκυρα για να ενισχύσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των Κούρδων δημιουργεί ειδικές ομάδες μυστικών υπηρεσιών, όπως η JİTEM (Jandarma İstihbarat ve Terörle Mücadele – Υπηρεσία Πληροφοριών και Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας, της Χωροφυλακής) και η Özel Tim (Ειδική Ομάδα). Σύντομα προσθέτει και την κουρδική Χεσμπολάχ (δεν πρέπει να την συγχέουμε με την ομώνυμη αραβική οργάνωση, δεν έχουν καμία σχέση) που υποστηρίζεται οικονομικά και υλικά από το κράτος και δολοφονεί ακτιβιστές του ΡΚΚ και Κούρδους διανοουμένους.
35.000 νεκροί και 3.000 κατεστραμμένα χωριά
Καθ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, οι επιθέσεις του ΡΚΚ προκαλούν αντίποινα. Τα περιστατικά βίας κλιμακώθηκαν ιδιαίτερα κατά την περίοδο της κυβέρνησης συνασπισμού του Κόμματος του «Ορθού Δρόμου» της Τανσού Τσιλέρ και του «Κόμματος των Σοσιαλδημοκρατών του Ερντάλ Ινονού. Πάνω από 3.000 χωριά στη νοτιοανατολική Τουρκία καταστράφηκαν, και οι κάτοικοί τους εκδιώχθηκαν είτε από τις δυνάμεις ασφαλείας, είτε -σε μικρότερο βαθμό- από τους Κούρδους αντάρτες.
Περίπου 3.000.000 Κούρδοι εγκατέλειψαν τις εστίες τους, ενώ πολλές η αγροτική οικονομία της περιοχής καταστράφηκε. Μέχρι το τέλος της δεκαετίας, είχαν χάσει τη ζωή τους τουλάχιστον 35.000 άτομα, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν Κούρδοι μαχητές.
Η υπόθεση Οτσαλάν
Νούμερο ένα καταζητούμενος στην Τουρκία εκείνη την εποχή ήταν ο ηγέτης των Κούρδων, Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Εκείνος με πλαστό διαβατήριο θα αναχωρήσει συνοδευόμενος από έμπιστους συνεργάτες του το πρωινό της 19ης Οκτωβρίου 1998 από το αεροδρόμιο της Δαμασκού, παίρνοντας την πτήση για Στοκχόλμη, με ενδιάμεση στάση στην Αθήνα. Ο τότε αρχηγός της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών της χώρας μας, Χαράλαμπος Σταυρακάκης, έχει ενημερωθεί από τις μυστικές υπηρεσίες για το ταξίδι.
Επικοινωνεί με τον αποσπασμένο στην ΕΥΠ ταγματάρχη Σάββα Καλεντερίδη και του ζητάει να τον συναντήσει στην αίθουσα αφίξεων του Ανατολικού αεροδρομίου. Οι δύο άνδρες αναζητούν ανάμεσα στους επιβάτες της πτήσης που μόλις έχει φτάσει, τον «Άπο». Ο Καλεντερίδης τον αναγνωρίζει εύκολα. Άλλωστε γνωρίζονται προσωπικά. Κουβεντιάζουν ψιθυριστά για τις επόμενες κινήσεις που θα πρέπει να γίνουν.
Ο «Άπο» σε εγκαταστάσεις της ΕΥΠ
Κάπως έτσι, ο Οτσαλάν και η συνοδεία του θα βρεθούν σε έναν «στεγανοποιημένο» δωμάτιο που χρησιμοποιεί η ΕΥΠ. Εκεί αρχίζει ένα σκληρό διαπραγματευτικό παζάρι. Ο Οτσαλάν υποστηρίζει ότι ήρθε με την έγκριση της ελληνικής κυβέρνησης (κάτι που δεν ήταν αλήθεια) και ο αρχηγός της ΕΥΠ του ξεκαθαρίζει ότι η παρουσία του προκαλεί μείζον πρόβλημα για την ηγεσία της χώρας και την κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη. Μετά από ώρες ο Κούρδος ηγέτης και οι συνοδοί του αντιλαμβάνονται πως θα πρέπει να αναζητήσουν εναλλακτικές λύσεις.
Κανονίζουν να ταξιδέψουν στη Ρωσία, καθώς είχαν λάβει σχετική πρόσκληση από τον Αλεξέι Μιτροφάνοφ, μέλος της Ρωσικής Δούμας. Μαζί τους θα συνταξιδέψει και ο Καλεντερίδης μετά από αίτημα του Οτσαλάν. Δεν θα μείνουν για πολύ. Από τη Ρωσία μεταβαίνουν στην Ιταλία αλλά και εκεί τα πράγματα είναι δύσκολα καθώς οι Τούρκοι πιέζουν αφόρητα την κυβέρνηση Νταλέμα να τον διώξει. Επιστρέφουν στη Μόσχα, αλλά το Κρεμλίνο πλέον δεν τους θέλει.
Η ΜΙΤ απαγάγει τον Κούρδο ηγέτη
Έτσι ξαναγυρίζουν στην Ελλάδα την Παρασκευή 29 Ιανουαρίου 1999. Οι μυστικές υπηρεσίες της Τουρκίας (ΜΙΤ) μαθαίνουν τα καθέκαστα (ενδεχομένως από τη CIA) και έκτοτε παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις. Μετά από ένα μεγάλο κατασκοπευτικό θρίλερ ο Οτσαλάν καταλήγει στις 2 Φεβρουαρίου στην ελληνική πρεσβεία της Κένυας και ζητάει πολιτικό άσυλο. Ο διοικητής της ΕΥΠ ζητάει από τον Καλεντερίδη να πετάξει έξω από το κτίριο τον Κούρδο ηγέτη. Εκείνος επικαλείται αδυναμία εκτέλεσης της εντολής. Όταν αποφασίζει να φύγει αναζητώντας αλλού καταφύγιο, πέφτει θύμα απαγωγής από άνδρες της ΜΙΤ. Θα οδηγηθεί στην Τουρκία, όπου μέχρι σήμερα βρίσκεται κρατούμενος σε ένα μικρό κελί στο νησί Ιμραλί, στη νότια Θάλασσα του Μαρμαρά, φρουρούμενος από δεκάδες ενόπλους. Είναι ο μοναδικός κρατούμενος εκεί.
Το PKK έχει σοκαριστεί από τις εξελίξεις. Στις 21 Μαρτίου 2013, η οργάνωση κήρυξε επίσημη παύση του πυρός με τη Τουρκία. Οι άνδρες του Εργατικού Κόμματος θα συμμετάσχουν σε εχθροπραξίες ενάντια στο Ισλαμικό Κράτος, όπως στην πολιορκία του Κομπάνε τον Σεπτέμβριο του 2014. Όμως μετά από βομβαρδισμό θέσεών του από τουρκικές δυνάμεις τον Ιούλιο του 2015, το ΡΚΚ αρχίζει και πάλι τις επιθέσεις εναντίον στόχων στην Τουρκία.
Η πολιτική Ερντογάν
Όταν ο Ταγίπ Ερντογάν ανήλθε στην εξουσία εμφάνισε μια συναινετική διάθεση επίλυσης του Κουρδικού ζητήματος – ήταν η ίδια περίοδος που γίνονταν βήματα καλής θελήσεως και προς την Ελλάδα. Στην πορεία όμως άλλαξε πολιτική (όπως και έναντι ημών) και δήλωσε πως απώτερος σκοπός του είναι να εξαλείψει το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα.
Το 2016 ανάγκασε τα φιλοκουρδικά μέσα μαζικής ενημέρωσης να σταματήσουν τη λειτουργία τους, απέλυσε πάνω από 11.000 εκπαιδευτικούς λόγω υποτιθέμενων συσχετισμών τους με το ΡΚΚ, ενώ τουλάχιστον 24 κυβερνητικοί υπάλληλοι αντικατέστησαν Κούρδους δημάρχους στη χώρα.
Παράλληλα φροντίζει με κάθε τρόπο να απομακρύνει τους αντάρτες από τα ανατολικά σύνορα της χώρας του, εγκαθιστώντας στη συνοριογραμμή Σύριους πρόσφυγες. Παρ’ όλα αυτά οι Κούρδοι εξακολουθούν να μάχονται για τη δημιουργία κάποια στιγμή στο μέλλον ενός δικού τους κράτους.
